Heilbrigðismál - 01.06.1987, Blaðsíða 14

Hdgi Guöbergsson
þeirra að staðaldri langan vinnu-
dag, án þess að því fylgi veruleg
þreyta og jafnvel eymsli og verkir ef
farið er yfir ákveðinn „vinnuþrösk-
uld" hvers vöðva. Ekki hefur tekist
að ákvarða með neinni vissu hvað
þetta gildi er stór hluti af hámarks-
getu vöðva, en oft heyrist talað um
10%. Ef það vöðvaafl sem notað er í
vinnu eða við átak er hærra en þessi
styrkur má búast við verkjum og
gigt. Því er nauðsynlegt að þjálfa
sig til að ná nægum styrk svo að
maður þreytist ekki.
Bestu vinnuhreyfingar eru þær
sem halda manni í hæfilegri æf-
ingu. Sé of lítil hreyfing og áreynsla
í vinnu þarf þjálfun utan vinnu-
Þættir sem auka hættu á vöðvagigt
gleymir fljótt getur þannig verið
upphaf vítahrings, sem erfitt er að
losna úr: Verkur getur valdið
vöðvaspennu á tilteknu svæði en
það stuðlar að því að sem minnst
hreyfing komi á svæðið er valdi
sársauka. Blóðstreymi í vöðva eða
vöðvum minnkar. Bólga kemur á
áverkasvæðið o.s.frv. Jafnframt
gerist það oft að annar líkamshluti
verður fyrir meiri áreynslu en
venjulega, t.d. næstu liðamót sem
eru lengra frá bol eða vinstri hand-
leggur ef hægri handleggur er í
lamasessi. Það getur svo leitt til
verkja í þessum líkamshluta og
þannig koll af kolli. Þegar einn lík-
amshluti er orðin stífur verða lík-
amshreyfingar stirðar og óeðlilegar
og áreynsla óeðlileg. Oft gengur illa
áð brjótast út úr slíkum vítahring.
Fleiri vítahringi mætti ræða en það
hefur Ingólfur Sveinsson geðlæknir
gert í ágætri grein í tímaritinu
Hjartavernd árið 1979. Talar hann
m.a. um áhrif taugaspennu og
kvíða í greininni sem nefnist
„Vöðvagigt, sjúkdómur eða sjálf-
skaparvíti?". Ekki verður fjallað
nánar um þessa geðrænu þætti hér.
Meðferð vöðvagigtar beinist að
því að grípa inn í þennan vítahring,
helst á sem flestum stöðum. Til
þess að koma í veg fyrir að fólk fái
vöðvagigt þarf að hindra að víta-
hringnum sé hleypt af stað.
Vinnan
Þróun lífs á jörðinni hefur leitt af
sér hinn upprétta mann (homo er-
ectus), en segja má að þróun vinnu
hafi leitt af sér hinn sitjandi mann
(homo sedens). Liðir mannslíkam-
ans eru margir og margvíslegir að
gerð. Þeir leyfa hreyfingar af ýmsu
tagi, sumir fjölbreyttar eins og axl-
arliður, aðrir einhæfar eins og oln-
bogaliður. Þótt unnt sé að hreyfa
suma liði á margvíslegan hátt er
ekki þar með sagt að það sé heppi-
legt að staðaldri, einkum ef
áreynsla fylgir. Hæfileg og nóg
hreyfing og áreynsla stuðla þó að
heilbrigði liða, sina og vöðva. Hver
vöðvi hefur ákveðinn hámarkskraft
og þar með hámkarksafköst. Vöðv-
ar þreytast þó fljótt við mikla
áreynslu. Ekki er hægt að nota
nema lítið brot af hámkarksgetu
Hér verða nefndir nokkrir
þættir sem tengjast atvinnu og
geta aukið hættu á vöðvagigt.
Oft er um samverkun margra
þátta að ræða.
• Rangar vinnustellingar með
stöðugri vöðvaspennu. Of hátt
vinnuborð, t.d. lyklaborð ritvél-
ar eða tölvu, leiðir til þess að
vöðvar í herðum þurfa að vera
samandregnir til að lyfta öxlum
og halda þeim þannig.
• Mikil sjóneinbeiting eða hug-
areinbeiting í starfi, sérstaklega
ef beina þarf athygli að litlu
svæði og hreyfa hendur stöðugt
á meðan. Þetta er býsna algengt
fyrirbæri. Höfðinu er haldið
kyrru með vöðvum í hálsi,
hnakka og herðum. Vöðvarnir
eru stöðugt spenntir en hreyfast
iítið. Þetta er erfiðara ef höfuðið
hallar fram. Hér er hægt að
hjálpa talsvert með því að slaka á
annað slagið og leyfa vöðvunum
að hvíla sig og stundum er nægi-
legt að lagfæra vinnuaðstöðuna.
• Slæm lýsing hefur oft svipuð
áhrif og í dæminu hér á undan og
slæm lýsing við slíkar aðstæður
(of lítil eða of mikil) eykur á
þreytuna.
• Miklar síhreyfingar í starfi
valda oft núningi á sinum og
sinaslíðrum, sem leitt getur til
bólgu eins og allir þekkja. Sé
starf þannig að hreyfa þurfi ein-
hvern líkamshluta ótt og títt er
hætt við, að halda þurfi öðrum
kyrrum. Með öðrum orðum
framkallar þetta vöðvaspennu í
nálægum vöðvum. Að auki leiða
slíkar síhreyfingar einfaldlega til
þreytu í vöðvum sem notaðir
14 HEILBRIGÐISMAL 2/1987