Fréttablaðið - 28.05.2011, Page 19

LAUGARDAGUR 28. maí 2011 19
Margar ástæður eru taldar fyrir því að ungmenni byrji
að fikta við vímuefni eins og tóbak,
til að mynda forvitni, félagaþrýst-
ingur, feimni eða ævintýralöngun.
Á unglingsárunum vilja margir
taka áhættu, prófa eitthvað nýtt
og spennandi. Það sem getur hvatt
til neyslu eru tískubylgjur og ýmis
menningaráhrif. Fiktið leiðir þó
ekki alltaf til ánetjunar, en er
oftar en ekki fyrsta skrefið í þá
átt. Margt hefur breyst í tímanna
rás og skýrir aukningu á neyslu
vímuefna meðal ungmenna, þar
má nefna aukið framboð vímuefna,
meiri fjárráð ungmenna, breytt
unglingamenning sem hvetur til
neyslu og svo aukið kynslóðabil þar
sem ungmenni taka meiri ákvarð-
anir um lífshætti sína en áður fyrr.
Neysla tóbaks er oft fyrsta skrefið
í átt að neyslu annarra vímugjafa.
Hvað er munntóbak?
Munntóbak er sambland af tjöru
og nikótíni, sem telja um 2.500
efni og eru a.m.k. 28 þeirra þekktir
krabbameinsvaldar. Munn tóbak er
mjög sterkt í samanburði við sígar-
ettuna, þ.e. sum eiturefnin eru í
hærra hlutfalli í munn tóbakinu
heldur en í sígarettunni. Nikótín-
magn getur verið allt að fjórfalt
meira í munntóbaki heldur en í
sígarettu. Nikótín er ávanabind-
andi efni og veldur mikilli fíkn.
Samkvæmt nýlegri rannsókn er
nikótínfíknin sterkari en hass- og
heróínfíknin. Þeir sem byrja að
nota tóbak í vör verða mjög fljótt
háðir því vegna mikils magns nikó-
tíns í tóbakinu. Flestir Íslending-
ar nota íslenska neftóbakið í vör í
sinni munntóbaksneyslu. Margir
þjappa tóbakinu í afklippta sprautu
og setja það svo upp undir efri vör.
Þó nokkuð er um að notað sé ólög-
legt munntóbak sem er í pokum og
kallast snus. Í rannsókn Capacent
Gallup frá 2010 á tóbaksnotkun
ungmenna á aldrinum 16-23 ára
kemur í ljós að um 80% nota ein-
ungis íslenska neftóbakið í vör, en
4,8% snusið. Um 15% nota svo bæði
íslenska neftóbakið og snusið í vör.
Tíðnin og forvarnir
Munntóbaksnotkun í aldurs hópnum
16-23 ára hefur aukist á síðustu
árum, en árið 2005 notuðu 5,6%
munntóbak í þessum aldurshóp,
10,7% árið 2009 og 11% árið 2010.
Stúlkur skekkja þessar notkunar-
tölur verulega, en árið 2009-2010
notuðu um 20% drengja munn-
tóbak, en einungis 1-2% stúlkna.
Ljóst er að þessi ungmenni nota
aðallega íslenska neftóbakið í vör,
en sala á því hefur jafnframt aukist
verulega undanfarin ár, eða úr 11,6
tonnum árið 2003 í 25,5 tonn árið
2010. Í könnunum Rannsóknar og
greiningar við Háskólann í Reykja-
vík kemur fram að hlutfall nem-
enda í 8.-10. bekk grunnskóla sem
hafa notað munntóbak einu sinni
eða oftar á síðustu 30 dögum árið
2010 var um 5% í 8. bekk, um 7%
í 9. bekk og ríflega 12% í 10. bekk.
Í ljós kom að nemendur í þessum
bekkjum sem stunda íþróttir nota
ekkert síður munntóbak en þeir
sem eru ekki í neinum íþróttum.
Jafnframt kom í ljós að þeir nem-
endur sem stunduðu íþróttir notuðu
mun síður áfengi og sígarettur en
þeir sem voru ekki í neinum íþrótt-
um. For varnir virðast því hafa skil-
að sér til íþróttakrakka varðandi
áfengi og sígarettur, en ekki varð-
andi munntóbakið.
Ætli munntóbaksnotkun sé
,,inn“ í dag, það sé ,,cool“ og flott
að nota það, eða vita krakkarnir
ekki hvaða áhrif munntóbak
hefur? Veit þorri Íslendinga hvað
reyklaust tóbak er í raun og veru?
Miðað við þessa ,,tískutíma“ munn-
tóbaks þurfa forvarnirnar að snú-
ast að verulegu leyti um reyklausa
tóbakið, þó svo forvarnir gagnvart
reykingum megi ekki falla niður.
Samkvæmt nýlegri rannsókn sem
gerð var á tóbaksvörnum í grunn-
skólum landsins fær þriðjungur
10. bekkinga engar tóbaks varnir í
skólum sínum. Ef litið er til rann-
sókna sem gerðar hafa verið í
Háskóla Reykjavíkur á nemend-
um 10. bekkjar, þá aukast dag-
legar reykingar um þriðjung frá
lokum 10. bekkjar til fyrstu mán-
aða í framhaldsskóla sama ár. For-
varnir eru því mjög mikilvægar í
grunnskólum landsins og þurfa að
halda út allan 10. bekkinn, ásamt
því að byrja strax á yngsta stigi
grunnskólans. Það er ekki nóg að
nemendur taki upplýsta ákvörðun
um að velja eða hafna ávana- og
fíkniefnum eins og tóbaki, þegar
þau eru byrjuð að fikta við það og
jafnvel farin að nota það að veru-
legu marki. Tóbaksvarnir þurfa
því að vera til staðar á öllum stig-
um skólastarfsins, sem og halda
áfram í framhaldsskólum landsins.
Samkvæmt aðalnámskrá grunn-
og framhaldsskólanna eiga tób-
aksvarnir að vera reglulega upp
í gegnum skólagönguna, þó svo
margir skólar framfylgi því ekki.
Tóbaksvarnir eru hins vegar ekki
einungis á herðum skóla lands-
ins, heldur einnig á vegum okkar
allra sem þjóðfélagsþegna þessa
lands. Við erum öll fyrirmyndir
og höfum öll áhrif á annað fólk í
kringum okkur og sérstaklega þá
sem eru ungir og enn í mótun. Við
erum fyrirmyndir í leik og starfi
og ekki síst sem foreldrar. Börn og
unglingar undir 18 ára aldri hafa
ekki leyfi, lögum samkvæmt, að
kaupa tóbak. Kennum börnum og
unglingum þessa lands að virða
þau lög sem við setjum. Ljóst er
að því yngri sem einstaklingurinn
er þegar tóbaksnotkun hefst, því
meiri heilsufarsleg áhrif hefur
tóbak ið. Líkami og líffæri sem eru
í vexti eru mjög næm fyrir áhrif-
um tóbakseitursins. Jafnframt eru
þeir sem byrja að nota tóbak ungir
mun líklegri en aðrir til að nota
mikið tóbak og til frambúðar. Hver
mánuður og hvert ár sem börn og
unglingar sleppa ávana- og fíkni-
efnum og þ.m.t. tóbakinu, skiptir
verulegu máli fyrir heilbrigði og
framtíð þeirra.
Ísland hefur alla burði til að
verða tóbakslaust í komandi fram-
tíð, en til þess þurfum við öll að
standa saman og segja ,,nei“ við
tóbakinu. Þeir sem hafa orðið
tóbak inu að bráð hafa alla burði til
að hætta notkuninni og hinn 31. maí
á ,,Degi án tóbaks“ eru línur Ráð-
gjafar í reykbindindi, sem hjálpar
ekkert síður við að hætta munn-
tóbaksnotkun sem og nikótínlyfj-
um, opnar frá kl. 10-22 í númerinu
800-6030 ykkur að kostnaðarlausu.
Er í tísku að nota munntóbak?
Heilbrigðismál
Jóhanna S.
Kristjánsdóttir
verkefnisstjóri
Ráðgjafar í
reykbindindi
Costa del Sol
Hotel Palmasol
Sjá nánar á www.heimsferdir.is.
Ótrúlegt sértilboð!
Kr. 119.900 – 10 nætur með „öllu inniföldu“
Kr. 134.900 – 11 nætur með „öllu inniföldu“
Aðeins örfá sæti í boði og takmörkuð gisting
- tryggðu þér sæti strax!
Beint morgunflug
með Icelandair
– með „öllu inniföldu“
frá aðeins kr. 119.900
Frábær g
isting!
Hotel Pa
lmasol
með „öll
u inniföld
u“
Önnur fr
ábær gis
ting í boð
i.
4. júní í 10 nætur
14. júní í 11 nætur