Samtíðin - 01.11.1950, Blaðsíða 21

SAMTÍÐIN
17
manna Rubens olli því, að konu-
myndir hans urðu eins og þær eru,
og á meðan menn trúðu á kvenleg-
an hreinleik, skópu listamennirnir
myndir af svo sannheilögum og ó-
jarðbundnum jómfrúm, að þær vekja
með manni viðljjóð á varalit og
nylonbifum, — svona í svipinn. Á
síðari hluta nítjándu aldar dáðu
menn seglskip á hafi, unnu göngu-
ferðum um skóga og fjöll, og lista-
mennirnir máluðu svo fagra skóga,
að maður gat séð döggina glitra á
laufinu, ókleifa tinda, sem hvöttu
göngugarpana til heitstrenginga og
stolt seglskip, er klufu hvítfyssandi
öldur. I stuttu máli: maðurinn, verk
•hans og heimur hafa alltaf verið
viðfangsefni listamannsins og hann
hefur jafnan leyst þau samkvæmt
afstöðu mannsins til sjálfs sín,
verka sinna og umheims í þann
og þann svipinn. Fvrstu einkenni
sjálfsleiðans hirtast í verkum þeirra
listamanna, sem taka að draga bogn-
ar línur beinar eða leysa manns-
myndina og umhverfið upp í ten-
inga og ferhyminga; þeir listamenn
og áhangendur þeirra fullyrtu, að
þannig sæi listamaðurinn hlutina,
eða þá að hann væri að freista að
sýna sál þeirra; hin raunverulega
orsök var hins vegar sú, að við vor-
um orðin leið á að sjá hlutina, eins
og þeir komu okkur fyrir sjónir í
sálarleysi sinu. Listamaðurinn sér
hvorki eitt né annað öðruvísi en
samtíð lians langar til að sjá það.
Munurinn er aðeins sá, að sannur
listamaður er hispurslaus og hrein-
skilinn og hneykslar því á stund-
um samborgara sína.
JJAMTlÐ OKKAR ANN ENGU, er
leið og þreytt á öllu; örvæntir um
allt og óttast allt, — en sjálfa sig þó
mest. Þess vegna er abstraktlistin
list hennar, — listin, sem hvorki
verður skilin né dæmd, sýnir ekki
neitt sérstakt, túlkar ekkert sérstakt
og flytur engan boðskap, heldur tal-
ar til undirmeðvitundarinnar á tákn-
máli ....
Sjálfsóttinn einkennir bæði hið
frumstæða og úrkynjaða. Hann tákn-
ar viðbragðs- og lokamark menn-
ingarskeiðsins. Villimennirnir gera
sér afskræmislegar grímur og hylja
með þeim andlit sín, þegar þeir
ganga á hólm við fjandmenn sína
og djöfla í orrustu eða dansi, þar eð
óvinirnir ná valdi á persónu þeirra,
sjái þeir raunvei’ulegan svip þeiri’a.
Þeir óttast sigurmátt fjand-
rnanna sinna og tortímingarvald
þeirra djöfla, sem umhverfið byggja.
Við erum sjálfir okkar eigin fjand-
rnenn og tortímingardjöflar, þess
vegna megum við ekki sjá okkar
eigið andlit, þess vegna á abstrakt-
listin fjölda aðdáenda og áhangenda
nxeðal okkar, og þess utan hefja svo
kanxmerjúnkarnir hana upp til
skýjanna.
Og þess vegna eru skapexxdur liinn-
ar sönnu abstraktlistar spámenn.
Spánxenn, sem birta sanxtið sinni boð-
skap og í’efsidóm, enda þótt þeir
flytji hann á táknmáli sjálfsblekking-
arinnar og tali óbeint lil undirmeð-
vitundarinnar. Það er ekki hending
ein, að list þeii'ra er skyldust list
hins fi'uixistæða villimanns, — list
beggja er list óttans og blekkingar-
innar; annar boðar upphaf rnenn-