Heilbrigðismál - 01.03.1989, Blaðsíða 8

HEILBRIGÐISMAL / Ljósm\-ndarinn (Jóhannes Long)
vandamála hefur ekki tekist að
sýna fram á samband milli slits er
fram kemur á röntgenmynd og
þeirra einkenna sem til staðar eru.
Erlendar athuganir sýna að í nán-
ast öllum tilfellum er hægt að fá ör-
ugga greiningu með því að taka
nákvæma sjúkrasögu svo og með
venjulegri bakskoðun án röntgen-
myndatöku eða annarra flóknari
rannsókna.
Er hvíldin best?
Meðferð bakverks hefur byggst á
því að hvíla þá vefi sem taldir eru
undir of miklu álagi, að minnka
krampa í vöðvum svo og bólgu,
t.d. með heitum bakstri eða baði,
og síðast en ekki síst að draga úr
verkjum. Síðar í meðferðinni er
reynt að auka styrk og hreyfigetu
bakvöðva og einnig að fjarlægja
skemmda vefi svo sem með skurð-
aðgerð vegna brjóskloss. Síðast en
ekki síst kemur að breytingu á
vinnuaðstæðum eða álagi svo og
athugun á umhverfi sjúklingsins
með tilliti til líkamlegra og and-
legra þátta. Mjög margvíslegum
aðferðum er beitt til að ná þessum
markmiðum. í bráðatilvikum eru
þær aðferðir helstar að segja sjúkl-
ingi að hætta að vinna og hvíla sig
og þá helst að liggja í rúminu.
Einnig er beitt lyfjameðferð vegna
bráðaverkja og bólgu.
En er hvíldin eins góð og ætla
mætti? Hún er eitt algengasta úr-
ræði sem gripið er til við mjóbaks-
verki og því mætti ætla að vísinda-
legar sannanir lægju að baki. Svo
er þó ekki. Raunar hafa mjög fáar
rannsóknir verið gerðar á gagn-
semi þess að liggja í rúminu þegar
fólk fær bakverki og í einungis
einni þeirra var talin vera bót að
rúmlegu. Margt bendir hins vegar
til þess að hæfileg hreyfing sé mik-
ilvægur þáttur í meðferð.
Sársauki eöa þjáning
Sársauki þeirra sem fá bráða-
sjúkdóm í mjóbak stafar af tauga-
boðum frá sködduðum vef. Ef
sjúkdómurinn er langvinnur er
sársauki af margvíslegum toga,
meðal annars eru ýmsar andlegar
og félagslegar ástæður þungar á
metunum. Petta hefur valdið því
að sársauki langvarandi bakveikra
hefur verið skilgreindur sem þján-
ing til aðgreiningar frá sársauka
þeim sem upp kemur við bráða-
sjúkdóm. Helstu þættir þessarar
þjáningar eru áhyggjur vegna at-
vinnu og tekjumissis og þar með
áhyggjur vegna ýmissa félagslegra
þátta. Lengst af hefur sömu með-
ferð verið beitt við þennan hóp
baksjúkra og hina sem sjúkir eru í
skamman tíma og sem oftast batn-
ar með eða án meðferðar. Við nán-
ari athugun hefur komið í ljós að
þessar aðferðir duga lítt við lang-

varandi bakverk, einfaldlega vegna
þess að vandamálið er ekki rétt
skilgreint og er mun margþættara
en áður var talið.
Sambýli líkama og sálar
Til að skilja betur hvers vegna
við höfum lent í þessari blindgötu í
nútímalæknisfræði er nauðsynlegt
að líta til baka og skoða skilgrein-
ingar læknislistarinar gegnum tíð-
ina.
Hippókrates lagði sérstaka
áherslu á að læknirinn gæti ekki
aðskilið lækningu sjúkdóms og
það hlutverk að lina þjáningu.
Með tímanum stjórnaðist læknis-
listin í æ ríkara mæli af trúarbrögð-
um og kenningunni um að líkami
og sál væru eitt. Þetta varð í raun
læknislistinni fjötur um fót.
Heimspekingurinn Descartes,
einn hinn fremsti meðal upplýs-
ingamanna, skipti mannlegri tilvist
í líkama og sál og leit svo á að sárs-
auki væri í öllum tilvikum hin and-
lega upplifun sjúkdóms af ein-
hverju tagi. Þetta varð raunar til
þess að leysa læknavísindin, eins
og við nú þekkjum, þau, úr þeim
viðjum sem þau höfðu verið í um
aldir. Segja má með góðum rökum
að hinar gífurlegu framfarir síð-
ustu tveggja alda í læknisfræði
megi þakka þessari nýju hug-
myndafræði og rannsóknaaðferð-
um byggðum á henni.
Skilningur á sársauka
Þar til fyrir rúmlega tíu árum
hafði hugtakið sársauki í læknis-
fræði mjög einhlíta skilgreiningu
út frá lögmálum taugalífeðlisfræði.
Sú skilgreining var í raun ekki svo
mjög frábrugðin hinni heimspeki-
legu skilgreiningu Descartes. Með
nýjum rannsóknaaðferðum tókst
að finna ný efni sem flytja skilaboð
milli fruma í miðtaugakerfinu.
Kom í ljós að þessi efni eru mun
fjölbreyttari en áður var talið og
mörg þeirra falla undir skilgrein-
ingu á hormónum. Ymis þessara
efna reyndust lík eða hin sömu og
þau efni sem flytja boð um gleði,
sorg, þjáningu, sársauka eða aðra
andlega upplifun. Þar með var
lagður grunnur að nýrri skilgrein-
ingu á sársauka sem ekki lengur
var einungis svörun við einni teg-

8 HEILBRIGÐISMÁL 1/1989