Morgunblaðið - 07.07.2009, Qupperneq 19

Umræðan 19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚLÍ 2009
HVERNIG hefur saga tann-
heilsu barna og unglinga á Íslandi
verið undanfarna áratugi? Hún
hefur verið svipuð sögu íslenska
handboltans, skipst hafa á skin og
skúrir, sigrar og töp. Vandinn er
sá að tapleikirnir hafa verið tíðir
hin síðustu ár. Búið væri að skipta
um lið ef þannig gengi í boltanum.
Á Íslandi var tannáta með tann-
skemmdum landlæg og tíðni há allt
fram á níunda áratug síðustu ald-
ar. Um 1970 voru að meðaltali 9
tennur í munni 12 ára barna ann-
aðhvort skemmdar, viðgerðar eða
búið að draga þær úr. Þetta er
skráð sem svonefndur tann-
átustuðull (DFMT, diseased, filled,
missing teeth.) Þá vorum við á
svipuðum nótum og aðrar Norð-
urlandaþjóðir en á næstu árum
batnaði ástand þar verulega, en við
sátum eftir (sjá mynd). Heilbrigð-
isyfirvöldum þótti því ástæða til að
hefja markvissa sókn í tannvernd-
armálum. Nær öll börn voru í
reglubundnu tanneftirliti og skóla-
tannlækningar voru nokkurs konar
öryggisnet fyrir þá hópa sem ekki
sóttu reglubundna tannlæknaþjón-
ustu á einkareknar stofur.
Greiðslur almannatrygginga
greiddu nær alfarið kostnað við
grunnþjónustu barna og unglinga.
Árangur lét ekki á sér standa og
á tíunda áratugnum var staðan
orðin svipuð hér og hjá öðrum
Norðurlandaþjóðum (DMFT
12ára=1,5). Síðan fór að síga á
ógæfuhlið. Fjárveitingar til munn-
heilsu hafa ekki þróast eins og
fjárveitingar til ýmissa annarra
þátta heilbrigðisþjónustu. Talið var
að tannheilsa færi batnandi og
þess vegna mætti draga úr for-
vörnum. Hlutur almannatrygginga
í grunnþjónustu vegna tannlækn-
inga lækkaði hlutfallslega og for-
varnir voru skertar verulega árin
1993 og 1999. Skólatannlækningar
voru lagðar niður árið 2000.
Árið 2005 var gerð rannsókn á
munnheilsu íslenskra barna og
unglinga, MUNNÍS. Eitt mark-
miða hennar var að meta hvort
þróun tannheilsu væri í samræmi
við heilbrigðisáætlun 2010, sem
stefnir að því að tannátustuðull
verði <1.0 fyrir 12 ára íslensk
börn árið 2010. Niðurstöður voru
ekki gæfulegar; í ljós kom að tíðni
tannskemmda og glerungseyðingar
fer vaxandi aftur hjá 6, 12 og 15
ára börnum (sjá mynd). Tólf ára ís-
lensk börn hafa að meðaltali tvöfalt
fleiri tannskemmdir (DMFT 2,2)
en sænsk (DMFT 0,98) og dönsk
börn (DMFT 0,8). Meðaltal DMFT
í OECD ríkjum er 1,6. Tíðni gler-
ungseyðingar fer einnig vaxandi og
greinist í einhverri fullorðinstönn
hjá 15% 12 ára barna og hjá 30%
15 ára unglinga. Jafnframt sýna
rannsóknir að um
17% sjúkratryggðra
barna og ungmenna
(4-18 ára) komu ekki í
reglubundið eftirlit
hjá tannlæknum á
átján mánaða tíma-
bili.
Nú á vormánuðum
stóðu tannlæknadeild
Háskóla Íslands og
tannlæknafélagið fyr-
ir Hjálparvakt tann-
lækna, þar sem börn-
um og unglingum var
boðin ókeypis tannlæknaþjónusta
fjóra laugardaga. Aðsóknin var
gríðarleg, húsfyllir varð alla dag-
ana. Þetta undirstrikaði að fólk er
tilbúið til að bera ábyrgð á eigin
heilsu, en bágur fjárhagur getur
stundum gert þau áform að engu.
Þess vegna er ábyrgð samfélags
mikil, og snýr ekki síst að börnum
og unglingum.
Það skýtur skökku við að brjóti
barn í sér bein eða fái hálsbólgu er
því sinnt að mestu á vegum sam-
félagsins, en fái sama barn sjúk-
dóm í munnhol er þessi samfélags-
ábyrgð fyrir bí.
Orsök lélegrar munnheilsu er
margþætt. Flestir þekkja áhrif
sætinda á tilurð tannátu og tann-
skemmda og þátt gosdrykkja í eyð-
ingu glerungs tanna. Eyrnabólga í
börnum truflar svefn þeirra svo
dæmi sé tekið, við það eykst hætta
á að foreldrar setji sykurvatn á
pela, þreyttir foreldrar gleyma að
bursta tennur, hár hiti minnkar
munnvatnsflæði og stundum eru
gefin sæt sýklalyf.
Ráðleggingar um mataræði,
tannhirðu, notkun flúors og reglu-
legt eftirlit eru þær aðferðir sem
duga til forvarna gegn tann-
skemmdum. Þetta eru eiginlega
nokkurs konar bóluefni við tann-
átu. Ekki hefði því verið tekið vel
ef bólusetningum gegn barnasjúk-
dómum á borð við kíghósta og
mislinga hefði verið hætt þegar til-
fellum fór að fækka í kjölfar sömu
bólusetninga.
Á Íslandi er öflug heilsugæsla og
nær hún til landsins alls. Þar á að
koma fyrir aukinni og nauðsynlegri
þjónustu ásamt forvörnum gegn
tannsjúkdómum. Um leið væri
unnt að efla skólaheilsugæslu svo
hún næði til tannvandamála einnig.
Þetta yrði gert í samvinnu við
tannlækna sem yrðu nauðsynlegur
bakhjarl til að sinna þeim vanda
sem greindist eða grunur vaknaði
um í frumþjónustu.
Þetta kerfi gæti virkað á sama
hátt og samvinna sérfræðinga í
læknisfræði og sjúkrahúsa við
heilsugæsluna um önnur mein.
Ljóst er að við Íslendingar þurfum
að reka af okkur slyðruorðið. Þeg-
ar kreppir að fjárhagslega er því
miður líklegt að ýmis heilsuvandi
sitji á hakanum ef lausn hans er
dýr. Oft var þörf en nú er nauðsyn
að samfélagið sinni tannheilsu á
sama hátt og öðrum heilsuvanda.
Finna þarf munnholinu fastan
sess í heilbrigðisþjónustu og fylgja
þarf fordæmi hinna Norður-
landanna, svo aðgengi að tann-
lækningum óháð efnahag og fé-
lagslegum aðstæðum sé tryggt.
Tannheilsa barna og ung-
linga, er leikurinn að tapast?
Eftir Inga B. Árnadóttir og
Sigurður Guðmundsson
» Tíðni glerungs-
eyðingar fer einnig
vaxandi og greinist
í einhverri fullorð-
instönn hjá 15% 12 ára
barna og hjá 30% 15 ára
unglinga.
Inga B. Árnadóttir
Inga er forseti tannlæknadeildar og
Sigurður forseti heilbrigðisvís-
indasviðs Háskóla íslands
Sigurður Guðmundsson
VAR NÝLEGA á
fundi. Eigin-
maður konu sem
var með mér
hringir í GSM-
símann hennar.
Hún bregður sér
frá og svarar.
Þegar hún kom
til baka hvíslaði
þessi eldri kona
að mér: „Hann situr heima og græt-
ur. Hann veit ekki hvar hann er.“
Aðstandendur Alzheimers veikra
lifa við hreint neyðarástand. Þetta
getum við ekki látið viðgangast.
Tökum verkefnin eitt og eitt og
leysum þau. Aðstoð til þessa fólks
ætti að vera fremst í forgangsröð
ráðamanna.
Í þessari kreppu sem við Íslend-
ingar teljum okkur búa við er stút-
fullt af tækifærum, það hreinlega er
ekki þverfótað fyrir nýjum leiðum.
„Sá sem villist finnur nýjar leiðir“
og nú er tíminn til að „villast“, við
getum ekki lent á verri stað.
Velferðarkerfi okkar er kerfi sem
byggist á einstefnu. Öllum er boðið
inn en lítið sem ekkert gert til að
koma fólki út í lífið á ný. Auðvitað
má rýra svo kjör þeirra sem á bót-
um eru að enginn tóri á þeim.
Hrekja fólk út á Guð og gaddinn.
Nei, við viljum það ekki. Við viljum
kerfi sem byggist á tillitssemi við
náungann og aðstoð. Ekki við alla
en við þá sem virkilega þurfa þess.
Það þarf að gera „hreingerningu“
innan kerfis sem er að sliga okkur
fjárhagslega og engum líkar við
þjónustuna sem veitt er. „Meira
fyrir minna“ eru tillögur sem unnið
er að og þýða að við viljum bætta
þjónustu fyrir minni kostnað. Efist
einhver um að þetta sé hægt þá hef-
ur sá hinn sami ekki spurt sérfræð-
inga í málaflokknum, notendurna
sjálfa.
Afstofnanavæðum Ísland og tök-
um upp einstaklingsmiðaða þjón-
ustu. Ekki bara vegna sparnaðar
heldur vegna mannréttinda og lífs-
gæða þjónustuþega. Nú er virkilega
tími til að gera breytingar og hætta
að tala um það sem virkilega er rétt
skref fyrir alla. Framkvæmum „Það
þarf að skera inn að beini“ segja
margir ráðamenn alvarlegir á svip
um leið og þeir afsaka niðurskurð
hjá þeim sem þarfnast aðstoðar-
innar. En þeir vita ekki að við bóta-
þegar erum bara „beinagrindur“
hvað afkomu varðar. Það er ekki
mögulegt að skera meira. Nú eru
þeir að mola á okkur beinin. Hætt-
um því og förum nýjar leiðir. Vill-
umst og höfum gaman af.
Ísland á sér bjarta framtíð, þrátt
fyrir allt. Notum okkur tækifærin.
GUÐJÓN SIGURÐSSON,
formaður MND-félagsins
á Íslandi.
„Hann situr heima
og grætur. Hann veit
ekki hvar hann er“
Frá Guðjóni Sigurðssyni
Guðjón Sigurðsson
BRÉF TIL BLAÐSINS