Heilbrigðismál - 01.03.1998, Qupperneq 11

Tómas Jó
Mikils vísir
Lækningarannsóknir
í áttatíu ár
Stefán Jónsson var fyrstur íslenskra lækna til þess að
sérhæfa sig í sjúkdómafræði og leggja út á braut svo-
kallaðra lækningarannsókna. Hann var ráðinn dósent í
líffærameinafræði og sóttkveikjufræði við Læknadeild
Háskóla íslands frá og með 1. janúar 1917 og kom til
starfa í apríl fyrir áttatíu árum. Þetta er talið upphaf
Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði. í janúar 1923
fluttist hann alfarinn til Danmerkur. Þá var enginn ís-
lenskur læknir undir það búinn að taka við öllum
störfum Stefáns. Guðmundur Thoroddsen, síðar próf-
essor í handlæknisfræði, var þá settur í embætti Stef-
áns og gegndi því til hausts 1926.
Kennslugreinar Stefáns voru almenn sjúkdómafræði,
líffærameinafræði, gerlafræði og blóðvatnsfræði og
auk þess hafði hann verklegar æfingar í vefjafræði.
Stefán mun hafa fengist við algengustu lækningarann-
sóknir þess tíma, sem voru mest fólgnar í smásjárskoð-
un á vefjum og smásjárleit að sýklum í ýmsum lík-
amsvökvum en einnig mun hann hafa gert próf á blóð-
vatni til leitar að sýklum. Stefán annaðist einnig
blóðflokkanir.
Fljótlega eftir komu sína til íslands stofnaði Stefán
„Rannsóknarstofu læknadeildar Háskólans" eins og
hann nefndi hana upphaflega. Var hún fyrst í kjallara í
húsi prófessors Einars Arnórssonar við Laufásveg 25,
sem stendur enn. Árið 1920 var rannsóknarstofan fiutt
að Kirkjustræti 12 í hús sem Háskólinn hafði keypt úr
dánarbúi Halldórs Kr. Friðrikssonar yfirkennara. Þar
fengust þrjú herbergi á jarðliæð og einnig áfastur skúr,
svokallað Fjós, sem var notaður til líkkrufninga. Þetta
hús hýsti síðar Berklavarnastöðina Líkn og stendur
núna í Árbæ sem skrifstofa safnsins. Eins og á Laufás-
vegi hafði Stefán ekkert fastráðið aðstoðarfólk í Kirkju-
stræti og vann þar mest einn.
Niels Dungal tók við dósentsstarfinu 1. október 1926
eftir að hafa stundað sérnám erlendis í líffærameina-
fræði og sýklafræði. Enginn vafi er á að hann hefur
kunnað vel til allra algengustu lækningarannsókna
þeirra tíma enda gerðist hann fljótt umsvifamikill í
starfinu og jók það jafnt og þétt eftir því sem ný þekk-
ing bættist við og kröfur til stofnunarinnar urðu meiri.
Til starfa með Nielsi kom í upphafi Guðný Guðnadótt-
ir og fékk hún þar undirstöðuþjálfun í almennum
lækningarannsóknum og er því sannanlega fyrsti ís-
lenski meinatæknirinn.
Þörf fyrir nýtt og stærra hús fyrir rannsóknastofuna
varð fljótt Ijóst og gjöf Þjóðverja á nýjum og fullkomn-
um lækningatækjum í tilefni Alþingishátíðar 1930 mun
hafa ýtt við Alþingi með fjárveitingar. Hluti af bygg-
ingafénu mun hafa komið fyrir sölu á bóluefni sem
Dungal framleiddi. Nýja byggingin var tekin í notkun
árið 1934 og stendur hún við Barónsstíg, við hliðina á
Blóðbankanum, sem síðar var byggður að frumkvæði
Dungals.
Auk alhliða lækningarannsókna fyrir íslenska lækna
tók Niels fljótt til starfa við rannsóknir á búfjársjúk-
dómum sem varð til þess að breyta verulega afkomu
íslenskra bænda sem stunduðu sauðfjárrækt. Við stofn-
un Keldna árið 1948 fluttust búfjárrannsóknir þangað
undir stjórn Björns Sigurðssonar.
Stofnun sú sem í upphafi hóf göngu sína undir stjórn
Stefáns Jónssonar varð síðan undir handleiðslu Nielsar
Dungal að þeim meiði sem flestar rannsóknagreinar í
læknisfræði standa nú á. Má því segja að sá mæti og at-
orkusami læknir og vísindamaður sé hinn eiginlegi
faðir læknisfræðilegra rannsókna á íslandi.
Jóhcis Hallgrímsson prófessor.
„Rannsóknastofa
læknadeildar
Háskólans" var
fyrst til húsa
í kjallara að
Laufásvegi 25 í
Jýeykjavík en var
fljótlega flutt að
Kirkjustræti 12.
Niels Dungal var
forstöðumaður
Rannsóknastofu
Háskólans í fjóra
áratugi. Starf-
semin jókst eftir
því sem ný þekk-
ing bættist við og
kröfur urðu meiri.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1998 11