Morgunblaðið - 06.03.2009, Blaðsíða 25

Hvenær er tími til að
ræða um breytingu
á stjórnarskránni?
Í GREIN eftir Haf-
stein Þór Hauksson
sem birtist í Morg-
unblaðinu á föstudag í
síðustu viku kemur
fram það sjónarmið að
ef til vill sé ekki rétt
að huga að slíkum
breytingum á um-
brotatímum eins og
þeim sem við upplifum nú hér á
landi. Réttilega var á það bent að
stjórnskipunarlög væru grundvall-
arlöggjöf sem ættu að standa af sér
tímabundnar pólitískar breytingar.
Nú er lag
Kannski er það einmitt vegna
þess að stjórnarskráin er grundvall-
arlöggjöf sem umræða um breyt-
ingar á henni á ekki upp á pallborðið
þegar allt leikur í lyndi. Þannig er
það oft í lífinu að við hugum ekki
mikið að undirstöðunni þegar allt er
eða allavega virðist í fína lagi. Önn-
ur ástæða er líka klárlega sú að
stjórnmálamenn, sem, hvort heldur
okkur líkar betur eða verr, stjórna
nánast allri stjórnmálaumræðu, eiga
mikilla hagsmuna að gæta í þessum
efnum. Þeir vita hvað þeir hafa við
núverandi ástand en ekki hvað þeir
fá ef grundvallar leikreglunum verð-
ur breytt. Stjórnmálamenn eru eins
og við öll svolítið hræddir við það
ókunna. Út af þessu er einmitt
nauðsynlegt að grípa tækifærið og
huga að breytingum á stjórn-
arskránni. Nú eru allir til í að taka
þátt í umræðunni og stjórn-
málamennirnir ráða ekki ferðinni.
Engum dettur í hug að breyta
stjórnarskránni bara svona einn,
tveir og þrír. Það þarf að ígrunda og
ræða hinar ólíku leiðir sem hægt er
að fara. Þess vegna þarf að halda
stjórnlagaþing – þjóðfund – sem
gerir tillögur sem bornar verða und-
ir þjóðina, okkur öll. Auðvitað þarf
einnig að íhuga vel hvernig best
væri að velja fulltrúa á þjóðfundinn,
en það er út af fyrir sig aukaatriði
núna. Aðalatriðið er að ákveðið
verði að halda fundinn. Þær raddir
heyrast að það sé dýrt að halda
þjóðfund. Lýðræðið er dýrt. Ég tel
að ekki sé hægt að setja verðmiða á
þá nauðsyn að stjórnarskráin sé
þannig að hún komi í veg fyrir sam-
tryggingu og tryggi fólkinu í land-
inu sem mest lýðréttindi.
Lög á ekki að afgreiða
á færibandi
Hafsteinn Þór segir í grein sinni
að réttilega sé bent á að nánast öll
löggjöf sem samþykkt er á Alþingi í
dag stafi frá ráðherrum í formi
stjórnarfumvarpa, og hann heldur
áfram: „Lausnina á þessu telja sum-
ir þá að afnema þingræðið og kjósa
framkvæmdavaldið í sérstökum
kosningum.“ Ég er í hópi þessara
sumra. Við slíkt fyrirkomulag yrði
það áfram svo að framkvæmdavald-
ið gæti lagt frumvörp fyrir Alþingi.
Afgreiðsla slíkra frumvarpa yrði
hins vegar ekki á færibandi eins og
nú er. Alþingi á ekki að vera af-
greiðslustofnun fyrir sértæk lög
sem henta tollvörðum eða öðrum
embættismönnum. Alþingi á að
setja almenn lög fyrir þjóðina, sem
tollverðir og aðrir embættismenn
vinna eftir.
Það er vissulega rétt að ekki á að
hringla með stjórnarskrána, en það
á einnig við um aðra löggjöf. Það á
ekki að breyta lögum af því að það
hentar þann daginn. Við borg-
ararnir eigum skilið að búa við stöð-
ugar almennar reglur. Lög og regl-
ur sem við getum gengið að. Við
þurfum færri lög sem farið er eftir.
Þegar samkrullið milli löggjaf-
arvaldsins og framkvæmdavaldsins
er eins og við búum við
er alltof auðvelt að
setja lög um þetta og
hitt oft illa undirbúin,
lítt ígrunduð og óþörf
lög.
Óþarfi að
finna upp hjólið
Varla getur talist
óeðlilegt þegar leitað er
nýrra leiða að horfa í
kringum sig. Það er
beinlínis óskynsamleg
tímaeyðsla að reyna að finna aftur
upp hjólið. Þegar tillögur eru gerðar
að nýju stjórnskipulagi hlýtur að
vera eðlilegt kynna sér hvernig
stjórnskipuninni er hagað meðal
annarra þjóða. Byggja á því sem
reynst hefur vel og aðlaga það ís-
lenskum aðstæðum.
Í hugmyndum þeim sem Banda-
lag jafnaðarmanna talaði fyrir um
beint kjör forsætisráðherra fyrir
tuttugu og fimm árum var þessi leið
farin. Það sem þótti gott í stjórn-
skipan annarra þjóða var sótt og að-
lagað aðstæðum hér á landi. Tillög-
urnar gerðu ráð fyrir að oddviti
ríkisstjórnarinnar – forsætisráð-
herra – væri kosinn beinni kosningu
og að hann veldi síðan fólk með sér í
ríkisstjórn. Ljóst er að þetta líkist
því sem gerist í Bandaríkjunum.
Hugmyndirnar gerðu ráð fyrir að
forsætisráðherrann yrði valinn í
tvennum kosningum. Þar er hug-
myndin sótt til Frakklands. Í fyrri
kosningunum geta verið mörg fram-
boð en í síðari kosningunum er kosið
milli þeirra sem fengu flest atkvæð-
in í fyrri umferðinni. Kjósandinn
veit nákvæmlega hvaða valkosti
hann hefur þegar hann kýs. Ólíkt
því sem við eigum að venjast þegar
samsteypustjórnir eru myndaðar
eftir kosningar og gerður er mál-
efnasamningur sem getur jafnvel
komið kjósendum allra flokka á
óvart.
Fyrirmynda var leitað og þær
lagaðar að íslenskum aðstæðum. Ég
hygg að fáum detti í hug að hægt sé
að taka eitthvert kerfi sem er ein-
hvers staðar í útlöndum og flytja
það í einu lagi hingað. Aðrar hug-
myndir hafa komið fram um hvernig
megi tryggja betur sjálfstæði lög-
gjafarvaldsins. Njörður P. Njarðvík
setti fram hugmyndir í vetur um að
forseti Alþingis yrði þjókjörinn, og
með því og öðrum aðgerðum verði
áhrif þingsins gerð meiri en nú er.
Hann lagði til að allir frambjóð-
endur allra flokka hefðu ákveðið
númer og kjósandi veldi einn fram-
bjóðanda – sem dragi síðan með sér
aðra samflokksmenn. Fyrirmyndin
að þessu kosningafyrirkomulagi er
sótt til Finnlands. Það eru ábyggi-
lega fleiri leiðir sem hægt er að fara.
Höldum þjóðfund
Þess vegna þarf nú að halda því
fast að stjórnmálamönnum að sam-
þykkja að haldinn verði þjóðfundur.
Síðan þarf að halda því fast að þeim
að standa við þau fyrirheit. Á þjóð-
fundi verða hinar ýmsu leiðir rædd-
ar og þau sem besta og mesta þekk-
ingu hafa á þessum málum kölluð til
ráðgjafar. Ekki verður flanað að
neinu heldur komist að niðurstöðu
eftir vandlega umræðu. Nýja stjórn-
arskrá á síðan að bera undir þjóð-
aratkvæði. Það er lykilatriði að
missa ekki af því tækifæri sem nú er
til að taka þessi mál á dagskrá.
Valgerður Bjarna-
dóttir svarar grein
Hafsteins Þórs
Haukssonar
Valgerður Bjarnadóttir
» ...þarf nú að halda
því fast að stjórn-
málamönnum að sam-
þykkja að haldinn verði
þjóðfundur.
Höfundur er
viðskiptafræðingur.
Umræðan 25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. MARS 2009
LIFANDI, grænn
miðbær þar sem fram-
sækin byggingarlist
og hlýlegt umhverfi er
í aðalatriði er útgangs-
punktur í tillögu um
nýjan miðbæ í Mos-
fellsbæ sem nú er í
kynningarferli. Hug-
myndir, tillögur og óskir bæjarbúa
voru hafðar að leiðarljósi við gerð
nýs deiliskipulags miðbæjarins sem
verið hefur í vinnslu frá 2005 en nú
er komin lokamynd á.
Von er til þess að hinn nýi mið-
bær verði geysileg lyftistöng fyrir
bæjarfélagið. Gert er ráð fyrir
svæði fyrir verslun og þjónustu sem
nauðsynleg er fyrir nærsamfélagið.
Skipulagið gerir ennfremur ráð fyr-
ir tveimur merkilegum menning-
arstofnunum sem nú eru í und-
irbúningi, þ.e. sambyggðri kirkju
og menningarhúsi og framhalds-
skóla. Hvort tveggja mun gæða
miðbæinn lífi og verður vonandi til
þess að til verður sá græni, lifandi
miðbær sem Mosfellsbær þarf á að
halda og Mosfellingar hafa kallað
eftir.
Það er spennandi verkefni en
jafnframt mikil áskorun að búa til
nýjan miðbæ svo vel megi til takast.
Taka verður tillit til fjölda sjón-
armiða og reyna að miðla málum
þannig að sem flestir séu ánægðir.
Hagsmunir margra hópa mætast í
þessu nýja skipulagi; kirkjunnar
manna, skólafólks, ungu kynslóð-
arinnar, menningarfólks, verslunar-
eigenda og íbúa svo fátt eitt sé
nefnt. Mikilvægt er að hlusta á rödd
þessara hópa allra og taka til greina
þær athugasemdir og ábendingar
sem þar koma fram eins og unnt er.
Mosfellsbær hefur lagt sig fram
við að leita eftir sjón-
armiðum ólíkra hags-
munahópa í skipulags-
ferlinu öllu sem tekið
hefur nær fjögur ár.
Um haustið 2005 lagði
skipulags- og bygging-
arnefnd fram hug-
myndir um nýtt deili-
skipulag miðbæjarins
unnar af Sigurði Ein-
arssyni, arkitekt hjá
Batteríinu. Þær hlutu
almenna umfjöllun í
aðdraganda kosninga
en ákveðið var að vinna þær ekki
frekar fyrr en að loknum kosn-
ingum. Í kjölfar sveitarstjórn-
arkosninga var haldið áfram með
verkefnið og þá var samkvæmt mál-
efnasamningi meirihlutans ákveðið
að leita í meira mæli eftir skoðunum
og hugmyndum íbúa um verkið.
Gerð var viðhorfskönnun meðal
Mosfellinga sem unnin var af Fé-
lagsvísindastofnun og ráðgjafarfyr-
irtækinu Landráð og í framhaldinu
var komið á fót rýnihópum íbúa sem
fjölluðu sérstaklega um hugmyndir
að miðbæjarskipulagi og þær til-
lögur sem bæjarbúar settu fram í
viðhorfskönnuninni.
Íbúar vildu grænni miðbæ
Eftir að tillögur íbúa lágu fyrir
var unnið frekar með deiliskipulag-
ið og þær hugmyndir sem nú liggja
fyrir eru endurskoðaðar tillögur
þar sem sjónarmið íbúa hafa fengið
brautargengi. Helstu breytingarnar
frá fyrstu hugmyndum um deili-
skipulag miðbæjarins eru þær að
græn svæði í miðbænum fá aukinn
sess. Tekið er meira tillit til trjá-
ræktar sem fyrir er á svæðinu og
var sérstaklega farið yfir það hvað
af gróðrinum væri best til þess fall-
ið að halda sér og mynda gróðurreit
í hjarta bæjarins. Þannig gerir til-
lagan ráð fyrir að eins konar skrúð-
garður verði hluti af skipulaginu
sem tengist klapparholti í miðju
svæðisins. Klapparholtið mun jafn-
framt njóta sín sem útvistarsvæði.
Heldur hefur verið dregið úr fjölda
íbúða frá fyrri hugmyndum og bíla-
stæði eru flest neðanjarðar að hluta
eða að öllu leyti og bílar því ekki
áberandi, sem er mjög mikilvægt til
að skapa þessa hlýju grænu stemn-
ingu sem sóst er eftir.
Framhaldsskóli, kirkja
og menningarhús
Lóðin milli Vesturlandsvegar og
Bjarkarholts var valin til að hýsa
væntanlegan framhaldsskóla. Sá
mikli fjöldi fólks, jafnt starfsfólk og
nemendur, sem fylgja starfsemi af
þessu tagi mun auðga mannlíf í mið-
bænum. Hið sama á við um menn-
ingarhús og kirkju sem stefnt er að
að byggja við Háholt.
Það er mjög mikilvægt að nota
tíma sem þessa sem nú ríkja til þess
að vinna nauðsynlega undirbún-
ingsvinnu að verkefni sem þessu.
Samningur er um að nýr framhalds-
skóli Mosfellsbæjar, sem tekur til
starfa í bráðabirgðahúsnæði í
haust, flytji í nýtt húsnæði haustið
2011. Þá er í gangi hönnunarsam-
keppni um nýja kirkju og menning-
arhús í miðbænum. Hvort tveggja
er mikilvægt innlegg í þessa skipu-
lagstillögu. Framhald málsins er
það að nú verður unnið enn frekar
úr ábendingum íbúa sem koma
fram í forkynningarferli og í fram-
haldi verður deiliskipulagstillagan
auglýst formlega með lögbundnum
athugasemdafresti. Að því ferli
loknu hefur vonandi orðið til raun-
hæf og áhugaverð hugmynd um
hinn græna, lifandi miðbæ sem
Mosfellingar hafa tekið þátt í að
búa til.
Haraldur Sverr-
isson fjallar um nýtt
deiliskipulag mið-
bæjarins í Mos-
fellsbæ
» Það er spennandi
verkefni og mikil
áskorun að búa til nýjan
miðbæ, taka verður tillit
til fjölda sjónarmiða og
miðla málum svo að vel
megi til takast.
Haraldur Sverrisson
Höfundur er bæjarstjóri
í Mosfellsbæ.
Lifandi, grænn mið-
bær í Mosfellsbæ
„ÞAÐ er náttúrlega
einelti í Vallaskóla, alveg
eins og í öðrum skólum
… Við reynum að bregð-
ast við um leið og við
sjáum merki aukningar í
einhverjum árgangi.“
Þegar ég las klausuna
hér að ofan í Morg-
unblaðinu í gær fylltist
ég svo djúpri vanþóknun
að ég get ekki orða bundist. Hér var
verið að vitna í orð skólastjóra í
grunnskóla í sambandi við eineltismál
sem verið hafa í brennidepli að und-
anförnu. Orðavalið, sé það rétt haft
eftir, hlýtur að vekja áleitnar spurn-
ingar um viðhorf viðkomandi skóla-
yfirvalda til skjólstæðinga sinna og
skólastarfsins.
Orðið náttúrulegt getur þýtt að
eitthvað sé eðlilegt eða jafnvel eðl-
islægt manninum eða öðrum skepn-
um. Oft er það þó notað um það sem
er venjulegt, hefðbundið, um það sem
fólk sér ekkert athugavert við. Sam-
kvæmt þessu væri þá einelti eðlilegt
og algengt samskiptamynstur og lítið
við því að gera. Framhaldið styrkir
þessa túlkun: Ef einelti eykst er hægt
að reyna að fara að gera eitthvað í
málinu. Það er sem sagt að mati skól-
ans til ásættanlegt stig eineltis, ef til
vill ásættanlegur fjöldi einstaklinga í
árgangi sem verður fyrir árásum eða
hæfilega gróft einelti. Hvar liggja
mörkin?
Þessi ummæli urðu til að minna
mig á það sem einhverjum hraut eitt
sinn af vörum um ásættanlegan fjölda
nauðgana á útihátíð. Þetta finnst ef-
laust mörgum full harkaleg samlík-
ing, enda nauðgun
mun alvarlegri glæpur
en einelti. Gleymum
því þó ekki að fórn-
arlömb eineltis þurfa
oft að glíma við afleið-
ingar þess um árabil,
jafnvel ævilangt. Þess
eru vissulega dæmi að
einelti hafi orðið til að
hrekja þolendur frá
námi, hrinda þeim inn í
svartnætti þunglyndis
eða vímuefnanaeyslu,
jafnvel verið orsök
þess að þeir kusu að binda enda á líf
sitt. Meira að segja „venjulegt“ ein-
elti – ef til vill innan ramma þess sem
skólinn telur eðlilegt – brýtur niður
sjálfsálit og hindrar eðlilega tengsla-
myndun, veldur angist og kvíða,
dregur úr námsgleði og áhuga og
verður til þess að einstaklingurinn
fær ekki notið hæfileika sinna. Ger-
endum eineltis er heldur enginn
greiði gerður með að leyfa þeim að
tileinka sér hegðun kúgarans og of-
beldisseggsins, hegðun sem getur
leitt þá inn á hættulegar brautir.
Þegar börn á sama reki eru sett
saman í hóp er næsta víst að einhvern
tíma kemur til árekstra. Átök og
árekstrar mega hins vegar ekki verða
að vanabundnu samskiptamynstri,
þeir mega ekki þróast út í klíkumynd-
un, útilokun og einelti. Það er hluti af
námi kennara að skoða og meta fé-
lagsleg samskipti nemenda og þeir
læra leiðir til að bæta þau og þroska.
Ef þekking þeirra og færni hrekkur
ekki til eiga þeir að leita sér hjálpar
sérfræðinga. Einelti viðgengst því að-
eins að því sé leyft að viðgangast og
það er á ábyrgð fagfólksins í skól-
anum að stöðva það.
Ummælin sem vitnað var í hér í
upphafi eru eflaust fyrst og fremst
klaufaleg og vanhugsuð. Þó bera þau
vott um ákveðið sinnuleysi sem marg-
ir kannast við af eigin raun. Þegar
foreldrar hafa leitað til skóla með ein-
eltisvandamál barna sinna hefur þeim
alltof oft fundist þeir mæta úrræða-
leysi eða skilningsleysi. Það er erfitt
og tímafrekt að vinna í slíkum málum
og það er ef til vill ástæða fyrir dauf-
legum viðbrögðum af hálfu sumra
skóla. Það getur verið freistandi að
bíða og sjá hvort hlutirnir lagist af
sjálfu sér, eða að ganga út frá að for-
eldrarnir mikli vandamálið fyrir sér.
Fórnarlömb eineltis eru alltof oft lát-
in finna beint eða óbeint að það sé
þeim að kenna, þau verði að breyta
sér eða bara harka af sér. En einelti
er ekki saklaus stríðni eða eðlileg
átök jafnaldra. Einelti er síend-
urtekið líkamlegt eða andlegt ofbeldi,
félagsleg einangrun, kúgun og lít-
illækkun. Einelti er aldrei eðlilegt og
það er aldrei fórnarlambinu sjálfu að
kenna.
Hvert einasta barn sem grætur í
koddann sinn af kvíða yfir morg-
undeginum, sem vaknar með hnút í
maganum yfir að þurfa að fara í skól-
ann, sem spyr sjálft sig í örvæntingu
hvers vegna það sé útilokað úr fé-
lagsskap jafnaldranna – hvert einasta
barn sem býr við slíka líðan er óá-
sættanlegur vitnisburður um skóla-
samfélag sem ekki sinnir skyldum
sínum.
Eðlilegt einelti?
Ragnheiður Gests-
dóttir fjallar um ein-
elti í skólum
»Einelti í skólum við-
gengst því aðeins að
því sé leyft að viðgangast
og það er á ábyrgð fag-
fólksins í skólasamfélag-
inu að stöðva það.
Ragnheiður Gestsdóttir
Höfundur er rithöfundur, kennari,
móðir og amma.