Heilbrigðismál - 01.03.1998, Blaðsíða 13

Þriðja tilefnið sem ég vil gera að umtals-
efni er að einræktun gæti verið notuð til að
bæta fólki þann missi sem líkast til er sár-
astur í mannlífinu - sem sé missi barns. Ég
ætla ekki að fjölyrða um það hvaða að-
stæður gætu orðið til þessa, en það má rétt
ímynda sér löngun syrgjandi foreldra til
þess að endurheimta látið barn sitt.
Um leið og þetta væri ef til vill skiljan-
legasta tilefnið af þeim sem ég velti hér
upp þá er það jafnframt vísbending um
hvað alvarlegustu hætturnar sem eru sam-
fara hugmyndinni um einræktun manna.
Hér á ég við þá freistni sem menn geta fall-
ið í að leita tæknilegra leiða til að sigrast á
sorginni og jafnvel dauðanum. Þetta er
hættulegt af ýmsum ástæðum. Ein er sú að
sorgin og dauðinn eru órjúfanleg frá þeim
þáttum sem gefa mannlífinu gildi og merk-
ingu. Við syrgjum annað fólk vegna þess
að það er einstakt og samskiptin við það
hafa auðgað líf okkar, og sú vitneskja að
manneskjunni sé skammtaður afmarkaður
tími hér á jörð er stöðug áminning um gildi
þessa jarðlífs. Það er tómhyggja af versta
tagi að leitast við að sigrast á þessum til-
vistarskilyrðum mannsins, til dæmis með
Sú vitneskja að
manneskjunni
sé skammtaður
afmarkaður tími
hér á jörð
er stöðug
áminning um
gildi þessa
jarðlífs.
Með einræktun
mannsins væri
stigið afdrifa-
ríkt skref í þá
átt að umbreyta
náttúrulegum
gangi lífsins í
tæknilegt fram-
leiðsluferli.
því að líta svo á að maður komi bókstaf-
lega í manns stað með einræktun.
Sú hugmynd að hægt sé að fá annað
bam í skiptum fyrir hið látna er ekki ein-
ungis hættuleg tilraun til að stríða gegn til-
finningalegu og sálrænu eðli mannsins
heldur ýtir einnig undir það viðhorf að
manneskjan öðlist skiptagildi fremur en að
hún sé ómetanleg í sjálfu sér. Þessi hugsun-
arháttur er í raun skilgetið afkvæmi þeirrar
tæknihyggju sem vill færa tæknilega hugs-
un yfir á öll svið mannlífsins.
Með einræktun mannsins væri stigið af-
drifaríkt skref í þá átt að umbreyta náttúru-
legum gangi lífsins í tæknilegt framleiðslu-
ferli sem á að lúta áformum og útreikning-
um manna. Menn ana áfram í þeirri trú að
allt geti orðið viðráðanlegt og til að búa í
haginn fyrir tæknivaldið verður að hlut-
gera hið mannlega og láta það lúta fram-
leiðslulögmálum. Menn vilja ljúka upp
leyndardómum lífsins og leggja þá undir
tæknivald sitt. Þegar að þessum mörkum
er komið er orðið erfitt að greina á milli
siðferðilegra og trúarlegra röksemda. Ekki
trúarlegra í þeim skilningi að gengið sé út
frá tilvist Guðs, heldur fremur á þann hátt
að maðurinn eigi ekki að setja sig í það
sæti sem einungis Guð getur skipað.
Þessi skilningur krefst þess að menn við-
urkenni takmarkanir sínar og fávisku í
þeim efnum sem hér um ræðir. í því er
mannleg viska iðulega fólgin, sem og í því
að halda að sér höndum - fikta ekki við
hluti sem menn ráða ekki við og vita ekki
hvert munu leiða. Þess vegna finnst mér
fátt verra í þessari umræðu en þegar sagt
er: Nú er þetta hægt og þá verður það gert;
þetta er einfaldlega framtíðin. Við eigum
ekki að láta framtíðina ráðast af blindri
tæknihyggju, heldur móta hana af viti og
varkámi.
Vilhjálmur Árnason heimspekingur, Ph. D.,
er prófcssor við heimspekideild Háskóla íslands.
Áður hafa birst greinar eftir hann í Heilbrigðis-
máhun um kostnað við heilbrigðisþjónustu (1/
1993), frelsi einstaklinga (2/1993), hamingju
(2/1995), upplýsta sjúklinga (1/1996), heilbrigði
(2/1996), forgangsröðun (1/1997) og bataleiðir
(2/1997).
Pyrir jól kom út bókin Broddflugur með
greinum eftir Vilhjálm.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1998 1 3