Fréttablaðið - 13.04.2010, Qupperneq 36

28 13. apríl 2010 ÞRIÐJUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
HALLDÓR
Efnahags-
mál
Borgarmálafélag F-lista
Ólafur F. Magnússon
hefur lagt fram fjárhags- og eigna stöðu
sína í borgarstjórn.
Rannsóknarskýrsla
Alþingis
kallar á að kjörnir fulltrúar geri hreint
fyrir sínum dyrum.
Hver átti Landsbankann?
Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis er
krydduð með útdráttum úr skýrslu-
töku nefndarinnar. Sumir þeirra eru
afar athyglisverðir og kalla á fleiri
spurningar, til dæmis þessi útdráttur
úr skýrslu Sigurjóns Þ. Árnasonar, fyrr-
verandi bankastjóra Landsbankans:
„Ég hef alltaf haft þá trú að það væru,
að það væru allt aðrir aðilar sem
hefðu átt bankann heldur en
hérna, eða sem sagt allt aðrir
aðilar keypt bankann heldur
en menn hafa sagt. Og mig
hefur oft grunað að það
væru einhverjir aðrir
sem raunverulega
ættu hann.“ Hvern
grunaði Sigurjón að væri raunveru-
legur eigandi Landsbankans? Og
þótti honum þessi grunur sinn ekkert
tiltökumál?
Fátækt á Íslandi
Annar athyglisverður útdráttur í
skýrslunni er tölvubréf Magnúsar
Guðmundssonar til Ágústs og Lýðs
Guðmundssona, Hreiðars Más Sig-
urðssonar, Steingríms Kárasonar,
Ármanns Þorvaldssonar og Sig-
urðar Einarssonar, frá febrúar
2008. Efni bréfsins er útleiga
á snekkju Kaupþingsmanna
yfir sumarið til að redda
smá skotsilfri. „Tökum
stöðuna í haust,
ef við erum ríkir getum við haldið
áfram, ef við erum enn fátækir selj-
um við dallinn.“ Já, fátækt er afstætt
hugtak.
Af hverju hættir hann þá?
Björgvin G. Sigurðsson ætlar ekki að
segja af sér þingmennsku þrátt fyrir
þá niðurstöðu rannsóknarnefndar-
innar að hann hafi sýnt af sér
vanrækslu. Röksemdin er á þá
leið að hann hafi áður sagt af
sér sem ráðherra og hafi síðan
hlotið góðan stuðning í prófkjöri
og kosningum. En hvers vegna
hættir Björgvin þá sem þing-
flokksformaður?
bergsteinn@frettabladid.is
Undanfarið hafa ýmsir, þ.á m. Fréttablað-ið og hagdeild ASÍ, haft uppi stór orð
um kostnað þjóðarinnar af því að ekki hafi
verið gengið strax að kröfum viðsemjenda
í Icesave-deilunni og af því að ríkið hafi
ekki lagt stórfé úr vasa skattgreiðenda í
ýmiss konar „atvinnuskapandi framkvæmd-
ir“. Útreikningarnir snúast um mismun á
landsframleiðslu til mislangrar framtíðar
með eða án þeirra greiðslna eða fram-
kvæmda sem talsmennirnir vilja að gangi
fram. Mismunurinn er síðan metinn sem tap
þjóðarinnar.
Það sem reiknimeistararnir gleyma er að
grundvallarmunur er á umsvifum og arði.
Dragist velta fyrirtækis saman um 10%
leiðir það vitanlega ekki af sér tap upp á
10%. Enn fráleitara er að gera ráð fyrir að
samdrátturinn leiði af sér 10% tap árlega
um alla framtíð líkt og sumir hafa haldið
fram: Sé landsframleiðsla keyrð upp með
handafli eitt árið verður hún minni sem því
munar árið eftir.
Landsframleiðsla mælir ekki arðsemi
heldur einungis umsvif í hagkerfinu. Því er
rangt að telja breytingar á landsframleiðslu
til hagnaðar eða taps. Stundum eru umsvif
mikil en arðsemi engin. Þá mælist aukning
í landsframleiðslu, en hún er innistæðulaus
vegna þess að fjárfestingarnar sem byggt
er á eru óarðbærar. Þetta á gjarna við um
verkefni sem grundvallast á að misnota fé
skattgreiðenda að þeim forspurðum líkt og
þau sem hagdeild ASÍ og Fréttablaðinu virð-
ist nú mest umhugað um að koma á koppinn.
En stundum breytist líka landsfram-
leiðsla vegna breyttra lífshátta. Þegar hús-
mæður hætta t.d. að elda mat og prjóna
eykst landsframleiðsla vegna þess að pen-
ingaleg viðskipti í hagkerfinu aukast. Þegar
prjónaskapur og heimamatseld eykst hins
vegar, eins og gerðist eftir hrun, dregur
það úr landsframleiðslu. Kannski Frétta-
blaðið og ASÍ geri okkur grein fyrir stór-
felldum kostnaði þjóðarinnar af öllum
óprjónuðum lopapeysum og ósoðnu slátri
framtíðarinnar?
Mergur málsins er að landsframleiðsla er
mælikvarði á umsvif í hagkerfinu og þróun
þeirra og breytingar á henni geta átt sér
ýmsar orsakir. Því fer fjarri að beint sam-
hengi sé milli landsframleiðslu og arðsemi
í hagkerfinu. Þess vegna er fráleitt að nota
breytingar á landsframleiðslu sem mæli-
kvarða á kostnað eða ávinning af pólitísk-
um ákvörðunum. Slíkt gerir enginn alvöru
fræðimaður og enginn fjölmiðill sem vill
láta taka sig alvarlega.
Hvað kosta lopapeysurnar?
Þorsteinn
Siglaugsson
hagfræðingur
S
kýrsla rannsóknarnefndar Alþingis um bankahrunið er
harðari áfellisdómur yfir íslenzku stjórnkerfi, viðskiptalífi
og samfélagi en margir væntu. Niðurstöður nefndarinn-
ar eru skýrar, gagnrýnin beitt og sumar upplýsingarnar,
sem skýrslan dregur fram í dagsljósið, þess eðlis að hinn
almenni lesandi sýpur hveljur.
Nefndin kemst að þeirri niðurstöðu að þrír ráðherrar í ríkis-
stjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar hafi vanrækt starfs-
skyldur sínar, einkum með því að bregðast ekki með viðeigandi
hætti við aðsteðjandi hættu á bankahruni. Hún telur sömuleiðis að
fyrrverandi bankastjórar Seðlabankans og fyrrverandi forstjóri
Fjármálaeftirlitsins hafi sýnt af sér vanrækslu í starfi.
Lýsingarnar á samskiptaleysi, persónulegri óvild manna á milli
og fálmkenndum vinnubrögðum mánuðina fyrir hrun bera hvorki
íslenzkri stjórnsýslu né pólitík fagurt vitni. Einna hörðust er gagn-
rýnin á vinnubrögðin við yfirtöku ríkisins á Glitni. Um hana segir
nefndin að vinnubrögðin hafi verið „ótæk“: „Þau voru á engan hátt í
samræmi við það hvernig þjóðir
með þróaða fjármálamarkaði og
stjórnsýslu haga almennt starfs-
háttum sínum.“ Þetta er kurteis-
leg aðferð til að segja að Ísland
hafi hagað sér eins og þau ríki,
sem stundum eru kölluð banana-
lýðveldi.
Fleiri rök má finna í skýrsl-
unni fyrir þeirri samlíkingu. Undir lokin réðu stjórnkerfið og
eftirlitsstofnanirnar ekkert við það skrímsli, sem auðmenn landsins
höfðu skapað. Tækifærin til að hefta vöxt bankakerfisins höfðu farið
forgörðum og undir lokin áttu stjórnmálamennirnir ekki annan kost
en að spila með; ekki var hægt að taka áhættuna af því að kerfið
eða hluti þess félli. Fjölmiðlar reyndust ekki aðhaldshlutverki sínu
vaxnir; voru of veikburða og samdauna fögnuðinum yfir því, sem að
minnsta kosti á yfirborðinu virtist fádæma velgengni bankanna.
Þeir stjórnmála- og embættismenn, sem hafa nú hendur sínar
að verja, geta vísað til þess að upphafið að hruninu lá í ákvörðun-
um eigenda og stjórnenda bankanna. Þeir misnotuðu herfilega það
frelsi, sem þeim hafði verið fengið. Stórir eigendur bankanna, til
að mynda Baugsveldið, Björgólfsfeðgar og Exista, höfðu óeðlilegan
aðgang að lánsfé bankanna. Bankarnir beittu blekkingum gagnvart
eftirlitsstofnunum og reyndu að breiða yfir hvernig farið var á svig
við reglur um áhættustýringu, sem áttu að vernda bankana sjálfa.
Stjórnmálamennirnir eru þó ekki saklausir af því að skrímslið
varð til. Þau mistök sem voru gerð við einkavæðingu ríkisbankanna
með því að afhenda þá „kjölfestufjárfestum“ stuðluðu þannig að því
að einstakar viðskiptablokkir náðu taki á öllum bönkunum.
Rannsóknarnefndin hefur vísað mörgum málum úr bankakerfinu
til saksóknara. Alþingi þarf að taka ákvörðun um hvort fyrrverandi
ráðherrum verður stefnt fyrir Landsdóm. Hugsanlega verða höfð-
uð fleiri skaðabótamál á hendur einstaklingum, sem tóku ákvarð-
anir sem kostað hafa fyrirtæki og almenning háar fjárhæðir. Að
sjálfsögðu er mikilvægt að menn taki afleiðingum gerða sinna.
Mikilvægast er þó að íslenzkt samfélag í heild dragi nauðsynlegan
lærdóm af niðurstöðum skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Að við
gerum það sem gera þarf til að Ísland standi undir nafni sem þróað,
vestrænt lýðræðisríki.
Rannsóknarskýrslan er áfellisdómur.
Bananalýðveldið
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN