Samtíðin - 01.07.1944, Blaðsíða 7

SAMTÍÐIN
Júh' 1944 Nr. 104 11. árg., 6. hefti
ÖTGEFANDI: SIGURÐUR SIÍÚLASON MAGISTER. UM ÚTGÁFUNA SJÁ BLS. 32
EGAR þessi orð eru rituð, er nýlcga
lokið mikilvægustu og glæsilegustu
atkvæðagreiðslu, sem sögur fara af liér á
landi.Iýðvéldiskosningunum.Við slíkt tæki-
færi verður oss hugsað langt aftur í ald-
ir, og ósjálfrátt numur hugurinn staðar við
árið 1262. Hinu pólitíska gerningaveðri
Sturlungaaldarinnar er að verða lokið.
Norðlenzkum og sunnlenzkum bændum,
afkomendum þeirra manna, er auðnazt
hafði aS lifa hér í frelsi og sjálfræði sið-
an á landnámsöld, hefur verið smalað á
Þingvöll til þess að afsala sér því dýr-
mætasta, sem nokkur þjóð á, sjálfsforræð-
inu. Bak við bændurna, sem látnir eru
sverja hinn nöturlega eið, hillir undir tvo
menn. Annar þeirra, hinn vitri Haukdæli,
Gissur jarl Þorvaldsson, er persónugerv-
ingur hinnar innlendu þjóðmálaóreiðu,
að vissu leyti eilíft fyrirbrigði hér á
landi. Hinn er fulltrúi liins erlenda valds,
norski hirðgæðingurinn Hallvarður gull-
skór. Stundin er örlagarík. Það er hvorki
meira né minna en verið að leggja íslenzku
þjóðina í hlekki. — Nú á þessu herrans ári,
þegar siðustu slitrunum af þessum hlekkj-
um hefur verið rykkt af þjóð vorri með
samstilltu átaki hennar sjálfrar, finnst
oss vel við eiga að rifja upp fyrir öllum
lesendum þessa tímarits samninginn, sem
forfeður vorir voru kúgaðir til að gerast
aðili að árið 1262. Hann er venjulega
nefndur G a m I i s á 11 m á 1 i, og er að
vísu hið merkilegasta skjal, enda hvorki
meira né minna en grundvöllur vor í
frelsisbaráttunni: Sáttmálinn er á þessa
leið:
„Það var sammæli bænda fyrir norð-
an land og sunnan
1. Að þeir játuðu ævinlega skatt hr. N.
konungi (þ. e. Hákoni Hákonarsyni Nor-
egskonungi) land og þegna með svörðum
eiði, 20 álnir hver sá maður, sem þingfarar-
kaupi á að gegna. Þetta fé skulu saman
færa hreppstjórar og til skips og fá í
hendur konungs umboðsmanni og vera
þá úr ábyrgð um það fé.
2. Hér í mót skal konungur láta oss ná
friði og íslenzkum lögum.
3. Skulu 6 skip ganga af Noregi til ís-
lands 2 sumur enu næstu, en þaðan í frá
sem konungi og hinum bcztu bændum
landsins þykir hentast landinu.
4. Erfðir skulu upp gefast fyrir íslenzk-
um mönnum í Noregi, hversu lengi sem
þær hafa staðið, þegar réttir koma arfar
til eða þeirra löglegir umboðsmenn.
5. Landaurar skulu upp gefast.
6. Slíkan rétt skulu íslenzkir menn hafa
í Noregi sem þá, er þeir hafa beztan haft
og þér hafið sjálfir boðið í yðrum bréf-
um og að halda frijii yfir oss, svo sem
Guo gefur yður framast afl til.
7. Jarlinn viljum vér yfir oss hafa, með-
an hann heldur trúnað við yður, en frið
við oss.
8. Skulu vér og vorir arfar halda með
yður alllan trúnað, meðan þér og yðrir
arfar halda við oss þessa sáttargjörð. En
lausir, ef hún rýfst með beztu manna yfir-
sýn.“
Þetta er ekki margort skjal, miðað við
skriffinnsku þeirrar miklu blekiðjualdar,
sem vér lifum á, og sjálfsagt veitist flest-
um öðrum en fróðum mönnum örðugt að
átta sig á mikilvægi þess af því einu sam-
an. Því má telja, að á því sé mikil nauð-
syn, að samið verði sem fyrst greinargott
yfirlit um baráttu þjóðar vorrar á leið
hennar frá frelsi til áþjánar, undir oki er-
lendrar kúgunar og á leiðinni frá áþján
til fullkomins frelsis. Þar yrðu lögð fyrir
alþjóð nokkur höfuðskjöl úr frelsisbar-
áttu þjóðarinnar, ekki sem dauður bók-
stafur eins og „Gamli sáttmáli“ hér að
framan, heldur sem áfangamörk á tor-