Heilbrigðismál - 01.06.1996, Side 21

Louis Pasteur lést fyrir einni öld:
Upphafsmaður gerilsneyðingar
og ýmissa ónæmisaðgerða
Grein eftir Vilhjám G. Skúlason
Á síðastliðnu ári minntist hinn
siðmenntaði heimur þess með ein-
um eða öðrum hætti, að 100 ár voru
liðin frá andláti eins mesta vísinda-
og velgjörðarmanns, sem uppi hef-
ur verið. Þessi maður er Frakkinn
Louis Pasteur. Hann fæddist hinn
27. desember árið 1822 í litlum bæ í
austurhiuta Frakklands, er Dole
heitir. Faðir hans hafði verið lið-
þjálfi í her Napóleons Bonaparte og
þegar hann losnaði úr herþjónustu
setti hann á stofn litla sútunar-
verksmiðju. Pasteur komst því
snemma í kynni við efnafræði, sem
hann síðan valdi sér að ævistarfi.
Pasteur eldri var hugsjónamaður
sem mat minna veraldleg auðæfi
en vegsemd mannlífsins. Þá eigin-
leika er voru forsenda þessa lífsvið-
horfs erfði Pasteur yngri frá honum
í ríkum mæli. Fjölskyldan fluttist,
þegar hann var ennþá ungur að
aldri til Arbois, þar sem hann sótti
barna- og unglingaskóla. Síðar
stundaði hann nám í menntaskóla í
Besancon og þaðan útskrifaðist
hann með einkunnina „í meðal-
lagi" í efnafræði.
Listamaður á yngri árum
Á unga aldri sýndi Pasteur mikla
hæfileika til þess að teikna og mála.
Vangamyndir af föður hans og
móður, sem hann málaði 13 ára að
aldri, sýna meistarahandbragð.
Hann hélt áfram að teikna andlits-
myndir af samborgurum sínum og
skólasystkinum.
Nítján ára að aldri hætti hann
skyndilega að mála fyrir fullt og
allt. Er talið að hann hafi gert það
til þess að ekkert yrði til þess að
keppa við vísindavinnu hans. Og í
raun varð ekkert til þess. Þegar frá
eru talin sumarleyfi, sem hann
eyddi alltaf með fjölskyldu sinni í
sveitinni, féll honum aldrei verk úr
hendi. Hann stundaði ekkert tóm-
stundagaman og hafði enga þekkta
galla eða jafnvel veikleika. Hann er
sennilega alúðarfyllsti þjónn sem
vísindin hafa eignast.
Doktorsgráða fyrir
kristallafræði
Árið 1843 innritaðist Louis Pa-
steur í Ecole Normale Superieure í
París. Þar lagði hann stund á efna-
og eðlisfræði og á því sviði vann
hann sína fyrstu sigra, en stærstu
vísindaafrekin vann hann á sviði líf-
fræði, lífefnafræði og læknisfræði.
Pasteur aflaði sér í skóla mjög
staðgóðrar fræðilegrar þekkingar
og þess, sem er síst minna virði,
vísindalegs aga. Enda þótt hann
væri menntaður sem efnafræðingur
skoraðist hann aldrei undan að
taka að sér líffræðileg vísindaverk-
efni vegna þess djúpstæða trausts,
sem hann hafði á tilraunum, en á
því sviði var hann meistari í orðs-
ins fyllstu merkingu. Hann taldi að
enda þótt tilraunir myndu aldrei
geta leyst alheimsgátuna gætu þær
alltaf svarað ótvíræðum spurning-
um á ótvíræðan hátt. Þess vegna
vann hann sína stærstu sigra á
sviðum sem hann hafði ekki numið
í skóla.
Árið 1847 hlaut Pasteur doktors-
gráðu fyrir rannsóknir sínar á sviði
kristallafræði. Sú gáta sem hann
leysti, jók mjög á hróður hans sem
vísindamanns, enda hafði lausn
hennar vafist fyrir færustu vísinda-
mönnum áratugum saman. Þó Pa-
steur starfaði ekki lengi að þessum
rannsóknum, urðu þær honum
notadrjúgar við síðari líffræðirann-
sóknir hans.
I þágu iðnaðarins
Árið 1848 var Pasteur skipaður
prófessor í efnafræði við háskólann
í Strassborg, en þar uppgötvaði
hann meðal annars nýja aðferð til
þess að aðskilja blöndu af ljósvirk-
um efnum. Þar öðlaðist hann frek-
ari viðurkenningu, heiður og jafn-
vel verðlaun. Enda þótt hann not-
aði það fé sem honum áskotnaðist
þannig til þess að kaupa vísinda-
tæki í vinnustofuna var vinnuað-
staða hans ennþá mjög takmörkuð.
Af þessum sökum þáði hann boð,
sem honum var gert árið 1854, að
gerast prófessor í efnafræði og for-
stöðumaður vísindadeildar hins
nýendurskipulagða háskóla í borg-
inni Lille í Norður-Frakklandi. Það
var áskilið að hann skyldi beina
kennslu sinni og annarri starfsemi
að verkefnum sem gætu gagnast
iðnaðinum á svæðinu. Þær hug-
myndir sem þróuðust með honurn
á þessum árum höfðu mikil áhrif á
hann það sem eftir var ævinnar.
Fram að þessu hafði Pasteur ein-
göngu verið fræðilegur vísinda-
HEILBRIGÐISMÁL 2/1996 21