Fréttablaðið - 08.01.2010, Blaðsíða 18

18 8. janúar 2010 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Að treysta kjósendum
Forseti Íslands sat fyrir svörum í þætti
breska sjónvarpsmannsins Jeremy
Paxman á BBC á miðvikudagskvöld.
Paxman saumaði að forsetanum og
sagði að með því að vísa Icesave-
lögunum í þjóðaratkvæði hefði Ólafur
Ragnar bætt gráu ofan á svart. Forset-
inn hélt ekki. „Þú verður að hafa trú
á lýðræðislegu ferli,“ sagði hann. „Í
Frakklandi, Írlandi og mörgum ríkjum
Evrópusambandsins er þjóðarat-
kvæðagreiðsla hluti lýðræðislegrar
hefðar. Ég veit að
í Bretlandi hafið
þið ekki reynslu
af því að treysta
kjósandanum í
þjóðaratkvæða-
greiðslu, en alls
staðar í Evrópu eru þjóðir sem treysta
fólki til að greiða atkvæði í þjóðarat-
kvæðagreiðslu og það sem ég gerði
var einfaldlega að fylgja þeirri hefð.“
Breska hefðin
Lítum aðeins nánar á þessa fullyrð-
ingu. Á Bretlandi hafa verið haldnar
að minnsta kosti níu þjóðaratkvæða-
greiðslur frá árinu 1973. Kosið hefur
verið um ýmiss konar mál, til dæmis
um stöðu Norður-Írlands innan kon-
ungsveldisins
og þátttöku
Bretlands í
Evrópusam-
bandinu.
Íslenska hefðin
Á Íslandi hefur fimm sinnum verið
gripið til þjóðaratkvæðagreiðslu, síð-
ast árið 1944 þegar haldin var tvöföld
þjóðaratkvæðagreiðsla um afnám
sambandslaganna og setningu nýrrar
stjórnarskrár. Með öðrum orðum
hefur ekki verið haldin þjóðarat-
kvæðagreiðsla hér á landi á gervöll-
um lýðveldistímanum. Árið 1944 var
kosningaaldur 21 ár, sem þýðir að
yngsti Íslendingurinn sem tekið hefur
þátt í þjóðaratkvæða-
greiðslu er nú á 87.
aldursári. Svo vel
hefur íslenskum
kjósendum verið
treyst.
bergsteinn@frettabladid.is
Auglýsingasími
– Mest lesið
Ákvörðun Ólafs Ragnars Grímssonar forseta um
að skrifa ekki undir Icesave-
ábyrgðina er ágæt að þremur
ástæðum. Að öllu öðru leyti er
hún vond.
En við skulum horfa á björtu
hliðarnar:
Í fyrsta lagi dregur ákvörðun
Ólafs fram að Ísland er í raun
stjórnlaust. Forsetinn, þing-
ið, ríkisstjórnin – einnig fjöl-
miðlar, meira að segja kirkj-
an – velkjast um í róstursömu
almenningsálitinu, sem aftur
stjórnast af sjálfsréttlætingu,
heift og harmakveini um að allt
sé öðrum um að kenna. Veik-
leikar hins formlega valds eru
eðlileg afleiðing misbeiting-
ar stjórnmálaforingja – hinna
sterku manna – á stjórnkerf-
inu allt frá tíma heimastjórnar.
Íslendingar eru Perónistar og
Gaulistar. Þeir hafa meiri trú
á töframönnum en valddreifðu
stjórnkerfi. Af þeim sökum
hafa stjórnmálahöfðingjar kom-
ist upp með að beygja undir sig
flokka, sem aftur mylja undir
sig ríkisstjórnir, sem aftur kúga
þingið, dómstólana og stjórn-
kerfið.
Eftir hrun er ekki lengur
samstaða um þetta peróníska
sístem. En það er heldur engin
samstaða um hvað á að taka
við. Fyrir ári vaknaði krafa um
stjórnlagaþing til að finna út úr
hvert skyldi stefna. En þjóðin
kaus frekar að pexa um Icesave.
Ákvörðun Ólafs Ragnars dregur
skýrt fram að ekki er hægt að
fresta því lengur að endurskoða
stjórnarskrá og byggja á henni
nýtt lýðveldi. Það er gott að það
sé orðið ljóst.
Í öðru lagi dregur ákvörðun
Ólafs fram að það er ekkert að
marka málflutning stjórnarand-
stöðunnar. Hún valdi sér Icesa-
ve af því hún taldi það gott tæki
til að berja á ríkisstjórninni og
minnka pólitíska inneign henn-
ar. Í þeim leik skipti engu hvað
var satt og hverju var logið.
Stjórnarandstaðan lét í það
skína, að í Icesave væru fundn-
ar skuldir óreiðumannanna sem
amma Davíðs vildi ekki borga.
Síðustu daga hefur hins vegar
komið skýrt fram að enginn
getur í alvöru lagt til að íslensk
stjórnvöld hlaupi frá Icesave.
Skuldina má rekja til samþykkt-
ar Alþingis á innistæðutrygg-
ingum – einskonar brunatrygg-
ingu innistæðna – og síðar með
margítrekuðum yfirlýsingum
ráðherra og Seðlabankastjóra
um að íslenska ríkið myndi
styðja kerfið ef illa færi. Þegar
síðan illa fór, settu stjórnvöld
á neyðarlög sem sviptu kröfu-
hafa Landsbankans öllum eign-
um búsins og létu þannig lán-
ardrottna Landsbankans borga
fyrir digurbarkalegar yfir-
lýsingar. Lengra verður ekki
hlaupið frá ábyrgðinni. Ef eign-
ir Landsbankans duga ekki til,
verður íslenska ríkið að standa
við samþykktir Alþingis og
yfirlýsingar ráðherra og Seðla-
bankastjóra. Ákvörðun Ólafs
Ragnars afhjúpaði þetta og inni-
haldsleysi málflutnings stjórn-
arandstöðunnar.
Í þriðja lagi dregur ákvörðun
Ólafs fram að Íslendingar eru
ekki fullorðnir sem þjóð.
Ef til vill erum við of fámenn
til að ná þroska. Ef til vill bjóða
320 þúsund hræður ekki upp á
næga fjölbreytni í skoðunum
og umræðu til að þroskast. Í
það minnsta þá hafa Íslending-
ar alltaf hegðað sér sem barn í
samskiptum þjóða – í besta falli
sem unglingur. Það er ef til vill
lýsandi að Íslendingar héldu
sjálfstæðispartíið sitt þegar
pabbi var ekki heima. Á meðan
Íslendingar töldu sig hafa stöðu
til þess, hótuðu þeir að fara
heim með boltann – Miðnesheiði.
Meira og minna öll samskipti
Íslendinga við útlönd hafa verið
sambland af mannalátum (stríð
við Íraka, sæti í öryggisráðinu)
og barnalegu suði (Marshall-
aðstoð án stríðsskaða, barnafar-
gjald með Norðurlandaráði og
öðrum fjölþjóðlegum stofnun-
um).
Þegar við fæðumst njótum
við skilyrðislausrar ástar for-
eldra okkar og í henni böðum
við okkur, þar til einn daginn,
að annað hljóð kemur í strokk-
inn. Þá segist mamma vilja
knúsa okkur en aðeins ef við
kúkum í koppinn. Sumir kom-
ast ekki yfir þetta áfall. Slíkir
menn gera sífelldar bommertur
sem þeir vilja ekki axla ábyrgð
á en krefjast engu að síður ástar
og aðdáunar. Ekki ætla ég að
nefna dæmi um svona menn. Af
umræðunni að dæma leynast
þeir í hverju skoti.
Sem þjóð erum við í þessu
hlutverki. Við komum til
nágranna okkar með kúkinn í
buxunum. Þeir brugðust vel við
og sögðust tilbúnir að hjálpa
okkur – en með því skilyrði að
við hreinsuðum kúkinn. Þá rak
þjóðin upp skaðræðisöskur og
heimtaði að nágrannarnir tækju
sig upp og knúsuðu án skilyrða.
Með ákvörðun sinni á þriðju-
daginn gerðist Ólafur Ragnar
forseti þessarar þjóðar. Og það
er ágætt að hann hafi loks fund-
ið sér þjóð.
Barn meðal þjóða
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Í DAG | Synjun forseta
Eini kosturinn í stöðunni?
UMRÆÐAN
Einar K. Guðfinnsson skrifar
um Icesave-samninginn
Fyrstu viðbrögð ríkisstjórn-arinnar við þeirri ákvörð-
un Ólafs Ragnars Grímsson-
ar forseta Íslands að synja
Icesave-lögunum staðfestingar
veldur miklum vonbrigðum. Í
stað þess að hafa forystu í því
að berjast fyrir sjónarmiðum okkar gagnvart
hinum harðskeyttu viðsemjendum okkar í Bret-
landi og Hollandi, er magnaður upp makalaus
hræðsluáróður hér innanlands, sem stórskaðar
stöðu okkar erlendis.
Við aðstæður eins og þessar þurfum við á öllu
öðru að halda. Þjóðin þarf að sýna samstöðu.
Ríkisstjórnin getur þess vegna ekki leyft sér að
beina spjótum sínum inn á við. Henni ber að sam-
eina en sundra ekki. Þarna hefur hún hins vegar
brugðist veigamesta hlutverki sínu.
Fyrir liggur að ríkur þjóðarvilji stendur til
þess að hafna núverandi Icesave-samkomulagi.
Við vitum hins vegar jafn vel að nauðsynlegt er
að leita lausnar á þessari alvarlegu milliríkja-
deilu. Enginn talar fyrir því að viðhalda því
ástandi sem nú ríkir.
Við vitum öll að án niðurstöðu í deilum okkar
við Hollendinga og Breta erum við í vanda. En
hitt er líka jafn ljóst að samningurinn sem er á
borðinu er okkur alltof dýrkeyptur og mun valda
hér stórfelldum vandræðum um ókomin ár. Verk-
efnið er að breyta þeirri stöðu.
Valkostirnir eru ekki núverandi samningur
eða ófriður við Breta og Hollendinga. Okkur ber
að láta á það reyna að við komumst að öðru sam-
komulagi. Forsenda þess er að ríkisstjórnin láti
af þeim óvana sínum að efna sífellt til pólitísks
innanlandsófriðar. Málið snýst nefnilega ekki um
að bjarga andliti stjórnvalda, eins og ætla má af
tali ráðherranna. Verkefnið er að vinna að þjóð-
arhag.
Höfundur er alþingismaður.
EINAR K.
GUÐFINNSSON
V
art hefur verið um annað rætt liðna sólarhringa
en synjun forsetans á lögum um ríkisábyrgð vegna
Icesave-skuldanna. Strax að loknum fréttamanna-
fundinum á Bessastöðum síðastliðinn þriðjudag tóku
við linnulitlar vangaveltur um hvaða áhrif ákvörð-
unin hefði, hvort líf ríkisstjórnarinnar væri í hættu og hvaða
viðbragða mætti vænta frá umheiminum.
Þrátt fyrir aragrúa umræðuþátta, fréttaskýringa og net-
skrifa um málið, hefur litlu púðri verið eytt í að ræða innihald
yfirlýsingar forsetans. Mestöll orkan hefur farið í niðurstöðuna
sjálfa eða jafnvel hvenær og hvernig hún barst frá forsetabú-
staðnum í Stjórnarráðið.
Auðvitað er texti yfirlýsingarinnar mjög þýðingarmikill. Þar
er að finna rökstuðning forsetans fyrir veigamikilli ákvörðun
og varpar ljósi á hvaða sjónarmið hafa einkum legið henni til
grundvallar. Reikna verður með því að slíkt skjal sé þaulhugs-
að og að legið hafi verið yfir sérhverri setningu.
Yfirlýsingin er stutt, rétt rúm 500 orð. Í henni er vikið að
efnahagslegri hlið málsins með mjög almennum hætti í tveim-
ur málsgreinum og engin tilraun gerð til að meta viðbrögð
viðsemjendanna. Athygli vekur að hvergi er vikið að því hvaða
breytingar frá fyrri Icesave-lögum hafi það í för með sér að
forsetinn telji rétt að seinni lögin fari í þjóðaratkvæði.
Í raun má leiða að því líkum að forsetinn skrifi ekki undir
seinni lögin á þeirri forsendu að málið sé óvinsælt og hafi vald-
ið deilum. Slíkt vekur óneitanlega upp spurningar um hvort
forsetinn hljóti ekki að vísa öllum stórum deilumálum til þjóð-
aratkvæðis, að því einu tilskildu að nægilegar netundirskriftir
safnist. Fróðlegt væri að vita við hvaða tölu hann hyggst miða
í framtíðinni.
Fleiri spurningar vakna við lestur yfirlýsingarinnar, einkum
varðandi skilning forsetans á sjálfri stjórnskipaninni. Sam-
kvæmt stjórnarskrá fara Alþingi og forseti með löggjafarvald.
Ef marka má yfirlýsingu þriðjudagsins telur Ólafur Ragnar
valdið hins vegar í höndum þjóðarinnar og að forseta sé ætlað
að vera einhvers konar milligöngumaður við framkvæmd þess.
Þetta hlýtur að teljast óhefðbundin túlkun á stjórnarskránni
og kallar á frekari útskýringar forseta.
Hin óljósa hugmynd forsetans um stöðu sína sem milliliðs
verður enn flóknari þegar litið er til vangaveltna hans um
afstöðu þingsins til Icesave-málsins og hversu margir þing-
menn séu fylgjandi í orði jafnt sem á borði. Þannig vísar hann
til þess að meirihluti þingmanna hafi í raun viljað þjóðarat-
kvæði, þrátt fyrir að því hafi verið hafnað í kosningu á Alþingi.
Einnig reynir hann að gefa til kynna að nokkuð víðtæk sam-
staða hafi verið um fyrri lögin, þótt þess hafi raunar ekki séð
stað í atkvæðagreiðslu. Getur því verið að krafa forsetans um
netundirskriftafjölda sé breytileg í öfugu hlutfalli við meintan
eða raunverulegan stuðning þingsins?
Óljós texti yfirlýsingar forseta:
Svör óskast
STEFÁN PÁLSSON SKRIFAR