Heilbrigðismál - 01.03.1993, Blaðsíða 21

Tómas Jónasson
Hætta íslenskar konur
að verða allra kerlinga elstar?
Norræn könnun á lífskjörum og högum gamalla kvenna
Grein eftir Sigríði Jónsdóttur
Hvernig hefur elli kerling leikið
þær konur sem fæddust um alda-
mótin og hvernig leikur hún þær
konur sem fæddust á árunum 1920-
1930? Hver er munurinn á gömlum
konum dagsins í dag og gömlum
konum morgundagsins? Nýlega er
lokið fyrri hluta rannsóknarverk-
efnis um lífskjör og hagi gamalla
kvenna á Norðurlöndunum. Verk-
efnið er unnið á vegum Norrænu
ráðherranefndarinnar til að afla al-
mennra upplýsinga um gamlar
konur sem þjóðfélagshóp, þannig
að eldri konur væru einnig hafðar í
huga í umfjöllun og aðgerðum sem
stuðla eiga að jafnri stöðu kynj-
anna. Það er oft talað um ellina eins
og stéttlaust og kynlaust fyrirbæri,
en auðvitað komum við til hennar
með allt sem lífið hefur fært okkur
til góðs og ills, ólíkan bakgrunn,
þar með talið ólíka stöðu, stétt, lífs-
reynslu og síðast en ekki síst sitt
hvort kynið, sem hefur ekki
minnsta þýðingu.
A öllum Norðurlöndunum eru
konur meirihluti aldraðra. Konur
sem komnar eru yfir áttrætt eru
helmingi fleiri en karlar á sama
aldri. Kynjaskipting 80 ára og eldri
er þó mismunandi eftir löndum.
Hvergi er hún eins ójöfn og í Finn-
landi og hvergi eins jöfn og á Is-
landi. Af heildarfjölda aldraðra yfir
áttrætt á íslandi eru 61,6% konur en
reiknað er með að það dragi saman
með kynjunum í framtíðinni, ólíkt
því sem gerist á hinum Norður-
löndunum.
Um aldamótin fæddust stórir ár-
gangar á öllum Norðurlöndunum.
Á þriðja og fjórða áratugnum voru
fæðingarárgangar hins vegar litlir.
Ungt fólk þess tíma treysti sér ekki
til að stofna fjölskyldu. Þeir sem
voru ungir á þriðja og fjórða ára-
tugnum eru nú komnir yfir áttrætt.
Um fimmtungur allra gamalla
kvenna á Norðurlöndunum sem
komnar eru yfir áttrætt eiga ekki
fjölskyldu sem styður við bakið á
þeim. Þetta á jafnt við íslenskar
konur sem aðrar norrænar konur.
Af öldruðum konum morgundags-
ins (næstu kynslóð aldraðra) verð-
ur aðeins um tíunda hver í þeirri
stöðu.
Barnseignarmynstrið hefur breyst
milli kynslóða. Konur sem nú eru
komnar yfir áttrætt byrjuðu barn-
eignir seint og dreifðu þeim yfir
Iangan tíma en garnlar konur
morgundagsins voru yngri þegar
þær eignuðust börnin sín tvö eða
þrjú og vörðu styttri tíma af lífi
sínu í barneignir. Börn þeirra verða
komin mjög nálægt ellilífeyrisaldri
þegar móðirin verður orðin gömul
og hjálparþurfi. íslenskar konur
eiga frekar vísan stuðning fjöl-
skyldunnar þegar elli kerling ber
að dyrum, því að þær eiga flest
börn af jafnöldrum sínum á Norð-
urlöndunum og hafa einnig mest
samskipti við þau. Aldraðir Islend-
ingar eiga einnig flest systkini og
hafa mest samskipti við þau af jafn-
öldrum sínum á Norðurlöndunum.
Ef skoðuð er aldurs- og kynskipt-
ing íbúa Norðurlandanna eftir
svæðum kemur í ljós mikill munur
eftir byggðarlögum. Gamlar konur
á öllum Norðurlöndunum eru hlut-
fallslega fleiri en karlkynsjafnaldrar
þeirra á þéttbýlisstöðum og í borg-
urn. Á Islandi eru konur 65% allra
sem komnir eru yfir áttrætt á höf-
uðborgarsvæðinu, en sambærilegt
HEILBRIGÐISMÁL 1/1993 21