Fréttablaðið - 20.12.2010, Blaðsíða 21

MÁNUDAGUR 20. desember 2010 21
Eitt er það sem íslenskt sam-félag ætti að skammast sín
fyrir …
Ekki endilega útrásarvíking-
arnir – jafnvel þótt þau hafi
komið úr þjóðardjúpinu, krakkar
úr Breiðholtinu, Vesturbænum,
Akureyri, Hólminum eða Hlíðun-
um, og gengu í leikskólana okkar,
grunnskólana og framhalds-
skólana, voru fermd af prestunum
okkar og alin upp á heimilunum
okkar – búin til af íslensku sam-
félagi – íslensku þjóðinni hefur
engu að síður tekist að þvo hend-
ur sínar af þessum skilgetnu
afkvæmum sínum og við getum á
góðum degi sannfært okkur um
að þetta hafi verið geimverur. Og
haldið áfram án þess að horfast of
fast í augu við okkur sjálf.
Ekki klerkar sem klípa, ekki
barnadrykkjan í miðbænum um
helgar, ekki fasteignabólan, ekki
einu sinni fótboltalandslið karla:
allt eru þetta vandræðaleg ein-
kenni á íslensku samfélagi sem
má bera kinnroða fyrir – en
það sem við megum hins vegar
skammast okkar fyrir – innilega
– og við þurfum að hugleiða af
alvöru hvernig við eigum að
útrýma – eru opinberar biðraðir
fátæklinga eftir mat.
Einkavæðing eymdarinnar
Það er erfitt að skilja hvernig
það hefur verið látið gerast á
nokkrum misserum að það þyki
allt að því ásættanlegur lífsstíll
að standa í röð og fá útdeilt mat
handa sér og fjölskyldu sinni.
Við höfum vissulega dæmin úr
Íslandssögunni af þurfalingum
við höfðingjasetrin og biskups-
stólana á mestu harðindatímum
þjóðarinnar þegar hungursneyð
varð af völdum eldgosa og
hallæra. Og Thor Jensen og
Margrét Þorbjörg opnuðu súpu-
eldhús þegar spænska veikin
geisaði hér 1918 – það var tími
drepsóttar. Þá voru aðrir tímar
og aðrar hugmyndir ríktu um
skyldur samfélagsins við þegna
sína; þá var ekki félagslegt kerfi
og engar bætur þegar fyrirvinna
féll frá eða enga vinnu var að
hafa. Súpueldhús hafa tíðkast í
Bandaríkjunum fyrir útigangs-
menn en að öðru leyti eru
svona biðraðir óþekktar meðal
nágrannaþjóða sem hafa annan
hátt á að liðsinna bágstöddum.
Þetta er ekki sagt til þess að
lasta það fólk sem stendur fyrir
matargjöfum um þessar mundir
né heldur þá sem það leggja á sig
að þiggja þær. Þetta er áfellis-
dómur yfir gjörvöllu samfélag-
inu.
Þetta er einkavæðing eymdar-
innar. Það á að vera hlutverk
félagslega kerfisins að koma
nauðstöddum til hjálpar. Það á að
vera búið að reikna út hvað fólk
þarf til framfærslu sér, hvað það
þarf af mat handa börnum sínum
og sjálfu sér og síðan á það að fá
miða fyrir þessum mat sem það
getur framvísað í verslunum. Það
getur ekki verið íslenskum ráða-
mönnum ofviða að koma á slíku
kerfi.
Stormur reiðinnar
Það geisar stormur – það er
stormur reiðinnar. Hann blæs
um valdafólk og valdastofnanir,
þá sem eru breyskir, þá sem eru
spilltir og þá sem hneykslanlegir.
Hneykslunargirnin er orðin að
sjálfstæðu afli í samfélaginu og
fer um í hvirflum og hrífur með
sér fólk. Margir komast ekki í
gegnum daginn án þess að taka
hneykslunarandköf að minnsta
kosti tvisvar fyrir hádegi.
Stormur reiðinnar beinist nú
að öryrkjum og bótaþegum eftir
að í ljós komu undarlega háar
fjárhæðir hjá manneskju sem
gaf sig sjálf á tal við Stöð tvö til
að lýsa kröm sinni. Önnur kona
– sem líka er öryrki – reyndist
samkvæmt fréttum hafa sólund-
að miklu fé í spilasölum og van-
rækt börnin sín. Þetta er vissu-
lega hneykslanlegt, og raunalegt.
En það er engu að síður brýnt að
dæma ekki heilu samfélagshóp-
ana eftir svona stökum dæmum
og allra síst þá sem höllum fæti
standa eða ekki geta séð sér og
sínum farborða vegna veikinda.
Öll kerfi er hægt að misnota, sé
vilji og hugkvæmni og siðvilla
fyrir hendi: þá reynum við að
bæta kerfið, sjá við þeim brotlegu
og leiða þá á rétta braut, en áfell-
umst ekki alla þá sem það þurfa
að nota.
Og manneskja sem lætur
miklar fjárhæðir fara um sínar
hendur en þarf samt sem áður
að leita á náðir opinberra matar-
gjafa til að gefa börnum sínum
að borða þarf augljóslega á hjálp
að halda við að greiða úr sinni
óreiðu, frekar en fordæmingu og
hneykslun. Hvað eiga börnin að
gera við hneykslun samborgar-
anna – borða hana? Hvað eigum
við sjálf að gera við hneykslun
okkar? Fjúka þar um?
Löngu er kominn tími til að
opinberir aðilar komi skikki á
starfsemi þeirra einkastofnana
sem deila út matargjöfum og
virðast stundum í hálfgerðri
samkeppni og gott ef ekki mark-
aðssetningu á sjálfum sér. Þessa
þörf fyrir matargjafir og aðra
ölmusu þurfa yfirvöld að kanna
og uppfylla hana með mann-
sæmandi hætti. Hvað sem líður
bankahruni og kerfishruni þá
er íslenskt samfélag eitt hið rík-
asta í heimi, fámennt og komin
hefð fyrir lítilli stéttaskiptingu.
Það að sjá til þess að allir þegnar
geti brauðfætt sig og sína er
algjört lágmarksskilyrði þess
að hér geti talist vera siðað sam-
félag.
Það góða fólk sem vill láta gott
af sér leiða verður áreiðanlega í
engum vandræðum með að finna
tilefni til þess þó að þessar opin-
beru sýningar á eymd í beinni
útsendingu verði aflagðar.
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Í DAG
Þetta er einkavæðing eymdarinnar. Það
á að vera hlutverk félagslega kerfisins að
koma nauðstöddum til hjálpar.
Gjafakort
Íslandsbanka
-jólagjöf sem kemur að gagni
Tilbúin gjöf í fallegum umbúðum
Gildir í verslunum um allan heim og á Netinu
Fæst í öllum útibúum bankans
H
V
ÍT
A
H
Ú
SI
Ð
/
S
ÍA
1
0-
19
63
Okkar skömm AF NETINUÞegar öllu er snúið við
Mér var brugðið í gær þegar ég
þurfti að taka leigubíl í borginni.
Rætt var um pólitík í leigubílnum
þegar skyndilega bílstjórinn bland-
aði sér í málin. Sagðist aldeilis
hafa vit á málum.
Hann hefði jú komið bæjar-
stjóra einum til valda fyrir norðan.
Ég gat sagt honum að ég hafi
tekið þátt í því að koma þeim
sama bæjarstjóra frá.
Við það efldist bílstjórinn og tók
að kalla ríkisstjórn og stjórnar-
flokka öllum illum nöfnum.
„Þessi ríkisstjórn hefur komið
okkur öllum á kaldan klaka.“
Eitthvað reyndum við að fá
manninn til að stilla sig og horfa
málefnalega á stöðuna. En það
tókst ekki. Frekar að hann gaf í
(bæði í orðum og bókstaflega).
Ég hef ekki fundið fyrir jafn mik-
illi heift í pólitískum umræðum.
Eiginlega varð mér brugðið og
ekki víst að ég aki með viðkom-
andi leigubílstjóra aftur.
Segi frá þessu vegna ræðu
Péturs Blöndals sem var reyndar
skemmtileg Freudian slip. En öllu
gamni fylgir alvara.
Hjá sumu fólki er það orðinn
sá heilagi sannleikur að þessi
ríkisstjórn sé upphaf kreppunnar.
Öllu snúið við.
blog.eyjan.is/gislibal/
Gísli Baldvinsson
FRÉTTIR VIÐSKIPTI ÍÞRÓTTIR LÍFIÐ UMRÆÐAN
Meiri Vísir.