Heilbrigðismál - 01.06.1993, Blaðsíða 13

Tómas Jónasson
Kalk og heilbrigði
Nauðsynlegt er að neyta kalkríkrar fæðu
til að styrkja beinin
Grein eftir Ara Jóhannesson
Fleiri þættir en hormón hafa
áhrif á beinstyrk. Þannig er óum-
deilanlegt að lífshættir og neyslu-
venjur móta heilsu okkar að þessu
leyti líkt og svo margt annað.
Hreyfing og reykingar hafa t.d.
andstæð áhrif á þéttni beina. Hvað
neysluvenjur varðar hefur, af skilj-
anlegum ástæðum, mikið verið
fjallað um kalk og kalkneyslu.
Flestir eru sammála um að nauð-
synlegt sé að neyta kalkríkrar fæðu í
einhverjum mæli alla ævi. Meðal ann-
ars þarf að bæta líkamanum upp
það kalk sem tapast daglega með
þvagi og saur. Onóg kalkheysla
veldur því, að ganga verður á kalk-
forðabúr líkamans, þ.e. beinin. D-
vítamín er nauðsynlegt fyrir eðli-
lega nýtingu kalks úr fæðu. Líkam-
inn hefur að vissu marki hæfileika
til þess að laga sig að lítilli kalk-
neyslu með aukinni hlútfallslegri
nýtingu fæðukalks en margt bendir
til þess, að geta til slíkrar aðlögunar
minnki umtalsvert á efri árum.
Skoðanir eru skiptar meðal
fræðimanna um hversu mikils
kalks þarf að neyta til þess að ná og
viðhalda æskilegum beinstyrk. Þar
hafa rannsóknir gefið misvísandi
niðurstöður. Þetta á einkum við um
þær rannsóknir sem byggja á
neyslukönnunum, sem reyndar eru
misjafnar að gæðum. Þar sem áhrif
kalkneyslu á beinþéttni eru könnuð
á framsækinn hátt með reglulegri
kalkgjöf og samanburðarhópi virð-
ast jákvæð áhrif kalkneyslu á bein
óumdeilanleg. Undantekning er þó
sennilega það æviskeið kvenna,
sem eru fyrstu fimm árin eftir tíða-
hvörf. Kalkgjöf við þær aðstæður
hamlar tiltölulega lítt gegn gisnun
á beinum, sem þá verður vegna
hormónaskorts. Það eru hins vegar
tveir aðrir aldurshópar, þar setn kalk
virðist sérstaklega mikUvægt fyrir
beinlieilbrigði. Hér er annars vegar um
að ræða börn og unglinga, hins vegar
eldra fólk, einkum konur.
I nýlegri rannsókn á eineggja tví-
burum, 6-14 ára, kom í ljós, að nær
tvöföldun daglegrar kalkneyslu
annars tvíburans í hverju pari (úr
u.þ.b. 900 mg í 1600 mg) í þrjú ár
leiddi til marktækrar aukningar á
beinþéttni. Haldist þessi munur til
fullorðinsára má ætla, að hægt sé
að hafa jákvæð áhrif á hámarks-
beinstyrk með ríkulegri kalkneyslu
á uppvaxtarárum.
Hjá konum, sem komnar eru yfir
miðjan aldur má hafa umtalsverð
áhrif á heilbrigði beina með kalk-
gjöf. Nýlegar rannsóknir hafa leitt í
ljós, að kalkneysla á bilinu 1,2-1,5
grömm á sólarhring hægir á niður-
broti beina um allt að helming mið-
að við smanburðarhóp með kalk-
neyslu á bilinu 0,5-1,0 gramm. Ein-
hver jákvæð áhrif má greina hjá
flestum einstaklingum, en mestur
er ávinningur þeirra, sem neyta lít-
Sennilega er hægt að hafa áhrif á
beinstyrk á fullorðinsaldri með
ríkulegri kalkneyslu á uppvaxtar-
árum.
Lífræðilegt mikilvægi kalks er að
sönnu margþætt. Styrkur beina-
grindar byggir aðallega á kalksam-
böndum, en í beinum fullorðinna
eru um 99% alls kalkforða líkamans
(um 1 kg). Kalkjónin sjálf í líkams-
vökvanum er nauðsynlegur hlekk-
ur í keðju margvíslegra lífeðlis-
fræðilegra ferla svo sem vöðva-
samdráttar, blóðstorknunar,
losunar boðefna og frumuvaxtar.
Gagnstætt því, sem áður var álit-
ið, er beinagrindin mjög „lifandi"
vefur í stöðugri endurnýjun, þar
sem fram fer jöfnum höndum nið-
urbrot og uppbygging, meðal ann-
ars kalksambanda. Framan af æv-
inni situr uppbygging í fyrirrúmi
og bein þéttast og styrkjast. Há-
marksbeinstyrk er náð á þrítugs-
aldri, en nálægt miðjum aldri fer að
halla undan fæti. Bein gisna þá
smám saman og verða í mörgum
tilfellum óeðlilega brothætt (bein-
þynning). Konum er mun hættara
við slíku en körlum, meðal annars
vegna þess tiltölulega hraða niður-
brots sem verður eftir tíðahvörf. Þá
nýtur ekki lengur verndandi áhrifa
kvenhormóna á beinagrindina.
HEILBRIGÐISMÁL 2/1993 1 3