Fréttablaðið - 13.04.2010, Blaðsíða 30

13. apríl 2010 ÞRIÐJUDAGUR22
FRÉTTASKÝRING: Xxxxxxx
„Ekki verður annað séð en
að bæði Alþingi og ríkis-
stjórn hafi skort burði og
þor til þess að setja fjár-
málakerfinu skynsamleg
mörk,“ segir í skýrslu rann-
sóknarnefndar Alþingis.
Stjórnvöld fá harða útreið rann-
sóknarnefndarinnar fyrir fram-
göngu sína í
aðdraganda
bankahrunsins,
eins og ofan-
greind tilvitn-
un ber með sér.
Eru þau átalin
fyrir aðgerðir
og aðgerðaleysi
og ná ávirðing-
arnar jafnt til
almennra efna-
hagsaðgerða
sem einstakra
ákvarða na í
málefnum bank-
anna.
Nefndin telur
þrjá stjórn-
málamenn hafa
sýnt af sér van-
rækslu í skiln-
ingi laga. Eru
það Geir H. Haarde, fyrrver-
andi forsætisráðherra, Árni M.
Mathiesen, fyrrverandi fjár-
málaráðherra og Björgvin G.
Sigurðsson, fyrrverandi við-
skiptaráðherra. Auk þeirra eru
Davíð Oddsson, Ingimundur
Friðriksson og Eiríkur Guðna-
son, fyrrverandi bankastjórar
Seðlabankans, sem og Jónas Fr.
Jónsson, fyrrverandi forstjóri
Fjármálaeftirlitsins, taldir hafa
sýnt af sér vanrækslu.
Að mati nefndarinnar létu ráð-
herrarnir fyrrverandi hjá líða að
bregðast á viðeigandi hátt við yfir-
vofandi hættu fyrir íslenskt efna-
hagslíf sem leiddi af versnandi
stöðu bankanna.
Rannsóknarnefndin segir efna-
hagsstefnu stjórnvalda undanfar-
inn áratug hafa miðað að því að
viðhalda sem mestum langtíma-
hagvexti. Í skjóli þeirrar stefnu
var ekki brugðist við hagsveifl-
um, ofþenslu og vaxandi ójafn-
vægi í hagkerfinu með aðgerðum
í ríkisfjármálum og peninga-
stefnu. Þvert á móti kynti stefnan
undir ójafnvæginu. Skattar voru
lækkaðir á þenslutíma og útlána-
reglum Íbúðalánasjóðs breytt á
sama tíma. Eru breytingarnar
á útlánareglum sjóðsins sagðar
með stærri hagstjórnarmistök-
um í aðdraganda falls bankanna.
„Þau mistök voru gerð með fullri
vitund um líklegar afleiðingar
aðgerðanna,“ segir í skýrslunni.
Á þessum tímum var Seðla-
bankinn einn látinn berjast við
þensluna og þrátt fyrir að hann
hafi ítrekað kallað eftir aðhalds-
aðgerðum af hálfu hins opinbera
komu þær ekki fram.
Á árinu 2004 var bankakerfið
orðið allt of stórt miðað við stærð
íslensks hagkerfis. Þá þegar
þurftu stjórnvöld að bregðast við.
Grípa hefði þurft til aðgerða í síð-
asta lagi á árinu 2006 til að eiga
möguleika á að koma í veg fyrir
fall bankanna án þess að það kæmi
verulega niður á verðmæti eigna
þeirra. Það var ekki gert. Þvert á
móti var það stefna ríkisstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar
sem tók við völdum í maí 2007 að
tryggja að fjármálastarfsemi gæti
áfram vaxið hér á landi og sótt
inn á ný svið í útlöndum. Það var
einnig stefna þeirrar ríkisstjórn-
ar að útrásarfyrirtæki sæju sér
áfram hag í að hafa höfuðstöðvar
á Íslandi.
Bankarnir féllu á vakt ríkis-
stjórnar Sjálfstæðisflokks og Sam-
fylkingar. Er talsvert fjallað um
samskipti stjórnvalda og Seðlabank-
ans í aðdraganda hrunsins. Fram
kemur að tortryggni og erfiðleik-
ar settu mark sitt á samskipti Dav-
íðs Oddssonar og flestra ráðherra
Samfylkingarinnar. Jafnframt sé
ljóst að fyrra samstarf Davíðs og
Geirs Haarde og áralöng vinátta
hafi haft áhrif á samstarf þeirra og
skilning. Upplýst er hvernig banka-
stjórn Seðlabankans lýsti áhyggjum
af ástandi bankakerfisins frá nóv-
ember 2007 ýmist beint við forsæt-
isráðherra og þröngan hóp ráðherra
eða á vettvangi samráðshóps stjórn-
valda. Í stuttu máli sagt kemst
rannsóknarnefndin að þeirri nið-
urstöðu að Seðlabankinn hafi ekki
staðið rétt að upplýsingagjöf sinni
til stjórnvalda og að stjórnvöld hafi
ekki brugðist við með virkum eða
trúverðugum aðgerðum.
Lítið var rætt um stöðu bankanna
í ríkisstjórn. Björgvini G. Sigurðs-
syni viðskiptaráðherra var haldið
utan við umræður og ákvarðanir.
Vissi hann ekki af fundum banka-
stjórnar Seðlabankans með öðrum
ráðherrum.
Rannsóknarnefndin segir aðgerð-
ir ríkisstjórnarinnar í málefnum
bankanna hafa verið ómarkvissar.
Ráðherrar hafi einblínt á ímynd-
arvanda bankanna en ekki á þann
augljósa vanda að íslenska fjár-
málakerfið var allt of stórt miðað
við hagkerfið. „Þegar ráðherr-
ar hugðust bæta ímynd íslenska
bankakerfisins með þátttöku í opin-
berri umræðu, einkum erlendis, var
það gert án þess að lagt væri mat
á fjárhagslegan styrk ríkisins til
þess að koma bönkunum til aðstoð-
ar og án þess að fyrir lægju upp-
lýsingar um kostnað við hugsanlegt
fjármálaáfall.“ bjorn@frettabladid.is
Björgvin G. Sigurðsson, fyrrverandi viðskiptaráð-
herra, er einn þriggja stjórnmálamanna sem rann-
sóknarnefndin telur hafa sýnt af sér vanrækslu í
starfi.
Björgvin varð ráðherra 2007 en sagði af sér emb-
ætti í janúar 2009, rétt áður en ríkisstjórnin vék öll.
Hann varð formaður þingflokks Samfylkingarinn-
ar í apríl 2009 en sagði sig frá því starfi í gær. „Ég
tel eðlilegt að stíga til hliðar sem þingflokksformað-
ur á meðan nefndin [þingmannanefnd um rannsókn-
arskýsluna] skoðar það sem fram kemur í skýrsl-
unni,“ sagði Björgvin í gær. Hann sér ekki ástæðu til
að afsala sér þingmennsku enda sé skýrslan úttekt
en ekki dómur. „Ég kalla eftir að landsdómur komi
saman og vil fá tækifæri til að verja nafn mitt þar.“
Í stjórnarskrá segir að óflekkað mannorð sé for-
senda kjörgengis til Alþingis. Björgvin segir það
ákvæði ekki eiga við um sig, þar sé um að ræða dóma
fyrir glæpaverk. „Það er eitt að sýna af sér van-
rækslu og annað að fremja saknæmt athæfi.“ Hann
óttast ekki að niðurstaða rannsóknarnefndarinnar í
málum hans geti haft áhrif á störf hans á Alþingi.
Björgvin segir margt hægt að læra af skýrslunni,
í henni séu felldir áfellisdómar yfir stjórnmála- og
viðskiptalífinu. Meðal þess sem komi fram sé að
samskipti innan ríkisstjórnarinnar hafi verið óeðli-
leg, óásættanleg og ámælisverð. „Skýrslan dreg-
ur vel fram hvernig samskiptum skal ekki háttað í
þjóðfélaginu.“
Björgvin G. Sigurðsson hættir sem formaður þingflokks Samfylkingarinnar:
Skýrslan er úttekt en ekki dómur
Alþingi og ríkisstjórn brugðust
Ekki er nóg með að ráðherrar í ríkisstjórninni hafi verið ráðalausir heldur
stóðu þeir ekki við gefin loforð.
Í skýrslunni er greint frá því að danski, norski og sænski seðlabankinn hafi
einir seðlabanka fengist til að gera gjaldmiðlaskiptasamninga við Seðla-
banka Íslands. Gerðu þeir það með skilyrðum um að forsætisráðherra lofaði
að þrýsta á íslensku bankana að draga efnahagsreikninga sína saman og að
ríkisstjórnin beitti sér fyrir pólitískum aðgerðum og athöfnum af hálfu Seðla-
banka Íslands og Fjármálaeftirlitsins. „Ráðherrarnir undirrituðu yfirlýsinguna
15. maí 2008 ásamt bankastjórn Seðlabanka Íslands. Yfirlýsingin var ekki
birt opinberlega eða lögð fram á ríkisstjórnarfundi. Lítið varð um efndir á
fyrrnefndum loforðum af hálfu ríkisstjórnarinnar sumarið 2008.“
Ráðherrar stóðu ekki við loforðin
Rannsóknarnefndin segir getuleysi ríkisstjórnar og stjórnvalda til að draga úr
stærð fjármálakerfisins í tæka tíð áður en til fjármálaáfalls kom skera í augu.
Óeðlilegri stöðu bankanna gagnvart ríkinu er lýst svona. „Þegar banki veitir
fyrirtæki lágt lán er hann í aðstöðu til að setja fyrirtækinu skilyrði verði um
vanskil að ræða. Ef banki veitir aftur á móti fyrirtæki svo hátt lán að bankinn
sjái fram á veruleg skakkaföll lendi lánið í vanskilum er það í reynd fyrirtæk-
ið sem komið er með slík tök á bankanum að það getur haft óeðlileg áhrif á
framgang viðskipta þess og bankans. Á sama hátt liggur fyrir að þegar stærð
fjármálakerfis lands nemur t.d. þrefaldri þjóðarframleiðslu þess hafa lögbær
yfirvöld landsins almennt burði til þess að setja fjármálakerfinu leikreglur
og hafa eftirlit með því að þeim sé fylgt. Þegar stærð fjármálakerfis lands
nemur aftur á móti nífaldri þjóðarframleiðslu þess verður viðsnúningur á
þessu. Sú var raunin á Íslandi.“
Bankakerfið setti leikreglurnar í raun
Samkvæmt stjórnarskrá getur Alþingi kært ráðherra fyrir embættisrekstur
þeirra, telji þingið ráðherra hafa farið á svig við lög um ráðherraábyrgð.
Dæmir landsdómur þau mál.
Sérstök þingmannanefnd, undir formennsku Atla Gíslasonar VG, var skip-
uð til að fjalla um skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Kemur í hennar hlut að
meta hvort niðurstaða rannsóknarnefndarinnar um vanrækslu ráðherranna
þriggja, Geirs H. Haarde, Árna M. Mathiesen, og Björgvins G. Sigurðssonar,
sé þess eðlis að hana ber að kæra til landsdóms.
Í lögum um ráðherraábyrgð segir að krefja megi ráðherra ábyrgðar fyrir
sérhver störf eða vanrækt starfa, er hann hefur orðið sekur um, ef málið er
svo vaxið, að hann hefur annaðhvort af ásetningi eða stórkostlegu hirðuleysi
farið í bága við stjórnarskrá lýðveldisins, önnur landslög eða að öðru leyti
stofnað hagsmunum ríkisins í fyrirsjáanlega hættu.
Kært til landsdóms
SKÝRSLAN TEKIN ÚR KASSANUM Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, opnar pakka með skýrslu rannsóknarnefnd-
ar Alþingis. Þingmennirnir Einar K. Guðfinnsson, Unnur Brá Konráðsdóttir og Guðlaugur Þór Þórðarson fylgjast með.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
„Í skýrslum ráðherra og fyrirsvarsmanna ríkisstofnana fyrir rannsóknar-
nefnd Alþingis vísaði hver á annan um athafnaskyldu og enginn gekkst við
ábyrgð.“
„Í því samhengi bendir rannsóknarnefnd Alþingis sérstaklega á að þegar á
hólminn var komið og bankarnir riðuðu til falls var ekki fyrir hendi sameigin-
leg viðbúnaðaráætlun stjórnvalda. Sárlega þurfti á henni að halda.“
„Að minnsta kosti þrír ráðherrar auk tveggja ríkisstofnana, Seðalabankans
og Fjármálaeftirlitsins, komu að vandamálum er tengdust Icesave reikn-
ingum Landsbankans í útibúum hans erlendis. Þrátt fyrir það hefur ekkert
komið fram um að íslensk stjórnvöld hafi á þessum tíma stillt saman strengi
í samráðshópnum og lagt formlega að Landsbankanum að flytja Icesave
reikningana yfir í dótturfélag.“
„Eftir að ljóst varð að aðgerðir ríkisstjórnarinnar í málum Glitnis höfðu ekki
borið árangur tók ákveðið stjórnleysi við í viðbúnaðarmálum ríkisins. Seðla-
banki og ríkisstjórn gengu ekki í takt og yfirstjórn skorti.“
„Framangreind vinnubrögð yfirvalda við lagaundirbúning með það að
markmiði að verja fjármálkerfi landsins og aðra grundvallarhagsmuni ríkis
og þjóðar voru ótæk.“
„Mikið skortir á að unnið hafi verið að viðbúnaðarmálum ríkisins á
skipulegan og vandaðan hátt.“
Ótæk vinnubrögð yfirvalda
GEIR HAARDE
ÁRNI M.
MATHIESEN
HÆTTUR ÞINGFLOKKSFORMENNSKU Björgvin G. Sigurðsson
segist ekki sjá ástæðu til að afsala sér þingmennsku.