Fréttablaðið - 02.09.2010, Blaðsíða 22

22 2. september 2010 FIMMTUDAGUR
Í það rúma ár sem ég hef gegnt embætti umhverfisráðherra
hafa talsmenn álvers í Helguvík
haldið uppi áróðri um að atvinnu-
leysi Suðurnesjamanna sé að miklu
leyti á ábyrgð umhverfisráðherra.
Sá áróður hefur litlu skilað nema
ef vera skyldi að auglýsingatekjur
Ríkisútvarpsins hafi örlítið aukist
síðustu þrjá mánuði síðasta árs.
Stóryrði hafa fallið jafnt hjá full-
trúum Samtaka atvinnulífsins og
Alþýðusambands Íslands sem og
fulltrúum sveitarstjórnarmeiri-
hlutans í Reykjanesbæ og nær-
liggjandi bæjarfélögum, nú síð-
ast hjá bæjarstjóranum í Garði,
Ásmundi Friðrikssyni. Þótt flest-
ir virðist nú loks hafa áttað sig á
að það er ekki við stjórnvöld að
sakast í þessum efnum heldur er
vandinn fyrst og fremst skort-
ur á fjármagni og erfiðleikar við
orkuöflun, þá situr bæjarstjórinn
við sinn keip og er staðráðinn í
að kenna umhverfisráðherra um
að hindra framkvæmdir. Haft er
eftir honum í Morgunblaðinu 31.
ágúst að honum finnist að hraði
þeirra mála sem fari í umhverf-
isráðuneytið sé mældur í jarð-
fræðilegum tíma þar sem 300
ár eru augnablik. Þessi ummæli
endurspegla litla þekkingu
bæjarstjórans á málinu sjálfu
og opinberum réttar reglum sem
stjórnvöldum ber að hafa í heiðri
sem handhafar opinbers valds.
Í ljósi þessara ummæla skal
áréttað að allar skipulagsáætlan-
ir sem umhverfisráðherra hefur
fengið til staðfestingar og lúta að
uppbyggingu fyrirhugaðs álvers í
Helguvík hafa verið afgreidd að
einu undanskildu. Þar er um að
ræða breytingu á aðalskipulagi
Ölfuss vegna fyrirhugaðrar Hvera-
hlíðarvirkjunar og Bitruvirkjun-
ar. Eins og greint var frá í nýlegri
fréttatilkynningu umhverfisráðu-
neytisins er afgreiðsla þess skipu-
lags í eðlilegum farvegi í ráðu-
neytinu. Ummæli bæjarstjórans
hljóta í þessu tilliti að teljast létt-
væg. Hitt er alvarlegra að ummæl-
in endurspegla litla virðingu fyrir
vandaðri stjórnsýslu og réttindum
almennings.
Stjórnsýsla til fyrirmyndar
Markmið skipulags- og byggingar-
laga er m.a. að tryggja að réttarör-
yggi einstaklinga og lögaðila verði
ekki fyrir borð borið og að mann-
virkjagerð fái faglegan undirbún-
ing. Hvorki umhverfisráðherra né
stofnunum umhverfisráðuneytis-
ins er leyfilegt að leggja þessi
markmið laganna til hliðar til að
flýta fyrir afgreiðslu mála.
Réttaröryggi borgaranna í sam-
skiptum sínum við stjórnvöld er
líka tryggt með stjórnsýslulög-
um. Í þeim felst m.a. að áður en
stjórnvald tekur ákvörðun er því
skylt að kalla eftir gögnum sem
nauðsynleg eru til þess að hægt
sé að taka efnislega rétta ákvörð-
un. Þessar leikreglur eru settar
stjórnvöldum til aðhalds. Það væri
beinlínis brot á lögum að víkja
þessum leikreglum til hliðar til
að hraða málum í gegnum stjórn-
kerfið vegna þess að pólitískur
vilji stæði til þess eða að um það
hafi verið samið. Ef það er vilji
til að slaka á aðhaldi við meðferð
opinbers valds þá er það ekki í
hlutverki framkvæmdavaldsins,
þ.e. ráðherra, að breyta því. Það
er Alþingis að setja þær leikregl-
ur sem framkvæmdavaldinu er
ætlað að starfa samkvæmt.
Upplýstur grundvöllur ákvarðana
Umhverfisráðherra hefur m.a.
það hlutverk samkvæmt lögum að
staðfesta skipulag sveitarfélaga.
Það hlutverk tek ég alvarlega,
enda fela lögin í sér skyldu
umhverfisráðherra til að hafa
eftirlit með því að rétt sé að
verki staðið við gerð slíks skipu-
lags. Skýrsla rannsóknarnefnd-
ar Alþingis um aðdraganda og
orsakir falls íslensku bankanna
varpar mikilvægu ljósi á þessa
skyldu og ábyrgð ráðherra. Niður-
staða nefndarinnar var m.a. sú að
stjórnvöld hafi tekið afdrifarík-
ar ákvarðanir án þess að afla sér
nægilegra upplýsinga um mögu-
legar afleiðingar þeirra. Allir
handhafar opinbers valds eiga
að draga lærdóm af skýrslunni,
það hef ég gert og vonandi mun
bæjarstjórinn í Garði gera slíkt
hið sama.
Umræðan um álver í Helguvík
Umhverfismál
Svandís
Svavarsdóttir
umhverfisráðherra
Í fyrri grein höfundar var bent á að beitt væri hugmyndfræði-
lega litaðri og óvísindalegri túlkun
á hugtakinu „líffræðilegum fjöl-
breytileika“ í Ríó-sáttmála Sam-
einuðu þjóðanna til að réttlæta
herferð gegn svokölluðum „ágeng-
um framandi lífverum“, aðallega
lúpínu og skógarkerfli. Dregið var
í efa að aðstæður hér á landi köll-
uðu á aðgerðir í skilningi Ríó-sátt-
mála þar sem hér á landi vex líf-
fjölbreytileiki og ekki hefur verið
sýnt fram á að neinni tegund eða
lífsamfélagi sé hætta búin. Líklega
má með hliðstæðum hugmynda-
fræðilegum rökum réttlæta her-
ferð gegn fleiri tegundum sem
telja má „ágengar og framandi“ að
mati einhvers hóps. Hér er fjall-
að um réttmæti þess að stjórnvöld
grípi yfirleitt til aðgerða á þessu
sviði .
Mikilvirk, sjálfbær landgræðslu-
planta
Alaskalúpínan er einn afkasta-
mesti frumherjinn í þessu efni
og hefur þegar skipt sköpum í því
uppgræðslustarfi sem hér hefur
verið stundað. Hún breiðist út
þar sem áður var örfoka eða rofið
land og gæðir jarðveginn frjó-
semi sem áður var eytt. Upp rís
nýtt lífríki með jarðvegsörver-
um og jarðvegsdýrum sem búa í
haginn fyrir nýtt gróðurlendi með
innlendum og aðfluttum tegundum
– allt eftir aðstæðum og ásetningi
manna. Og ný lífsamfélög eru líka
að verða til m.a. með aðstoð lúpín-
unnar. Skógurinn er nú að breið-
ast út sjálfkrafa (sjálfbær) á land-
inu sem lúpínan hefur forunnið.
Hann laðar að sér margar indæl-
ar tegundir fugla bæði „innlendar“
eins og músarindil, hrossagauk,
auðnutitling og skógarþröst sem
fjölgar óðum og svo „framandi“
nýbúa eins og glókoll, svartþröst
og krossnef. Reyndar fer útbreiðsl-
an fram að hluta með hjálp þeirra
tegunda sem nýta hið nýja gróður-
lendi. Skógarþröstur er þar mik-
ilvirkur að dreifa fræjum. Þar
sem nýtur birtu í skóginum vex
upp fjölbreyttur svarðgróður og
berjarunnar vaxnir af fræi bornu
af fuglum. Niturbindandi innlend-
ar tegundir eins og umfeðmingur,
giljaflækja og fuglaertur breiðast
hratt út. Niturneytandi tegundir
fylgja svo í kjölfarið bæði innlend-
ar tegundir á borð við ætihvönn,
sigurskúf sem og reyni, birki, víði
og einnig aðfluttar tegundir eins
og rifs, sólber, hindber, yllir og
fleiri berjarunnar ásamt skógar-
kerfli, Spánarkerfli og geitkáli og
fleiri tegundum.
Sumar þessara tegunda, bæði
innlendar og framandi, geta um
tíma orðið hvimleiðar meðan þær
þekja landið og gera það erfitt yfir-
ferðar eða þær komast í garðlönd
þar sem menn vilja rækta aðrar
tegundir til fegurðar og yndisauka.
Það réttlætir þó ekki herferð gegn
þeim kostaða af opinberu fé.
Það getur verið að sú „líffræði-
lega fjölbreytni“ í örfoka gróður-
lendum, holtum og melum sem
nokkrir grasafræðingar hafa reynt
að skrá með því að telja fjölda
viðurkenndra, villtra íslenskra
háplantna bíði einhvern hnekki.
Ég mótmæli hins vegar slíkum
einhliða mælikvarða á „líffræði-
lega fjölbreytni“ sem hugmynda-
fræðilega litaðri og óvísindalegri
túlkun á Ríó-sáttmálanum. Ég lít
svo á að sú þröngsýni í túlkun sé
út í hött á tímum þegar hraðfara
loftslagsbreytingar ganga yfir,
samgöngur eru jafn greiðar milli
Íslands og raun ber vitni og lífteg-
undum fjölgar hratt – bæði þeim
sem við teljum æskilegar og þeim
sem við erum ekkert sérstaklega
hrifin af.
Vaxandi fjölbreytni lífríkisins
– óraunhæf og óþörf herferð
Ísland er ekki lengur líffræðilega
einangruð eyja. Fjölbreytni líf-
ríkisins á Íslandi vex nánast með
degi hverjum bæði með og án til-
verknaðar mannsins. Á heildina
litið verður það til góðs þótt ein-
stakar tegundir örvera, jurta og
skordýra geti valdið okkur ein-
hverjum tímabundnum skráveif-
um. Minna hefur orðið úr faröldr-
um undanfarinna ára en fræðingar
spáðu þótt orðið hafi staðbundnir
og tímabundnir skaðar. Það þekki
ég af eigin reynslu.
Allar jurtir geta orðið illgresi í
garðinum okkar þegar þær vaxa
á stöðum þar sem við viljum láta
aðrar plöntur vaxa. En útrýmingar-
herferð gegn einstökum tegundum
á kostnað almennings á engan rétt
á sér. Slíkar útrýmingartilraunir
skila litlum árangri. Eiturherferð-
ir og upprót skaðar miklu fleiri líf-
verur en tilgangurinn var að upp-
ræta og fræbanki er þegar orðið
til í jarðveginum. Það sem raun-
verulega á sér stað er að verið er
að tefja náttúrulega gróðurfram-
vindu. Raunar er það siðferðilega
umhugsunarvert hvernig opinber-
um aðilum kemur slíkt til hugar án
þess að fram fari yfirvegaðar rann-
sóknir á meintri skaðsemi viðkom-
andi tegundum. Engar marktækar
rannsóknir hafa farið fram á slíkri
meintri skaðsemi sem reyndar er
afar illa skilgreind. Hér er út í hött
að vísa til hinna sögulegu fordæma
um eyðingu refa og minka enda
hafa sömu yfirvöld dregið úr við-
leitni til að halda þeim tegundum í
skefjum. Þar er þó um þekkt áhrif
á landsnytjar og búskap að ræða.
Ekki hefur verið sýnt fram á nein
slík efnahagsleg áhrif lúpínu eða
skógarkerfils á landsnytjar – nema
síður sé.
Ég mótmæli því áformum
umhverfisráðherra og lít á það sem
gróflega sóun á almannafé verði
farið út í kostnaðarsamar aðgerð-
ir af opinberri hálfu til að útrýma
eða hefta útbreiðslu þessara teg-
unda. Það hljóta að vera önnur
brýnni verkefni í þágu þjóðarinnar
sem kalla á almannafé um þessar
mundir. Ég mótmæli einnig þeirri
hugmyndafræði sem býr að baki
þessum áformum ráðherra.
Til varnar líffjölbreytni á
Íslandi – síðari grein
Náttúra Íslands
Vilhjálmur
Lúðvíksson
áhugamaður um
náttúru Íslands,
sjálfbæra ræktun og
aukna líffjölbreytni
Á vegum Reykjavíkurborg-ar eru starfandi fleiri tugir
frístundaheimila víðs vegar um
borgina. Frístundaheimilin eru
rekin af Íþrótta- og tómstunda-
sviði og eru ætluð fyrir börn í 1.
til 4. bekk.
Um er að ræða dagvistun fyrir
börn þegar grunnskólum lýkur
þangað til foreldrar hafa lokið
vinnu.
Við rekstur frístundaheimila er
tekið mið af fjölgreindarkenning-
um um þroska barna sem leiðir
til þess að dagskrá er mjög fjöl-
breytt þar sem börnin geta þreif-
að á hinum ýmsu tómstundum.
Auk þess er lögð mikil áhersla
á að skapa afslappað og heimils-
legt andrúmsloft í frístund. Hefð-
bundin dagskrá frístundaheimil-
anna er sambland af skipulegri
dagskrá og frjáls leiks, hópa-
starfs og einstaklingsframtaks,
og börnin kynnast margbreyti-
legu tómstundastarfi sem tengj-
ast listum, íþróttum, tölvum og
hvaðeina svo tryggt er að allir
geta fundið eitthvað við sitt hæfi.
Það er því óhætt að segja að það
sé fjör á frístundaheimilum!
Nú liggur fyrir að aðsókn
barna á frístundaheimilin er í
sögulegu hámarki en hátt í 3.300
umsóknir um dvöl hafa borist. Á
fjáhagsáætlun fyrir árið 2010 var
hins vegar gert ráð fyrir 2.600
plássum, sem var aukning um
500 pláss frá árunum áður. Erf-
itt er enda að segja til um með
nákvæmum hætti hversu mörg
börn óska eftir dvöl á frístunda-
heimili á hverju ári, en meðal
annars var talið að vegna ákveð-
inna þátta í samfélaginu gæti
aðsókn minnkað frekar en auk-
ist. Fyrir tæpum tveimur vikum
bárust hins vegar liðlega 300
umsóknir sem er mikil aukning
frá því sem reiknað var með.
Sú aukning hefur í för með sér
töluvert hærri rekstrarkostnað
frístundaheimila fyrir Reykja-
víkurborg, sem og að manna
þarf allar stöður og huga að því
að koma börnum fyrir í húsnæð-
iskosti borgarinnar. Það er svo
önnur umræða sem ekki er hægt
að reifa hér tómsins vegna, hvort
ekki eigi að herða reglur um loka-
tíma á umsóknum og með því að
koma í veg fyrir meiri háttar
rekstrarvandkvæði. Að minnsta
kosti gefur það augaleið að þegar
300 umsóknir um vistun barna
á frístundaheimili berast á síð-
ustu stundu þarf í fyrsta lagi að
finna starfsfólk og í öðru lagi að
mæta kröfum um húsnæðiskost,
sem uppfylla skilyrði um rýmis-
þörf hvers barns, og að gera þetta
tvennt á sem hagkvæmastan hátt
í því efnahagslega umhverfi sem
borgin býr nú við. Í því sambandi
ber að nefna að þjónustan er nið-
urgreidd að miklu leyti af borg-
inni. Starfsfólk Íþrótta- og tóm-
stundasviðs sem sér um rekstur
frístundaheimilanna á því hrós
skilið, en það vinnur að því hörð-
um höndum að leysa áðurnefnd
atriði á mettíma!
Húsnæðisvandamál sem kom
upp í tengslum við rekstur frí-
stundaheimilisins Skýjaborga
við Vesturbæjarskóla var mjög
miður en ljóst var að hin færan-
lega kennslustofa var ekki fulltil-
búin og afleit lausn að takmarka
leiksvæði barnanna svo sem raun
bar vitni. Ákvörðun um notk-
un hennar hafði þó verið tekin
í maí síðastliðinn og haft sam-
ráð við alla hlutaðeigandi aðila.
Slíkar færanlegar kennslustof-
ur hafa aukinheldur verið not-
aðar undir starfsemi frístunda-
heimila sem tímabundin lausn á
húsnæðisvanda á öðrum stöðum
í Reykjavík. Nú eru hins vegar
starfsmenn Reykjavíkurborgar
að mæta vandamálinu og ligg-
ur brátt fyrir viðeigandi lausn
fyrir alla með hagsmuni barn-
anna í forgrunni. Að þessu vinna
nú starfsmenn Íþrótta- og tóm-
stundasviðs hörðum höndum, til
að tryggja það mikilvæga verk-
efni að hafa áfram mikið gaman
og mikið fjör á frístundaheimil-
um og hlúð sé að börnunum okkar
með kærleik að leiðarljósi.
Fjör á frístunda-
heimilum
Íþróttir og tómstundir
Eva H.
Baldursdóttir
lögfræðingur og
varaformaður Íþrótta-
og tómstundaráðs
Reykjavíkurborgar
AF NETINU
Ómarktækt Alþingi?
Taki alþingi upp á þeim undarlegheitum að draga umsóknina til baka, tekur
ESB varla vel í frekari umsóknir Íslendinga á næstu árum; eða hvað? Sem
skattgreiðandi innan ESB sýnist mér margt mikilvægara en dekstur við þjóð
sem virðist sammála um það eitt að útlendingar séu hættulegir (afsakið
alhæfinguna, sem vissulega er ósanngjörn).
Vægar orðað; brenni alþingi brúna að baki þjóðinni, er a.m.k. ekki sjálf-
gefið að Evrópa eyði tíma og fjármunum í að endurbyggja hana á næstunni.
Næg er óráðssían þegar í því ágæta sambandi.
Ef meirihluti er fyrir því að draga umsóknina til baka, hlýtur maður að
vona að sjaldséð skynsemi grípi um sig í þingsal og tillögunni verði breytt
á þann veg að umsókn fari í salt. Fordæmi finnast fyrir því, muni ég rétt, og
það liti betur út.
Frumvarpið – eins og það er í dag – virðist hreinlega samið til þess að
staðfesta fyrir heimsbyggðinni að alþingi Íslendinga sé algerlega ómarktækt
og því skyldi aldrei treysta.
eyjan.is
Baldur McQueen
Biskopus temporaris
Auðvitað væri kirkjan trúverðugri ef Karl stigi til hliðar og einhver utanað-
komandi valdakerfinu yrði sett eða settur „biskopus temporaris“. Á móti
kæmi að það myndi auka á ringulreiðina og Karli biskupi er margt vel gefið
og gæti enn haldið vel á málum.
Hitt er annað að enginn biskup ætti að sitja lengur en í 8-10 ár.
Eftir þann tíma þarf að laga til í hvaða stjórnkerfi sem er. Þá ætti að taka
til endurskoðunar hvernig biskup er kosinn. Nú er hann kosinn af prestum
og örfáum leikmönnum. Best væri að kjósa hann í almennum kosningum
alls þjóðkirkjufólks. Til þess að vit yrði málum mætti þrengri hópur kjósa 4
manneskjur sem kosið yrði á milli tvær konur og tvo karla, tvo guðfræðinga
og tvo ekki guðfræðinga. Biskup þyrfti ekki að vera prestvígður maður.
Ágætt væri að hann væri guðfræðingur en hann mætti alveg vera sjálf-
menntaður slíkur.
eyjan.is
Séra Baldur Kristjánsson