Morgunblaðið - 30.07.2009, Blaðsíða 20

20 Daglegt líf
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 2009
Eftir Sigrúnu Ásmundar
sia@mbl.is
Í
dag hefði engum lifandi
manni dottið í hug að sökkva
þessu í vatn,“ segir Stefán
Þorláksson sem býr í Fljót-
unum í Skagafirði. Með
þessum orðum vísar hann til þess er
Skeiðsfoss í Fljótunum var virkjaður
fyrir margt löngu, en Skeiðsfoss-
virkjun er með elstu virkjunum á
landinu, byggð á fimmta áratug síð-
ustu aldar.
Stefán er fæddur hinn 30. júlí árið
1923 og fagnar þess vegna 86 ára af-
mæli í dag. Hann var einn af þrettán
systkinum en tíu komust upp. Allan
sinn aldur hefur hann alið í Fljót-
unum.
Vatnið sem myndaðist við gerð
Skeiðsfossvirkjunar heitir Stífluvatn
og verður merkilegt að teljast að allt
umhverfið hefur alla tíð verið kennt
við stíflu. Dalurinn sem fór undir
vatn hét Stífla og hólar sem marka af
dalinn bera nafnið Stífluhólar. Dal-
urinn þar fyrir framan gengur undir
nafninu Stífludalur. Fljótaá rennur í
gegnum Stífludal út í Miklavatn og
þaðan í Atlantshafið sjálft.
„Þá virkjuðu þeir Skeiðsfoss“
Stefán fæddist á á Gautastöðum í
Stíflu og bjó þar til 23 ára aldurs. „Þá
virkjuðu þeir Skeiðsfoss,“ segir hann,
„og allt fór undir vatn þarna hjá okk-
ur.“ Þegar virkjað var fékk fjölskylda
Stefáns land úr Barðslandi og byggði
þar Gautland árið 1946. Gautland er
alveg niðri við Miklavatn og þar býr
Stefán enn þá. Hann hefur verið einn
á bænum í ein þrjátíu ár. „Það var
borgað bara fyrir með peningum,“
svarar hann spurningunni hvort þau
hafi fengið Gautland í bætur fyrir
Gautastaði. „Þetta var náttúrlega
ekki neitt neitt þá. Ef ég man rétt
fengum við tuttugu þúsund krónur,
það var nú ekki meira en það.“
Gautastaði kveður Stefán hafa verið
nokkuð stóra jörð, tvíbýli alla tíð.
Sjö jarðir fóru undir vatn þegar
Skeiðsfoss var virkjaður og Stíflu-
vatn myndaðist. „Það var engin sátt
um þetta, fólk var mjög óánægt, en í
þá daga var tekið eignarnámi. Það
þýddi ekki að segja neitt, þetta var
einfaldlega tekið af fólki,“ segir Stef-
án og bætir við að landið sem fór
undir vatn hafi verið ákaflega fallegt,
hnykkir á að engum myndi detta
þessi gjörningur í hug núna. Hann
segir fjöllin auðvitað ekki hafa breyst
þó að undirlendið færi undir vatn en
þau séu bara svipur hjá sjón. „Að fá
bara vatn í staðinn fyrir iðjagræn
starlendi og ána sem liðaðist um …“
segir hann, þagnar við og horfir út í
fjarskann.
Stefán er með ýmsar myndir á
veggjum hjá sér, rétt eins og gengur
og gerist, og sýnir blaðamanni dýr-
gripina. Hann stoppar fyrir framan
gamla blaðagrein í myndaramma
uppi á vegg. „Ég byrjaði, skal ég
segja þér, hjá Vegagerðinni 11 ára
gamall,“ segir hann. Í blaðagreininni
er einmitt sagt frá því. „Sérðu
hérna,“ segir hann og bendir á mynd-
ina. „Ég byrjaði sem kúskur. Þá voru
altso bara kerruhestar tengdir við
kerrurnar og mokað upp í þær. Þeir
sem tengdu voru kallaðir kúskar.“ Á
þessum tíma var verið að leggja veg í
Bröttubrekku í Stífluhólunum.
Keypti sér feiknatæki
„Ég byrjaði við Skeiðsfoss árið
1945 og þá keypti ég mér Internat-
ional-vörubíl, 5 tonna. Þetta var
feiknatæki,“ segir Stefán og rifjar
svo upp hvernig hann fjármagnaði
ir fá flensu og allskonar, ég fæ aldrei
flensu,“ segir hann og segir það
bjarga málunum hvað hann er stál-
hraustur.
„Ég hætti að vinna árið 1993 og fór
þá að snúa mér að skógræktinni,“
segir hann og játar að hann ætli að
rækta mikinn skóg. „Já, maður hefur
gaman af því, sko,“ segir hann hægt.
Hann er í Norðurlandsskógum og
fær m.a. plöntur þaðan. „Frá ein-
hverjum sérfræðingum sem ákveða
hvaða sortir eiga að fara í hvern reit,
þetta er allt í ákveðnum reitum.“
Hann kveðst aldrei hafa gifst og
það er einföld ástæða fyrir því. „Ég
hef alltaf haft allt annað að gera en
hugsa um það; að gifta mig. Ég kunni
því mjög vel að vera bara einn, akk-
úrat.“ Gestagangur er þó nokkur hjá
Stefáni og hann segir alltaf einhverja
vera að koma. Fjölskylda hans er að
mestu flutt suður.
Dekruð dráttarvél
Ákaflega snyrtilegt er í kringum
Gautland og greinilegt að snyrti-
mennskan er Stefáni í blóð borin.
„Ég vil hafa hlutina snyrtilega. Mér
er óskaplega illa við að hafa hlutina í
skralli svona, það er bara verst að ég
var ekki búinn að laga til áður en þú
komst,“ segir Stefán og vísar þar í að
þegar blaðamann bar að garði sýndi
hann honum skemmuna og bílskúr-
inn, sem standa framan við íbúðar-
húsið. Í skemmunni stendur dráttar-
vél, sem líklega fær bestu umhirðu
sem um getur á öllu landinu. „Mér
þykir verst hvað felgurnar eru skít-
ugar,“ sagði hann þegar hann opnaði
inn í skemmuna og þótti leiðinlegt að
hafa sett vélina „koldrulluga“ þar
inn. Þar stendur dráttarvélin, með-
fram henni og fyrir framan eru tepp-
isrenningar. Á veggjum eru ýmsar
myndir, margar og margvíslegar.
Skemmuna byggði Stefán fyrir um
þremur árum og gróf sjálfur fyrir
henni með vélinni. „Ég gróf einn og
hálfan metra niður og þá var bygg-
ingafulltrúinn mjög ánægður með
hvað þetta væri orðið gott og allt eins
og það átti að vera. Þetta er alveg
skínandi góð geymsla.“ Í bílskúrnum
við hliðina á skemmunni stendur
2007-árgerð af Suzuki-jeppling, eins
og spánnýr. Öll aðkoma að Gautlandi
er mjög snyrtileg og fallegt yfir að
líta niður að bænum frá þjóðveg-
inum. Hliðið að bænum vekur at-
hygli, hvítt og rautt. „Já, fannst þér
hliðið ekki bara nokkuð gott?“ spyr
Stefán. „Það er nokkuð langt síðan
ég fékk það. Sko, Þórhallur, bróðir
minn, hann smíðaði þetta, hann var
járnsmiður á Siglufirði. Hann mixaði
þetta allt.“
Og þó að Stefán fullyrði mjög
ákveðið að hann geti ekkert spilað á
harmónikkuna dregur hann hana
upp í þann mund sem blaðamaður
kveður. Um húsið hljóma ljúfir tónar
nikkunnar og óvant eyra nemur ekk-
ert annað en fagra tónlist.
– Og svo segirðu að þú getir ekkert
spilað? „Nei, ég get ekkert spilað,“
segir Stefán og gengur svo frá harm-
ónikkunni á sinn stað í glæsilegri
rauðfóðraðri töskunni.
„Það þýddi ekki að segja neitt –
þetta var bara tekið af fólki“
Fegurð Fljótanna Þar sem áin liðast enn í gegnum Stífludal er fagurt um að litast. Stífluvatn Að fá bara vatn í staðinn fyrir iðjagræn starlendi þótti Stefáni ekki góð skipti.
Þó að Stefán hafi búið í Fljótunum alla
sína ævi þýðir það ekki að hann hafi aldrei
farið að heiman. „Já, já, ég hef ferðast
svolítið. Ég var einu sinni þrjár vikur í Bak-
ersfield í Kaliforníu, bara í heimsókn. Svo
hef ég líka verið dálítið í Svíþjóð og Dan-
mörku náttúrlega. En ég hef aldrei komið
til Noregs,“ segir hann og hlær að spurn-
ingunni hvort hann eigi það kannski eftir.
„Neihj, ég veit það ekki. Það er enginn sér-
stakur ferðahugur í mér,“ segir hann.
Í einni Svíþjóðarferðinni gerði hann sér
lítið fyrir og dreif sig til Póllands. „Ég var bara að skemmta mér. Það fór til
skiptis ferja frá Póllandi og frá Svíþjóð. Og ég fór bara að gamni mínu í
skemmtiferð,“ segir hann þar sem hann stendur undir styttu af karli einum,
ræfilslegum til fara. Styttan er risastór og ljóst að það hefur verið meira en
lítið erfitt að drösla henni alla leið til Íslands, þó að Stefán geri lítið úr því.
„Já, já, og ég skal segja þér, að þegar ég kom til Kaupmannahafnar og var
að fara í vélina, ég hélt að hann gæti brotnað, en hann er bara ekki brot-
hættur, og ég var með hann í handfarangri og ætlaði að setja hann í hillu í
flugvélinni. En hann komst ekki þar upp. Svo ég var með hann í sætinu og
vélin að taka af, þá kom flugfreyjan og var ekkert hress við mig, sagði að ég
mætti alls ekki vera með hann í sætinu. Þá kom önnur flugfreyja og sagði:
þetta gerir ekkert til því við höfum hann aftur í,“ segir Stefán.
Þegar vélin var lent komu flugfreyjurnar til hans skælbrosandi. „Þær
voru nefnilega ekki búnar að sjá hann en þegar þær höfðu séð hann voru
þær bara ánægðar með þetta,“ segir hann og skellihlær. Karlinn finnst hon-
um vera stórsniðugur, þó að hann sé óánægður með að hafa ekki fengið
frúna handa honum líka.
Með karlinn frá Póllandi
Með nikkuna Gripinn keypti Stefán í Tónabúðinni á Akureyri fyrir um
þremur árum. Hann segist þó ekkert geta spilað á harmónikkuna.
kaupin. „Ég átti ekki til í eigu minni
nema 16.000 krónur en bíllinn kostaði
36.000 krónur. Ég fékk lán á Siglu-
firði, 20.000 krónur, og eftir tvo mán-
uði var ég búinn að borga hann,“ seg-
ir Stefán ákveðinn og leggur
krepptan hnefann á borðið máli sínu
til áherslu. „Þetta var akkorðsvinna
og maður vann dag og nótt.“
Hann vann allan sinn starfsaldur
hjá Vegagerðinni. „Það má heita að
ég hafi unnið hjá Vegagerðinni frá
því að Skeiðsfossvirkjun kláraðist.
Og ég var hjá Vegagerðinni, alltaf á
sumrin, í 50 ár.“
Stefán stundaði aldrei búskap
sjálfur, utan þau ár sem hann bjó
með foreldrum sínum. „Þegar þau
voru öll fór ég bara út í skógrækt,“
segir hann og dregur upp úr pússi
sínu mynd sem sýnir skiptinguna á
þeim tegundum sem hann hefur
gróðursett. Hann hefur þegar sett
niður um 80 þúsund plöntur en þær
eiga að verða 90 þúsund þegar upp
verður staðið.
Alinn upp við tónlist
Faðir Stefáns var organisti í
Knappstaðakirkju í fimmtíu ár.
„Hann var búinn að fara á námskeið,
á Akureyri í einn vetur og svo var
faðir hans búinn að kenna honum á
nótur einn vetur. Svo var hann hjá
söngmálastjóra í tvö skipti að
minnsta kosti. Og hann sló aldrei feil-
nótu,“ segir Stefán.
Bræður hans tveir höfðu tónlistina
í blóðinu eins og faðirinn og voru
þekktir sem Gautarnir. „Ég fæddist
við tónlist og var alinn upp við tónlist
alla mína ævi. En bræður mínir, tveir
sérstaklega, Guðmundur og Þórhall-
ur, sem eru hérna,“ segir Stefán,
snýr sér við og bendir á enn eina
myndina á veggnum, „þeir voru mjög
miklir músíkantar og byrjuðu ungir.
En af því að ég fór út í bílabransann,
hef ég ekkert spilað, sko.“
Þó að Stefán fullyrði að hann geti
ekkert spilað keypti hann harm-
ónikku fyrir um þremur árum. „Ég
keypti hana á Akureyri, í Tónabúð-
inni, hún kostaði fimm hundruð þús-
und, og þú getur rétt ímyndað þér
…,“ segir Stefán og slær sér létt á
lær.
Aldrei fengið flensu
Stefán kveðst vera vel ern og klár í
kollinum. Líkamlega heilsu segir
hann jafnframt góða. „Ég hef aldrei
nokkurntíma fengið flensu, þegar all-
Dekruð Stefáni þótt verst að hafa
sett vélina inn svona „koldrulluga“.
Morgunblaðið/Sigrún