Heilbrigðismál - 01.03.1993, Blaðsíða 14

Tómas Jónasson
Nokkrir gripir úr eigu Jóns Hjalta-
lín landlæknis eru í Þjóðminja-
safni, meðal annars þessi hlust-
pípa.
ákváðu almennan niðurskurð í
sýktum héruðum, en þá hafði far-
aldurinn geisað í hartnær tvo ára-
tugi. Síðara fjárkláðatímabilið, 1855-
1877, hófst með svipuðum hætti og
hið fyrra. Enskir hrútar voru fluttir
inn og tók þá kláðinn að flæða yfir
sveitir. Ýmsir vildu bregðast við
líkt og áður og voru þeir nefndir
niðurskurðarmenn. Landlæknir
áleit slíkt allt of mikla blóðtöku fyr-
ir sveitabúskapinn og fyllti því
flokk þeirra sem kölluðust lækn-
ingamenn. Meðal þeirra voru Jón
Sigurðsson forseti og Halldór Kr.
Friðriksson kennari við Latínuskól-
ann. Þeir Hjaltalín og Halldór gáfu
út tímaritið „Hirðir" í nokkur ár og
var það málgagn þeirra í fjárkláða-
deilunni. Víða var skorið niður en
annars staðar fengu lækningamenn
því afstýrt og enda þótt engar alls-
herjar ráðstafanir næðu fram að
ganga dó sjúkdómurinn smám
saman út.
Annað vandamál sem olli Iand-
lækni hugarangri og áhyggjum
voru smáskammtalækningar eða
hómópatía sem mikið kvað að á
embættistíma hans og reyndar
bæði fyrr og síðar. Eftirfarandi
klausa úr Heilbrigðistíðindum lýsir
vel skoðunum hans og eldmóði í
þessu máli: „Hér getur hver
heimskinginn, sem ekkert kann og
ekkert hefur lært, gefið sig út fyrir
homöopathiskan lækni þegar hon-
um þóknast. Nokkrir af prestum
vorum gjöra sig að sjálfsmíðuðum
homöopathiskum lærimeisturum
og út unga lærisveinum sínum á
víð og dreif um landið. Svona er
allur almenningur narraður og
hafður að gabbi, og þótt honum sé
raunar mátulega í koll rekið fyrir
heimsku sína og hjátrú þá sýnir
þetta þó ljóslega hvílíkt stjórnleysi
og samviskuleysi alltaf er að færast
í vöxt á landi þessu. Það er ómetan-
legt hvílíkan skaða þetta gjörir í
landinu og hversu mjög það kann
að standa hinni reglulegu lækna-
hjálp fyrir þrifum og framgangi,
enda má svo með sanni segja, að
aldrei hafi argari hjátrú átt sér stað
á landi hér en þessi."
Á læknisævi Jóns Hjaltalín gerð-
ust þau undur og stórmerki sem
mest hafa orðið í sögu skurðlækn-
inga: Fyrsti eterblundurinn 1846 og
smitvörn Listers á sjöunda áratugn-
um. Þegar öld svæfinganna rann
upp var Jón í vatnslækningastússi í
Klampenborg en fluttist svo bráð-
Úr Heilbrigðistíðindum
Jón Hjaltalín gaf út „Heilbrigðis-
tíðindi" í nokkur ár frá 1870. Hér
verða birt sýnishorn úr þessu
merka tímariti.
Orsakir til sjúkdóma geta verið
ýmislegar, og undirrótin til þeirra
getur legið í lifnaðarhættinum og í
ýmsum ástæðum í mannlegu lífi.
Þær geta legið í andrúmsloftinu,
sem vér öndum að oss, í fæðunni,
sem vér neytum, í öllu því er vér
drekkum, í híbýlunum, í klæönað-
inum, í óhreinlæti á hörundinu; í
vinnunni; í svefninum og í geðs-
hræringum og sálarlíðunum, í
sóttnæmi og öllum eiturkynjuðum
efnum.
Andrúmsloftið, er vér öndum að
oss, samanstendur af fleirum loft-
tegundum sem eru í nokkurs konar
samblandi, en þær eru þessar:
Holdgjafi, lífsloft, kolasýra og
vatnsgufa. Þegar menn anda að sér
andrúmsloftinu þá sameinar lífs-
loftið, sem í því er, sig við blóðið í
lungunum og gjörir það fagurrautt,
og þannig færist það um lungna-
æðarnar inn í hið vinstra hvolf
hjartans, en þaðan færist blóðið aft-
ur um hina stóru slagæð hjartans er
síðan greinist í ótal greinir út urn
allan líkamann, endurlífgað af lífs-
loftinu.
Allur reykur og öll svæla er
fjarskaóholl fyrir menn og skepnur,
og þykist ég af reynslunni fullkom-
Iega sannfærður um að það gjöri
mikinn skaða á heilsu manna hér á
landi. Eldhúsin eru, eins og þau nú
tíðkast, til mikils heilsuspillis og
verða án efa mörgum börnum að
bana, þótt fáir hugsi út í það.
Niðurgangur. Þegar einhver fær
uppköst og niðurgang allt í einu þá
er sjúklingnum best að ganga til
sængur og halda kyrru fyrir,
drekka seyði af blóðbergi og
rjúpnalaufum og nærast á hafur-
seyði eða flóaðri undanrenningu.
Smjör. Vér Islendingar höfum
lengi fengið orð fyrir það hve rnikl-
14 HEILBRIGÐISMÁL 1/1993