Heilbrigðismál - 01.06.1987, Blaðsíða 22

HEILBRIGÐISMÁL / Eggert Pétursson
*
Krabbamein í skjaldkirtli er algengara
á íslandi en í flestum öðrum löndum
Grein eftir Jón Hrafnkelsson
Á tímabilinu frá 1955 til 1984 voru
skráð 526 krabbamein í skjaldkirtli á
íslandi. Af þeim fundust 98 (19%)
fyrst við krufningu. Þeir sem
greindust með skjaldkirtilskrabba-
mein vegna einkenna eða við skoð-
un á þessum þrjátíu árum voru því
428, og verður fjallað nánar um þá í
þessari grein.
Nýgengi krabbameins í skjald-
kirtli á ári, miðað við hverja 100.000
íbúa, var 10,0 fyrir konur og 3,5 fyrir
karla. Þetta er tvisvar til þrisvar
sinnum hærri tíðni en er í ná-
grannalöndum okkar og með því
hæsta sem gerist í heiminum. Með-
al innfæddra íbúa á Hawai er tíðnin
talin hæst í heimi. Hér á landi var
þetta sjöunda . algengasta krabba-
meinið hjá konum og fimmtánda
hjá körlum á árunum 1955—1984.
Af þessum 428 sjúklingum voru 322
konur og 106 karlar, hlutfall milli
kynja 3:1. Nýgengi og dánartíðni
skjaldkirtilskrabbameins er sýnd á
meðfylgjandi línuriti. Þar kemur
fram að nýgengi jókst hjá konum
fram undir miðjan áttunda áratug-
inn en hefur síðan lækkað. Meðal
karla hefur nýgengi hækkað ef litið
erá tímabilið í heild. Hjá konum var
dánartíðnin hæst fyrstu tíu árin en
hefur síðan lækkað. Hjá körlum var
breytingin milli ára minni en þó
varð vart lækkunar. Þrátt fyrir fleiri
greind tilfelli eftir miðjan sjöunda
áratuginn hefur dauðsföllum af
völdum sjúkdómsins fækkað.
Aldur. Skjaldkirtilskrabbamein
er hlutfallslega algengast í elstu
aldurshópunum. Meðalaldur við
greiningu var 54 ár hjá konum, en
hjá körlum 57 ár. Um tíundi hver
sjúklingur var innan við þrítugt
þegar meinið fannst.
Einkenni. Hnútar í skjaldkirtli
eru algengir. Talið er að um 4%
manna hafi hnútóttan skjaldkirtil.
Aðeins lítill hluti þessara hnúta er
fjarlægður. Í nýlegri grein Sigurðar
Þorvaldssonar í Læknablaðinu, þar
sem fjallað er um skurðaðgerðir
vegna stakra hnúta í skjaldkirtli,
kemur fram að krabbamein fannst
hjá 19% sjúklinga sem fóru í aðgerð
vegna hnúts í skjaldkirtli. Önnur
einkenni, til dæmis hæsi, kynging-
arörðugleikar eða verkir í hálsi,
geta komið fram. Sjúklingum, sem
fá þessi einkenni, fer þó fækkandi
þar sem æxlin greinist nú fyrr og
eru því minni.
Greining. Finnist hnútur í
skjaldkirtli er stuðst við ýmsar
rannsóknir til að meta hvort um
góðkynja eða illkynja breytingu sé
að ræða. Skönnun kirtilsins með
geislavirkum samsætum (ísótóp-
um) er oft sú rannsókn sem fyrst er
gerð. Hljóðbylgjurannsókn og
tölvusneiðmyndir geta hjálpað við
að meta útlit og útbreiðslu hnút-
anna. Blóðrannsóknir gera lítið
gagn við greiningu á skjaldkirtils-
krabbameini. Fínnálarsýni úr hnút-
um sem finnast við þreifingu eða
með öðrum rannsóknaraðferðum
greinir oft á milli góðkynja og ill-
kynja æxla. Hjá ákveðnum hópi
sjúklinga fæst þó ekki endanleg
greining nema með skurðaðgerð og
vefjarannsókn.
Meingerð. Æxlum í skjaldkirtli
má skipta eftir vefjagerð í fjóra höf-
uðflokka: Totumein (carcinoma
papilliferum), skjaldbúsmein
(carcinoma follicularis), merggerð-
armein (carcinoma medullaris) og
villivaxtarmein (carcinoma ana-
plasticum). Totumein er algengasta
tegundin hér á landi, um 70% allra
æxlanna. Næst algengasta tegund-
in er skjaldbúsmein, rúm 15%,
síðan villivaxtarmein, tæp 10% og
minnsti hópurinn er merggerðar-
mein, innan við 4% æxlanna. Sú
aukning sem varð í nýgengi þessa
sjúkdóms á sjöunda áratugnum á
að verulegu leyti rætur að rekja til
aukningará totumeinum. Nýgengi
annarra vefjagerða hélst svipað á
þessum þrjátíu árum.
Afstaða skjaldkirtils til barkans, séð
framan á hálsinn. Á skannmynd getur
eyða í upptöku á geislavirkum samsæt-
um gefið vísbendingu um krabbamein í
kirtlinum (sjá ör).
22 HEILBRIGÐISMÁL 2/1987