Fréttablaðið - 24.01.2011, Qupperneq 14
14 24. janúar 2011 MÁNUDAGUR
Viðfangsefni jafnaðarmanna um allan heim er að tryggja
jafnrétti kynslóðanna til auð-
lindanýtingar, afnema órétt og
ójöfnuð og virða mannréttindi.
Ríkisstjórn Samfylkingar og
Vinstri grænna stendur núna
frammi fyrir sögulegu tækifæri
til að afnema þann órétt og ójöfn-
uð sem hlotist hefur af núverandi
fiskveiðistjórnunarkerfi.
Í 28 ár hafa byggðir landsins
liðið fyrir afleiðingar fiskveiði-
stjórnunarkerfis sem upphaflega
var sett á til bráðabirgða og átti
að endurskoðast fáum árum síðar.
Síðan hafa aflaheimildir safnast
á fárra hendur , útgerðarfyrir-
tæki stækkað, sameinast og fært
út kvíar með sókn á erlend mið og
markaði. Fiski sem veiddur er í
íslenskri lögsögu er í auknum
mæli landað í erlendum höfnum
þaðan sem hann fer inn í erlendar
fiskvinnslustöðvar og skapar þar
bæði verðmæti og atvinnu.
Hér heima hafa byggðirnar
misst frá sér veiðiheimildir,
fiskvinnslufyrirtækjum fækkar
og byggðarlögin sem áður
byggðu atvinnu- og verðmæta-
sköpun á útgerð og fiskvinnslu,
standa margar eftir eins og fiður-
lausir fuglar: Samfélög í sárum
sérhagsmuna gæslunnar. Arður-
inn hefur að mestu runnið inn í
útgerðina sjálfa, sem á sama tíma
hefur skuldsett greinina upp í
rjáfur.
Á sama tíma hefur tangarhaldið
á sjálfri auðlindinni harðnað.
Kvótahafarnir, sem upphaflega
fengu veiðiheimildir sínar fyrir
ekkert, hafa gerst lénsherrar
í kerfi þar sem enginn nýliði á
sér innkomu von, nema gerast
leiguliði forréttindahópsins sem
fyrstur fékk gæðunum úthlutað.
Kerfið sem upphaflega átti í
orði kveðnu að stuðla að sjálf-
bærri nýtingu fiskistofna og
verðmætasköpun varð með tím-
anum uppspretta gífurlegrar
verðmætasóunar á hafi úti með
brottkast og hráefnissóun, sér-
hagsmunagæslu, misréttis, stétta-
skiptingar innan greinarinnar
og byggðaröskunnar. Mörg þús-
und störf hafa farið forgörðum
í nafni rekstrarhagræðingar og
hagkvæmni innan greinarinnar.
Sérhagsmunirnir fengu byr undir
vængi á kostnað samfélagslegra
gilda.
Þetta er óréttlætið sem
jafnaðar menn vilja leiðrétta. Og
við erum svo sanngjörn að við
viljum gefa stórútgerðinni rúman
aðlögunartíma, allt að tuttugu
árum.
En þó að krafan sé hófsöm og
sanngjörn – eða kannski einmitt
vegna þess – þá verður ekki frá
henni vikið. Við getum ekki vikið
frá þeim sanngjörnu markmiðum
að tryggja varanlegt eignarhald
og fullt forræði þjóðarinnar yfir
auðlindum hafsins: Að taka þjóð-
hagslega hagkvæmni fram yfir
sérhagsmuni, tryggja sjálfbæra
nýtingu fiskistofnanna; koma á
jafnræði við úthlutun veiðiheim-
ilda og þar með atvinnufrelsi í
samræmi við álit mannréttinda-
nefndar SÞ.
Með heilbrigðum leikreglum og
gagnsæi í kerfinu vilja íslenskir
jafnaðarmenn efla atvinnulíf og
bæta lífsafkomu fólks í byggðum
landsins, og eyða um leið hinni
margumtöluðu óvissu í sjávar-
útveginum til framtíðar.
Þetta eru markmiðin sem máli
skipta. Hugtök og nafngiftir á
útfærsluleiðum – fyrning, inn-
köllun/endurúthlutun, samnings-
leið, tilboðsleið – skipta litlu máli
ef við náum því sem að er stefnt.
Ef ég væri skapari nýs fisk-
veiðistjórnunarkerfis þá myndu
mínar forsendur líta svona út:
1) Hið skýra ákvæði fiskveiði-
stjórnunarlaga um að fiskveiði-
auðlindin sé sameign íslensku
þjóðarinnar og að nýting hennar
myndi ekki eignarrétt yrði fest í
stjórnarskrá.
2) Nýting og umgengni okkar
við fiskveiðiauðlindina héldist í
hendur við aðra auðlindanýtingu
með tímabundnum afnotarétti og
sjálfbærri nýtingu.
3) Allar aflaheimildir yrðu inn-
kallaðar í auðlindasjóð og þær
leigðar þaðan á grundvelli leigu-
samnings þar sem kveðið er á um
réttindi og skyldur leigutakans
(útgerðarinnar) og leigusalans
(auðlindasjóðsins/ríkisins).
4) Leigugjaldið yrði árleg
greiðsla (ekki eingreiðsla fyrir
langtímasamning). Þar með væri
hægt að endurskoða samningana
ef ekki er staðið við skilmála og
bregðast við breyttum forsend-
um. Leiguverð aflaheimilda ætti
sér stað með uppboði/verðtilboð-
um samkvæmt nánari útfærsl-
um.
5) Tekjunum sem rynnu í auð-
lindasjóðinn yrði varið til sam-
félagslegra verkefna á borð við
atvinnueflingu, rannsóknir í
sjávar útvegi og eflingu byggða.
6) Til greina kæmi að núver-
andi kvótahafar fengju við fyrstu
úthlutun forleigurétt að umtals-
verðum hluta aflaheimildanna –
en því aðeins að veiðiheimildirn-
ar verði innkallaðar allar á einu
bretti og á forsendum skýrra skil-
mála í leigusamningi um tíma-
bundna nýtingu.
7) Í hinu nýja kerfi þarf að gæta
vel að byggðasjónarmiðum og
nýliðunarmöguleikum. Ég tel að
samhliða því þurfi að gefa hand-
færaveiðar frjálsar við strendur
landsins.
8) Leiguúthlutun aflaheimilda
miðist við magn en ekki hlutdeild.
Við fyrstu úthlutun mætti miða
við leyfilegt aflamagn yfirstand-
andi fiskveiðiárs. Viðbótarveiði-
heimildir, t.d. vegna stækkunar
fiskistofna, rynnu þá beint í auð-
lindasjóðinn en ekki til útgerðar á
grundvelli hlutdeildarkerfis.
Með þessu næðist margvís-
legur ávinningur: Samræmi við
aðra auðlindanýtingu og betri
umgengni um auðlindina. Þjóð-
in sjálf nyti arðs af auðlind sinni.
Tekjur rynnu í ríkissjóð. Rekstrar-
öryggi útgerðar yrði tryggara,
fjárfestingarþörf minni og áætl-
anagerð auðveldari. Leiguliða-
kerfi stórútgerðarinnar yrði úr
sögunni, kvótabraskið sömuleiðis.
Skuldsetning í sjávarútvegi myndi
minnka. Atvinnuöryggið ykist í
byggðum landsins og minni hætta
yrði á byggðaröskun. Skerpt yrði
á réttindum og skyldum hjá bæði
útgerð og hinu opinbera gagnvart
auðlindanýtingunni. Möguleikar
myndu aukast á nýliðun og jafn-
ræði. Verðmyndun aflaheimilda
yrði eðlileg.
Þetta er að mínu mati mikilvæg-
asta verkefnið í atvinnumálum,
byggðamálum og til lengri tíma í
efnahagsmálum þjóðarinnar.
E ndu rsko ð u n f i sk veið i -
stjórnunar kerfisins er hluti af
endurreisn samfélagsins. Íslenskir
jafnaðar menn geta ekki staðið hjá
við uppbyggingu atvinnuveganna
og ofurselt þá tilviljanakenndum
markaðslögmálum. Nógu lengi
hefur sú vegferð staðið og afleið-
ingar hennar of dýru verði keypt-
ar.
Lærum af sögunni. Látum ekki
sögulegt tækifæri renna okkur úr
greipum.
Eitt af þeim verkum sem unnin eru í lok hvers árs er frágang-
ur fjárhagsáætlana sveitarfélaga. Á
þessu var ekki undantekning á liðnu
ári. Það sem einkenndi þessi vinnu
nú var annars vegar svartsýni og
hins vegar sjálfumgleði. Svartsýni
um afkomu ársins 2011 en um leið
sjálfumgleði sveitarstjórnarmanna
sem mér virðast upp til hópa full-
vissir um að allt hafi verið í stak-
asta lagi varðandi stjórnsýslu á
sveitarstjórnarstiginu undan farin
ár.
Kæruleysi í fjármálastjórn
Það þarf ekki að skyggnast langt
undir yfirborðið til að sjá að margt
fór úrskeiðis við fjármálastjórnina
hjá sveitarstjórnum þessa lands
á síðasta kjörtímabili. Allmörg
dæmi eru um sveitarstjóra- eða
bæjarstjóraskipti og eins má nefna
borgarstjóraskipti. Í engu þessara
tilfella virtist það skipta nokkru
máli hvort einn, tveir eða jafn-
vel þrír væru á launaskrá vegna
sama starfs á sama tíma. Mála-
myndagjörningar í starfsmanna-
málum sem leiddu til margra mán-
aða launagreiðslna í hverju tilviki
þóttu ekki tiltökumál. Sala á eign-
um sveitarfélaga og óhagstæðir
leigusamningar í kjölfarið, jafn-
vel leigusamningar þar sem leigan
var gengistryggð, litu dagsins ljós.
Skipulagning nýrra lóða á suðvestur-
horninu með tilheyrandi kostnaði,
svo mikils fjölda að á þeim hefði
mátt byggja hús fyrir margfalt
fleiri en líklegt var að sæktust eftir
húsnæði. Lóðir fyrir verslunar- og
skrifstofuhúsnæði sem engin þörf
var fyrir. Það sem hér er talið upp
er aðeins það sem flaug í gegnum
huga mér þegar ég setti þessi orð
á blað, margt er sjálfsagt ótalið í
þessum efnum.
Þrátt fyrir þetta nefna sveitar-
stjórnarmenn aldrei einu orði að
eitthvað sé að á þeirra vettvangi,
hvað þá að þeir hafi gert mistök.
Þess í stað klifa þeir á því að ríkið
beri ábyrgð á slæmri stöðu sveitar-
félaga og með lagasetningu hafi
ríkið rétt hlut sinn á kostnað sveitar-
félaganna. Í einhverjum tilfellum
kann þetta að vera rétt.
Það er hins vegar mín
skoðun að meginástæðan
sé sú að sveitar félögin
hafa oftar en ekki látið
plata sig í samningum
við ríkið. Dæmið sem ég
þekki best er þegar rekst-
ur grunnskóla var fluttur
frá ríki til sveitar félaga
árið 1996. Þá tóku sveitar-
félögin verkefnið yfir
fyrir tekjustofna sem ljóst
var að gátu aldrei staðið
undir kostnaði við það.
Samkvæmt útreikningum Kennara-
sambands Íslands á þeim tíma fengu
sveitarfélögin einungis rúmlega
60% af því fjármagni sem þurfti til
að standa undir rekstri skóla. Það
sem verra er, sveitarfélögin vildu
ekki meira og mótmæltu harðlega
öllum rökum KÍ í þá veru að verk-
efninu fylgdu ekki nægir tekjustofn-
ar. Þessi staðreynd hefur allar götur
síðan leitt það af sér að mörg sveit-
arfélög hafa átt í erfiðleikum með
að reka skólana. Nú bitnar þetta líka
á leik- og tónlistarskólum þar sem
sveitar sjóðir eru hvorki hólfaðir
niður eftir skólastigum né öðru.
Tilviljanakenndur niðurskurður
– óraunhæfar kröfur
Fjöldi skóla á öllum skólastigum
hefur verið lagður niður eða þeir
sameinaðir öðrum. Samrekstur
leik-, grunn- og tónlistarskóla fær-
ist stöðugt í vöxt og oftar en ekki
er aðeins horft á fjárhagsleg áhrif
en ekki fagleg. Hrikalegur afleik-
ur sveitarfélaga við flutning grunn-
skólans kemur niður á miklu fleiri
þáttum í þjónustu sveitarfélaga
en grunnskólanum einum eins og
áður var nefnt. Nú er svo komið að
flest ef ekki öll sveitarfélög kvarta
undan fjárhagslegri byrði af rekstri
skóla. Forysta Sambands íslenskra
sveitarfélaga krefst þess að lögum
verði breytt þannig að hægt sé að
skerða þjónustu við nemendur í
grunn skólum enn frekar en orðið
er. Engin lög vernda hins vegar
nemendur leik- og tónlistarskóla
og því er hægara um vik að skera
niður þar – enda óspart gert.
Það væri gott fyrir sveitarstjórnar-
menn að leiða hugann að því að börn
og unglingar á skólaaldri eru verð-
mætasta eign hvers samfélags.
Framtíð hvers samfélags bygg-
ir á því að þessi verðmæta eign sé
varðveitt og að henni hlúð. Frekari
skerðing á þjónustu er í senn aðför
að einstaklingunum og
viðkomandi samfélagi.
Staðreyndir málsins eru
þær að skerðing á náms-
framboði til barna og
unglinga kemur til með
að hafa áhrif langt inn í
framtíðina. Það er marg-
sannað að það er mun
fljótlegra að rífa mennta-
kerfið niður en að byggja
það upp aftur. Um það
vitnar best reynslan frá
árinu 1992 þegar viku-
legum kennslustundum
var síðast fækkað.
Stöðugar kröfur um frekari
niðurfærslu launa leik-, grunn- og
tónlistarskólakennara með öllum
mögulegum og ómögulegum ráðum
eru kaldar kveðjur til stéttar sem
unnið hefur vinnuna sína af sam-
viskusemi við erfiðar aðstæður.
Áhugaleysi og lítilsvirðing, hvar er
siðferðið?
Stéttar sem hefur í ofanálag verið
samningslaus í eitt og hálft ár
vegna þess að sveitarfélögin hafa
neitað að koma til móts við kröfur
um lítilsháttar lagfæringu allra
lægstu launa. Þessi sama stétt
hefur misst allar yfirvinnu tekjur
en um leið tekið á sig stöðugt aukið
vinnuálag, enda ber hún hag barna
og unglinga fyrir brjósti og er til-
búin að ganga langt til að verja
hagsmuni þeirra. Gleymum því
heldur ekki að kennarar hafa tekið
á sig og munu taka á sig miklar
gjaldskrárhækkanir sveitar félaga
á næstu mánuðum. Það er því
vægt til orða tekið þegar sagt er
að sveitar stjórnarmenn sýni hags-
munum nemenda áhugaleysi og
starfsfólki skólanna lítilsvirðingu
með framgöngu sinni.
Mér hefur þótt það svolítið merki-
legt að hlusta á sveitarstjórnarmenn
lýsa áhuga sínum á því að yfirtaka
málefni fatlaðra eins og raunin varð
um áramótin. Sveitarfélög sem ráða
ekki við lögbundin verkefni sín
virðast telja það mikilvægast að fá
fleiri verkefni til að fást við. Nokk-
uð sérkennileg staðreynd. Ég hef
ekki kynnt mér samning ríkis og
sveitarfélaga vegna þessara mála
en vona innilega að hann sé betur
ígrundaður en samningurinn vegna
grunnskólans forðum daga. Ég held
hins vegar að full ástæða sé fyrir þá
sem að þeim málum vinna að vera
vel á verði. Sporin hræða í þessum
efnum.
Íslenskir jafnaðar-
menn geta ekki
staðið hjá við uppbygg-
ingu atvinnuveganna
og ofurselt þá tilviljana-
kenndum markaðs-
lögmálum. Nógu lengi
hefur sú vegferð staðið
og afleiðingar hennar of
dýru verði keyptar.
– Lifið heil
Lægra
verð
í Lyfju
www.lyfja.is
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/L
Y
F
5
30
11
1
2/
11
15% afsláttur af öllum Nicorette vörum í janúar
Nicorette
Fruitmint
2mg 210 stk.
4.975 kr.
4.229 kr.
Nicorette
Freshmint
2mg 210 stk.
5.670 kr.
4.819 kr.
Stundin er runnin upp
Sjávarútvegur
Ólína
Þorvarðardóttir
alþingismaður
Samfylkingarinnar
Sveitarstjórnir að ganga af göflum?
Sveitarstjórnir
Eiríkur
Jónsson
formaður
Kennarasambands
Íslands
Ennþá virðist sá misskilningur vera fyrir hendi að orkuauð-
lindir þjóðarinnar séu að ein-
hverju leyti í einkaeigu. Það er
rangt og var sérstaklega tryggt í
löggjöf árið 2008. Umræðan um
orkuauðlindirnar á hins vegar að
snúast um nýtingu þeirra. Ég tel
ekki sjálfgefið að opinberir aðilar
sjái um nýtingu á orkuauðlind-
um eða öðrum auðlindum eins
og til dæmis auðlindum sjávar.
Það væri óskynsamlegt að stofna
Útgerðarfélag Ríkisins sem sæi
um þorskveiðar í Faxaflóa, og
því er það ekki sjálfgefið að best
væri að opinberir aðilar sjái um
að bora eftir jarðgufu við Svarts-
engi.
Miklu betri leið til að tryggja
almannahagsmuni er að stytta
lengd nýtingarsamninga við einka-
aðila niður í 35 ár í stað 65 ára, og
að tryggja að þjóðin fái góðan arð
af nýtingu auðlindanna. Þannig
á að nálgast samningaviðræður
við HS Orku en alls ekki að fara
í eignarnám. Það er nefnilega svo
að eignarhald orkuvinnslunnar eitt
og sér tryggir hvorki að arður af
auðlindunum renni til þjóðarinn-
ar, né að fylgt sé orkunýtingar-
stefnu með almannahagsmuni að
leiðarljósi. Þá er líka ósvarað hvort
æskilegt sé að skattgreiðendur
skuli bera áhættu af fjárfestingu
í orkuvinnslu fyrir stöku stóriðju-
verkefni.
Lykilatriðið á að vera þetta: Við
eigum að tryggja þjóðinni eðlileg-
an arð af nýtingu auðlindanna og
ef einkaaðilar sjá um nýtinguna
eru þeir einungis með tímabund-
inn nýtingarrétt til 35 ára. Slík-
ar reglur eiga að gilda hvort sem
um er að ræða jarðgufu, vatnsfall
eða fisk í sjó. Þannig eigi að gilda
sömu reglur um orkuauðlindir og
auðlindir sjávar.
Auðlindir og eignarnám
Auðlindir
Magnús Orri
Schram
alþingismaður
Samfylkingarinnar
Sveitarfélög-
in hafa oftar
en ekki látið
plata sig í
samningum
við ríkið.