Heilbrigðismál - 01.06.1993, Blaðsíða 4

Tómas Jó
Á fullri ferð
út í lífið
Þegar rætt var um það á Alþingi
fyrir níutíu árum að veita styrk til
kaupa á fyrsta bílnum (sem kom til
landsins í júnímánuði 1904) komst
einn þingmaður svo að orði að
„þessir vagnar mundu naumlega
geta verið notaðir án þess að slys
yrði að." Hann reyndist sannspár.
Annar þingmaður óttaðist að slysin
yrðu svo mörg að fjölga þyrfti
læknum og prestum! Deila má um
hve sannspár hann var.
í fyrstu lögum um notkun bif-
reiða, sem voru sett árið 1914, var
ákvæði um að ökumenn þeirra
þyrftu að vera „fullra 21 árs að
aldri" og að ökuhraðann skuli
„ávallt tempra svo að komist verði
hjá slysum." Aldursmörkin hafa
síðan verið Iækkuð í 17 ár og há-
markshraðinn aukinn úr 35 kíló-
metrum á klukkustund í 90 kíló-
metra.
Og umferðin krefst fórna. Ar
hvert deyja tuttugu til þrjátíu
manns í umferðarslysum - helm-
ingur þeirra er yngri en 25 ára.
Fjöldi slysa í heild er sennilega um
fjögur þúsund á ári. Útgjöld trygg-
ingafélaganna vegna slysa og
óhappa í umferðinni eru yfir fimm
milljarðar króna á ári. Þar við bæt-
ast útgjöld vegna heilbrigðisþjón-
ustu og annarra þátta.
Unga fólkinu er hættara en öðr-
um í umferðinni. A hverju ári slas-
ast um 5% þeirra sem eru á aldrin-
um 15-19 ára, eða með öðrum orð-
um: Fjórði hver unglingur kemst
ekki óslasaður í gegnum þetta
fimm ára aldursskeið. Ef öll um-
ferðaróhöpp eru meðtalin (einnig
þau sem leiða ekki til slysa) kemur
í ljós að þriðji hver ökumaður á
aldrinum 17-19 ára lendir í umferð-
aróhappi á einu ári.
Nýlega hafa verið gerðar breyt-
ingar á ökuprófi og enn meiri
breytingar eru í vændum. Það var
mál til komið enda hlýtur eitthvað
að vera að þegar nær allir þeirra
sem komast í gegnum ökupróf falla
í skóla lífsins og reynslunnar á
fyrstu þremur árunum. Ástæðurn-
ar gætu verið margvíslegar. Onóg-
ur undirbúningur vegur þungt en
sennilega skortir ekki síður reynslu
til að bregðast rétt við aðstæðum.
Of mikill hraði og glannaskapur
skipta einnig máli.
Færð hafa verið rök fyrir því að
fyrsta árið eftir að ökuskírteini er
fengið sé hættulegasti tíminn.
Sautján ára unglingar eru líklega ö
nægilega þroskaðir til að takast á
við þessa raun en þeir þurfa aðhald
og aðstoð. Eina aðhaldið sem nú er
veitt felst í því að nýir ökumenn fá
svonefnt bráðabirgðaskírteini sem
þarf að endurnýja að tveimur árum
liðnum. En þessi reynslutími er allt
of lítið notaður til að gera þessa
ökumenn framtíðarinnar að betri
ökumönnum. Með ökuferilsskrá,
sem nýlega er farið að halda, gefst
tækifæri til að endurmeta hæfni
þeirra sem brjóta af sér í umferð-
inni og gæti hún orðið gagnleg til
að halda aftur af unga fólkinu.
Erlendis er beitt ýmsum ráðum
til að létta unga fólkinu róðurinn
gegnum fyrstu mánuðina meðan
þeir afla sér reynslu - sem má ekki
vera of dýru verði keypt. Ein leiðin
er að banna þeim að aka að nætur-
lagi, önnur að heimila þeim ekki að
aka eins hratt og reyndari öku-
mönnum og enn önnur að banna
þeim að aka með jafnaldra sína. i
Síðastnefnda hugmyndin var
kynnt á Alþingi síðasta vetur í
formi frumvarps um breytingu á
umferðarlögum. Þar lögðu þrír
þingmenn til að ökuskírteini yrðu
þrenns konar: Reynsluskírteini
(gefið út til byrjenda og gildir í sex
mánuði), bráðabirgðaskírteini (gef-
ið út að loknum gildistíma reynslu-
skírteinis og gildir í tvö ár) og
fullnaðarskírteini. Lagt var til að
handhafa reynsluskírteinis verði
„óheimilt að stjórna bifreið nema í
fylgd með honum sé einstaklingur,
handhafi fullnaðarskírteinis og
a.m.k. 21 árs að aldri." Frumvarpið
var ekki afgreitt, en full ástæða er
til að skoða þessa tillögu nánar.
Unga fólkinu virðist liggja svo mik-
ið á að fullorðnast og því hættir til
að leggja af stað út í lífið á fullri
ferð.
Það verður seint komist hjá því
að slys verði í umferðinni, eins og
réttilega var bent á í byrjun aldar-
innar, en við verðum að gera allt
sem unnt er til að draga úr hætt-
unni, ekki síst meðal óharðnaðra
unglinga.
jónas Ragnarsson, ritstjóri.
A
4 HEILBRIGÐISMÁL 2/1993