Fréttablaðið - 29.07.2010, Qupperneq 21

FIMMTUDAGUR 29. júlí 2010 21
Ég var að kaupa í matinn með konu minni, sem væri nú
varla í frásögur færandi nema
fyrir það, að ég sá kunnuglegan,
lágvaxinn mann grúfa sig yfir
grænmetisborðið og sagði við
Önnu: Bíddu við, er þetta ekki
Mel Brooks? Við heilsum upp á
hann, sagði Anna.
Þetta var í New York, nánar
tiltekið á Madison Avenue, ofar-
lega. Ég renndi mér upp að
Hollywood-leikstjóranum, kynnti
mig og sagði sem satt var, að við
hefðum séð söngleikinn hans á
Broadway kvöldið áður. Gleður
mig, sagði hann. Hann var ris-
inn upp úr grænmetinu og náði
mér í öxl. Við skemmtum okkur
konunglega, bætti ég við, en mér
fannst myndin samt enn betri.
Ég sá hana oft í gamla daga.
Þá sagði Mel: Söngleikurinn er
góður. Og myndin er góð. They
are both good. Ég er að hugsa
um að gera nýja mynd upp úr
söngleiknum. Ég óskaði honum
góðs gengis. Við kvöddumst með
virktum.
Kannski hefði ég ekki átt að
segja honum, að ég tæki gömlu
myndina fram yfir söngleikinn,
því að slíkur samanburður minn-
ir mig alltaf á manninn, sem sá
Boðorðin tíu í bíó og fannst bókin
betri. Og þó: kannski átti ég ein-
mitt að láta það flakka, ef það
mætti verða til að brýna hann
til að skerpa aðeins á söngleikn-
um í nýrri bíómynd. Hún kom út
nokkru síðar (2005) með tuttugu
lögum eftir Mel sjálfan og slær
fyrri myndinni við og einnig
söngleiknum.
Hugljómun endurskoðandans
Ég er að tala um The Producers
(Framleiðendurnir). Þar segir
frá söngleikjaframleiðandanum
Max Bialystock, sem má muna
sinn fífil fegri, og örvæntingar-
fullum endurskoðanda hans, Leo
Bloom. Þeir eru báðir á hvín-
andi kúpunni, nema þá fær end-
urskoðandinn hugljómun. Við
skulum setja upp versta söng-
leik í samanlagðri sögu leikhúss-
ins, segir hann uppnuminn, afla
fjár með því að lokka gamlar
konur til að fjárfesta í sýning-
unni miðað við tiltekinn sýninga-
fjölda, loka strax eftir frum-
sýningu og stinga af til Brasilíu
með þýfið. Þeir leita síðan uppi
langversta handritið í borginni
(Vorboðinn Hitler), velja versta
leikstjórann, verstu leikarana,
versta ljósameistarann, bjóða
gagnrýnendum blaðanna mútur
og þannig áfram. Ekki tekst þó
betur til en svo, að sýningin slær
í gegn strax á frumsýningu, svo
að ránstilraun þeirra félaga fer
út um þúfur, þeir fara í fangelsi
og setja upp nýjan söngleik þar.
Þessi hugmynd var glæný: að
græða á því að tapa. Tær snilld.
Kannast einhver við það?
Fyrirboði bankarána
Fyrri myndin kom út 1968. Mel
Brooks fékk Óskarsverðlaun
fyrir handritið. Myndin vakti
strax athygli og æ síðan. Svo
virðist sem stjórnendur fjöl-
margra sparisjóða í Kaliforn-
íu og Texas hafi séð myndina og
lagt saman tvo og tvo. Ef þetta
er hægt í Hollywood, hví þá ekki
einnig í bankarekstri? Spari-
sjóðastjórarnir fóru að eins og
Bialystock og Bloom. Þeir bjuggu
til verstu sparisjóði í heimi,
keyrðu þá í þrot og rökuðu í milli-
tíðinni saman fé handa sjálfum
sér og vinum sínum, en hluthafar,
lánardrottnar og skattgreiðendur
sátu eftir með sárt ennið. Banda-
ríska réttarkerfið sá við svindl-
inu. Á annað þúsund bankamanna
fékk dóma, margir voru settir
inn. Hátt settir stjórnmálamenn,
sem höfðu gengið erinda söku-
dólganna og þegið fúlgur fjár af
þeim, hrökkluðust úr embætt-
um og frá völdum, þar á meðal
Jim Wright, forseti fulltrúadeild-
ar Bandaríkjaþings. Aðrir fengu
áminningu siðanefndar þings-
ins fyrir lélega dómgreind, þar á
meðal John McCain, fyrrum for-
setaframbjóðandi.
Fjórþætt formúla
Bandaríski afbrotafræðingurinn
og prófessorinn William Black,
sem er Íslendingum að góðu kunn-
ur úr Silfri Egils og einnig af fyr-
irlestrum í Háskóla Íslands, hefur
á prenti lýst formúlunni á bak við
bankarán innan frá og einnig í
vitnisburði í Bandaríkjaþingi og
í réttarsölum. Formúlan er fjór-
þætt. (1) Vaxa mjög hratt. (2) Veita
vond lán, það er lán, sem ekki er
búizt við, að fáist endurgreidd. (3)
Safna himinháum skuldum. (4)
Hafa sem minnst fé í varasjóði.
Þetta er í hnotskurn lýsing-
in á starfsemi brotlegra spari-
sjóða í Kaliforníu og Texas fram
að falli þeirra á árunum upp úr
1980. Stjórnendur sparisjóðanna
græddu á tá og fingri og einnig
stjórnmálamennirnir, sem skutu
þeim undan eftirliti og fengu
vænar fúlgur fjár í sinn hlut. En
hluthafar og lánardrottnar spari-
sjóðanna töpuðu sínu fé, og skatt-
greiðendur fengu skell. Fólkið í
landinu þurfti að borga brúsann.
Handritið kemur beint frá Mel
Brooks. Af skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis að dæma virðast
lýsingar þeirra Blacks og Brooks
að sínu leyti eiga við um íslenzku
bankana fram að hruni. Eða hvað
sýnist þér?
Þorvaldur Gylfason
Prófessor
Í DAG
Sparisjóðastjórarnir fóru að eins og
Bialystock og Bloom. Þeir bjuggu til
verstu sparisjóði í heimi, keyrðu þá í
þrot og rökuðu í millitíðinni saman fé
handa sjálfum sér og vinum sínum, en
hluthafar, lánardrottnar og skattgreið-
endur sátu eftir með sárt ennið.
AF NETINU
Embætti talsmanns kúlulánaþega
Það vakti athygli margra þegar embætti Umboðsmanns skuldara var stofnað að Runólfur Ágústsson skyldi ráðinn í
embættið í stað Ástu Sigrúnar Helgadóttur. [...] Nú veit ég ekki hvort aðrir umsækjendur um embætti Umboðsmanns
skuldara hafi allir fengið afskrifuð kúlulán. Kannski er svo ílla komið fyrir íslenskri embættismannastétt og stjórnmála-
elítu að það er ekki hægt að finna fólk sem ekki tók virkan þátt í því hlutabréfabraski og kúlulánafylleríi sem leiddi til
hruns fjármálakerfisins.
En það hlýtur að vera lágmarkskrafa að Umboðsmaður skuldara sé ekki úr þessum flokki. Runólfur er ábyggilega
hæfileikaríkur og vænn maður. Kúlulán hans og hlutabréfabrask eiga ekki endilega að gera hann útlægan úr opinberu
lífi. Það virðist t.d. vera almennt ásættanlegt að kúlulánaþegar sitji í skilanefndum fjármálafyrirtækja. En það hlýtur að
teljast óheppilegt að skipa mann með þesskonar bakgrunn „Umboðsmann skuldara“.
http://blog.eyjan.is/freedomfries/
Magnús Sveinn Helgason
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.
Mel Brooks og
bankarnir
Því hefur verið haldið fram í fjölmiðlum að undanförnu að
Actavis hafi hækkað lyfjaverð í
skjóli „einokunaraðstöðu“. Þetta
er rangt.
Í fyrsta lagi er Actavis ekki í
einokunaraðstöðu á Íslandi, því
fer fjarri. Íslenski lyfjamarkað-
urinn er opinn og markaðshlut-
deild Actavis á Íslandi var 35%
í magni en 13% í verðmæti árið
2009. Á Íslandi hafa tugir lyfja-
fyrirtækja markaðsleyfi.
Dæmi hafa verið nefnd sem
sögð eru varpa ljósi á málið. Skoð-
um staðreyndirnar.
Lyfið Kínín var framleitt í elsta
hluta lyfjaverksmiðju Actavis í
Hafnarfirði, sem nú hefur verið
lokað. Það var kominn tími á end-
urnýjun og ekki annað að gera en
að færa framleiðsluna. Í staðinn
er komið sambærilegt lyf frá Act-
avis sem framleitt er í Bretlandi.
Það er rangt að lyfið frá Actavis
sé nú dýrara en áður, þvert á móti
er hver tafla ódýrari í heildsölu
frá Actavis. Það hefur nefnilega
gleymst í umræðunni að Actavis
selur ekki lyf í smásölu og hefur
ekkert með smásöluálagningu að
gera.
Sama heildsöluverð
og á Norðurlöndum
Heildsöluverð á Íslandi miðast
almennt við meðalverð á Norð-
urlöndum, en verðið er háð sam-
þykki Lyfjagreiðslunefndar.
Kínín, sem er notað við malaríu
og sinadrætti, er raunar ekki á
markaði í Danmörku, Finnlandi
eða Noregi. Í Svíþjóð, þar sem
lyfið er þó á markaði er heildsölu-
verðið hærra en á Íslandi.
Misskilnings hefur gætt í
umræðunni sem virðist vera
vegna breytinga á reglum um
smásöluálagningu sem tóku gildi
1. janúar 2009. Vegna þessara
breytinga kemur í mörgum til-
fellum fram hækkun til sjúklings,
en hún er hvorki af völdum verð-
hækkunar hjá Actavis né rennur
hún til fyrirtækisins.
Smásöluálagning breytir myndinni
Í stuttu máli er álagningu í smá-
sölu þannig háttað að 9% leggj-
ast á heildsöluverð, þá 699 kr. á
hvern pakka og loks virðisauka-
skattur. Þannig kostar 28 stk.
pakkning af Amitryptiline frá
Actavis 10 mg nú 195 kr. í heild-
sölu frá Actavis, en 1.144 kr. í
smásölu (195 + 9% + 699 + 25,5%
vsk). Áður var einnig á markaði
100 stk. pakkning, en hún hefur
ekki verið fáanleg frá verksmiðj-
unni erlendis. Tekið hefur verið
dæmi um verðbreytingu á þessu
lyfi, þar sem afgreiddar eru 4x28
stk. pakkningar, í stað einnar 100
stk. pakkningar áður. Vegna fyrr-
greindra breytinga á smásölu-
álagningunni fær apótekið nú
2.866 krónur og virðisaukaskatt-
urinn til ríkisins er 930 kr.
Í þessu tilfelli hefur Actavis
tekist að fá 100 stk. pakkningar
á nýjan leik og munu þær koma
á markað í lok árs, en sum þeirra
lyfja sem um ræðir eru notuð í
það litlu magni að ekki er hægt
að fá sérstakar pakkningastærð-
ir fyrir Íslandsmarkað.
Actavis hefur þurft að færa
framleiðslu 27 lyfja með þessum
hætti síðan 2008. Þau voru fram-
leidd í elsta hluta verksmiðjunn-
ar þar sem komið var að miklum
endurbótum. Þess vegna var óhjá-
kvæmilegt að færa framleiðsluna.
Hagkvæmast fyrir alla aðila var
að gera það með þeim hætti sem
valinn var. Actavis hefur leitað
allra leiða til að finna sömu lyf í
sömu styrkleikum og pakkning-
um og hefur átt í góðu samstarfi
við Lyfjastofnun vegna þessa. Í
einhverjum tilfellum hefur heild-
söluverðið hækkað, en verð hvers
lyfs er eftir þessar breyting-
ar miðað við meðalverð á Norð-
urlöndum. Rétt er að árétta að
þessi 27 lyf frá Actavis eru aðeins
15% af þeim lyfjum sem afskráð
hafa verið á Íslandi á sama tíma.
Þau lyf hafa önnur lyfjafyrir-
tæki afskráð. Vöruframboð allra
lyfjafyrirtækja er í stöðugri end-
urskoðun og þróun, eftir því sem
ný lyf koma á markað.
Nýtt samheitalyf á mánaðarfresti
Það eru fjöldamörg dæmi um
samheitalyf frá Actavis sem hafa
sparað sjúklingum og skattborg-
urum mikla peninga. Það mætti
til dæmis nefna þunglyndislyfið
Esopram, til að taka nýlegt dæmi.
Verðmunur á algengustu pakkn-
ingunni miðað við frumlyfið er
103%. Þar munar tæpum 5.000
krónum í heildsölu hvað sam-
heitalyfið frá Actavis er ódýrara
en frumlyfið.
Actavis leggur áherslu á að
bjóða hágæða samheitalyf á sann-
gjörnu verði. Mörg þau nýjustu
eru framleidd í verksmiðjunni
í Hafnarfirði og skapa hundruð
starfa í íslensku samfélagi. Þeim
störfum hefur fjölgað um 500 á
undanförnum áratug, og fjölgar
enn. Íslendingar fá oft ný sam-
heitalyf á undan nágrannalöndun-
um, en að jafnaði kemur eitt nýtt
samheitalyf á markað frá Acta-
vis á Íslandi á mánuði. Verð nýrra
lyfja frá Actavis er við markaðs-
setningu að meðaltali þriðjungi
lægra en verð frumlyfsins sem
fyrir er á markaði.
Actavis lítur björtum augum
til framtíðar á Íslandi, hér eru
spennandi þróunarverkefni í
vinnslu, framleiðslugetan að auk-
ast og ýmis tækifæri í lyfjaiðnaði
sem stjórnvöld gætu mögulega
nýtt betur.
Að hengja bakara fyrir smið
Lyfjaverð
Ólöf
Þórhallsdóttir
markaðsstjóri Actavis á
Íslandi
Heildsöluverð á Íslandi miðast
almennt við meðalverð á Norður-
löndum, en verðið er háð samþykki
Lyfjagreiðslunefndar.
NÚTÍMALIST
Verið velkomin á opnun
sýningar á olíumálverkum
Karólínu Lárusdóttur
fimmtudaginn 29. júlí
kl. 17:00
í Nútímalist
Skólavörðustíg 3A.
Sýningin stendur til 13. ágúst
Nútímalist
Skólavörðustíg 3A
101 Reykjavík
sími 552 2060
820 4729
hægt er að nálgast myndir af
verkunum á facebook undir
nútímalist