Heilbrigðismál - 01.03.1997, Qupperneq 30

Tómas Jónasson
óþarflega lengi yfir óláni sínu því þegar
hann lítur til baka síðar segir hann: „Nú
veit ég ekki, nema lærdómsleysið, með öll-
um sínum göllum hafi verið lán mitt, svo
að ég uni vel því, sem varð."
Hví unir Stephan vel því sem varð,
hvernig reyndist ólánið lán? Ein vísbend-
ing er í nákvæmu orðalagi hans. Hann seg-
ir ekki þrátt fyrir alla sína galla heldur, að
með öllum sínum göllum hafi lærdóms-
leysið (ólánið) orðið lán sitt. Orðalagið gef-
ur til kynna skilning á óhjákvæmileika
gallanna, jafnvel mikilvægi þeirra. Vera má
að ólánið hafi fært honum þennan lífsskiln-
ing. Önnur vísbending er í kvæðum Steph-
ans um menntun og skólagöngu, sem
mörg eru með sjálfsævisögulegu ívafi.
Af þeim má ráða hvað það var sem Steph-
an taldi sig sleppa við með því að komast
ekki á skólabekk (hvernig ólán forðaði
stærra óláni) og hvað honum hafi tekist að
hrifsa til sín á sjálfsmenntabrautinni
(hvernig ólánið reyndist lán). Skoðum
hvort tveggja.
Hvaða gildrur leynast á þeirri leið sem
Stephan slapp að mestu undan? Sam-
kvæmt kvæðinu „Barnaskólinn" eru þær
lagðar börnum snemma á lífsleiðinni.
Hér er andrúmsloft óhollt.
Hér er uppfræðslan þó stolt.
Hér er máttur og megin
úr menningu dregin.
„Allar mann-
raunir geta ver-
ið lán, ef þær
þroska mann,
og manndóms-
sæla að hafa
mætt þeim og
vaxið við það."
Sérhvert manns-
barn er hafsjór
innri möguleika
og náttúrugæða,
en lærir
snemma að
betla af öðrum
fáeina vatns-
dropa.
Hér í hugunum inni
er heilbrigðis synjun:
voða vatnssýki í minni,
en visnun í skynjun.
Munu ei glappaskot gera
- spyr mín stuttorða stakan -
þeir, sem barnsvitið bera
út á kenningaklakann?
í bamaskólanum er börnum uppálagt að
sjá hlutina með augum annarra, leggja á
minnið skynjun forfeðranna og vanrækja
að sama skapi eigin skynjun. Sjálfstraust er
bannorð og börnin fá aldrei að komast í
milliliðalausa snertingu við náttúruna.
Kvæðið er miskunnarlaus árás á þá sem
virðast álíta að börn blómstri í návist þeirra
sem liðið hafa undir (líkkistu)lok, að gróð-
ursældin sé mest þar sem sólin aldrei skín.
Og það er langt því frá að Stephan telji
þennan vanda staðbundinn:
En í skólum úti um lönd
er sú menntun boðin:
fátt er skeytt um hjarta og hönd,
hausinn út er troðinn.
Ef börnin feta lærdómsleiðina áfram tek-
ur ekki betra við. í kvæðinu „Hámenntun"
lýsir Stephan því hvernig nemandinn getur
orðið rökvædd nöldurskjóða sem finnur
galla á öllu en er samt ófær um að taka ein-
dregna afstöðu:
Sérhverja hreyfing og liugargrip
þú handleikur varkárt með spekingssvip,
uns vandkvæði finnur þú öllu á,
í orðabók þinni er ei nei eða já,
þú lærdómur bókfræðslubleikur,
þú blóðlausi heiðarlegleikur.
Síðustu tvær ljóðlínurnar taka af öll tví-
mæli um hvað Stephan taldi sig eiga á
hættu að glata á langskólagöngu. Það var
sjálft lífið með öllum sínum göllum. Ólánið
forðaði honum frá því að verða lifandi lík,
bókfræðslubleikur og blóðlaus heiðarleg-
leikur.
Hvers vegna var það lán að neyðast til
að feta sjálfsmenntabrautina? Mikilvægast
er öryggið, traustið, sú skýra og óbrotna
mynd sem hann hefur öðlast af því hver
hann er og hvar rætur hans liggja. Það er
áhyggjuleysi og ómæld ró í eftirfarandi lín-
um: ,,[É]g er bóndi, allt mitt á / undir sól
og regni." Hann þiggur líf sitt af náttúr-
unni og í glímunni við hana. Hann er eng-
um háður nema henni og telur ástæðulaust
að láta það hlaupa í skapið á sér því
,,[v]eðuráttin aldrei fer / eftir manna
30 HEILBRIGÐISMÁL 1/1997
/