Morgunblaðið - 17.09.2009, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2009
Óskar Magnússon.
Ólafur Þ. Stephensen.
Útgefandi:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Alvarlegurvandi blasirvið í heil-
brigðiskerfinu
vegna skorts á úr-
ræðum fyrir alz-
heimerssjúklinga. Í Morg-
unblaðinu í gær og í dag segja
tveir aðstandendur alzheim-
erssjúklinga sögu sína. Móðir
Hjördísar Guðmundsdóttur
greindist með alzheimer fyrir
tveimur árum. Þegar mat fjöl-
skyldunnar var orðið að hún
gæti ekki lengur búið ein var
ákveðið að sækja um vist-
unarmat vegna dvalar á sam-
býli. „Við fengum neitun þar
sem hún hafði ekki nýtt öll úr-
ræði sem voru í boði á höf-
uðborgarsvæðinu,“ segir Hjör-
dís í samtali við Steinþór
Guðbjartsson blaðamann og
bætir við: „Sjúklingnum er
refsað fyrir að reyna að bjarga
sér sjálfur eða nýta sér aðstoð
ættingja í stað úrræða sem
kerfið býður upp á.“
Mótmælum var ekki sinnt og
á endanum var kært til land-
læknis. Móðir Hjördísar fékk
að endingu inni á Foldabæ, eina
staðnum á höfuðborgarsvæðinu
þar sem ekki þarf vistunarmat.
Eiginmaður Fanneyjar
Proppé Eiríksdóttur greindist
með alzheimer 56 ára gamall.
Fanney gagnrýnir að umönnun
hans miðist ekki við aldur hans
heldur sé farið með hann eins
og mun eldri sjúk-
ling. „Í mínum
huga eru hjúkr-
unarheimilin bara
geymslur og ég get
ekki sagt að þau
hafi komið til móts við okkur á
nokkurn hátt,“ segir Fanney.
Sögur þessara tveggja að-
standenda eru sláandi. Vanda-
málin, sem þeir lýsa, eru ekki
ný af nálinni. Þau er ekki hægt
að rekja til kreppunnar. Hins
vegar er hætt við að ástandið
versni enn í þeim niðurskurði
sem nú blasir við. Orð Maríu
Th. Jónsdóttur, formanns Fé-
lags áhugafólks og aðstand-
enda alzheimerssjúklinga og
annarra skyldra sjúklinga,
benda til þess að það sé þegar
farið að gerast: „Samdrátt-
urinn í heilbrigðiskerfinu mæð-
ir mest á fólki með heilabilun
sem getur ekki bjargað sér og
staða þess fer versnandi.“
María segir að biðlistar séu
þegar farnir að lengjast og
verði ekkert að gert sé hrein-
lega verið að búa til hóp nið-
ursetninga eins og áður hafi
gerst.
Þessi vandi verður ekki
leystur með niðurskurði. Það
er ekki hægt að ætlast til að að-
standendur annist sjúkling
með heilabilun, allra síst aldr-
aðir aðstandendur. Alzheim-
erssjúklinga þarf að meta með
öðrum hætti en aldrað fólk.
Er hætta á að hér
verði til hópur
niðursetninga?}
Umönnun
alzheimerssjúklinga
GagnaveitaReykjavíkur
tapaði þremur
milljörðum króna í
fyrra; fyrirtæki
sem er í eigu
Orkuveitu Reykjavíkur og var
stofnað á grunni Línu.Net.
Gengistap er meginskýringin
á tapinu, að sögn stjórnarfor-
mannsins, sem verður að telj-
ast nokkuð brattur er hann
segir að þrátt fyrir tapið hafi
rekstraráætlanir gengið upp
„og gott betur“.
Saga Gagnaveitunnar, sem
áður var Lína.Net, hefur ver-
ið nær samfelldur hrunadans
síðan til hennar var stofnað
árið 1998. Þá stóð mikill póli-
tískur styr um ákvörðun R-
listans að setja fjármuni í að
leggja ljósleiðarakerfi um
borgina og fara í samkeppni á
fjarskiptamarkaði, en sjálf-
stæðismenn töldu að Orku-
veitan ætti heldur að einbeita
sér að kjarnastarfseminni,
virkjunum og veiturekstri.
Á móti var fullyrt af for-
ystumönnum R-listans að
Lína.Net yrði „ágætlega arð-
bært fyrirtæki“ og aðeins
yrðu lagðar 200
milljónir í félagið.
Annað kom á
daginn. Hlutafjár-
framlag OR síð-
astliðin tvö ár
jafngildir 4,7 milljörðum
króna. Miðað við efnahags-
reikning í árslok 2008 voru
tæpir 1,9 milljarðar eftir af
þeim peningum. Til viðbótar
lagði Orkuveitan þessu dótt-
urfélagi til lán sem nú stend-
ur í 6,2 milljörðum króna. Til
þeirrar skuldar var stofnað
þegar Gagnaveitan tók yfir
eignir sem Orkuveitan átti áð-
ur. Þetta eru háar fjárhæðir.
„Mitt álit á þessu er ein-
faldlega að þarna hafi al-
mannafé um árabil verið sóað
í uppbyggingu á neti sem
byggt hefur verið upp með
mjög óhagkvæmum hætti,“
sagði Sævar Freyr Þráinsson,
forstjóri Símans, um Gagna-
veitu Reykjavíkur í gær.
Það er löngu tímabært að
Orkuveitan dragi sig út úr
áhætturekstri, þar með talið
fjarskiptaþjónustu, og ein-
beiti sér að kjarnastarfsem-
inni.
200 milljónir urðu
að milljörðum úr
vasa borgarbúa}
Nóg komið af taprekstri
B
rauðsól ehf. gleypti Glaum hf. sem
áður hafði selt sjálfum sér Ný
svín, Þjóvá fékk Myllustein lán-
aðan hjá Gallsteini og langa-
langamma yfirsendilsins hjá
Braski sf. reyndist vera aðaleigandinn, hún
býr á Tortólu. Óstjórnlega er hvimleitt að sjá
öll bellibrögðin sem beitt var, leynimakk,
leppanir, skúffufyrirtæki. Flækjurnar sem
höfðu það fyrst og fremst að markmiði að gera
nær útilokað fyrir yfirvöld, fjölmiðla og allan
almenning að átta sig á því hvað væri að ger-
ast. Þyrla upp rykmekki.
Kannski tekst að draga þá verstu til
ábyrgðar, nokkrir aðalhönnuðir hrunsins
haga sér þó enn eins og þeir eigi Ísland. En
við eigum mótleik ef réttarkerfið bregst. Við
getum öll í örvæntingu gerst svindlarar og
braskarar, lært klækina. Ég legg til að við, þessi sem
tökum á okkur skuldaklafann svo að vesalings Jón Ás-
geir og Bjarni Ármannsson þurfi ekki að líða skort, för-
um þá öll að skipta eins oft um nafn og kennitölur og lög
leyfa, leggjumst í flakk. Þá lömum við á endanum allt
kerfið, enginn veit lengur hver við erum.
Við týnumst og skuldirnar okkar með; tölvurnar
hrynja; samfélagið hrynur. En það gerist líka ef rétt-
lætið verður hunsað. Ef ekki er hægt að stöðva misnotk-
un á lögum þegar hákarlar eru annars vegar er ekki
hægt að gera það ef hálf þjóðin fetar í fótspor þeirra.
Einu sinni var Guð gagnrýndur fyrir að leggja fæð á
Ísland og átt við að við værum allt of fá. Þeg-
ar nokkrir rustar í viðskiptalífinu verða jafn
stórir og feitir og raun ber vitni fá stofnanir í
svona litlu samfélagi ekki rönd við reist. Við
sáum þetta gerast í Baugsmálunum þegar
réttarkerfið gat ekki tekið á brotum sem
blöstu við, kunnáttu skorti hjá dómstólunum
og ekki við öðru að búast. Og málin voru þæfð
og flækt út í það óendanlega af sakborningum
með aðstoð rándýrra lögfræðinga. Innlendir
og erlendir spunameistarar fengnir til að
tryggja hagstætt almenningsálit, auka þrýst-
inginn. Hræða menn. Svipað sýnist manni
vera í bígerð núna þegar fylgst er með gagn-
sókn sumra glannanna.
En af hverju gátu hérlendir peningamenn
endalaust beitt aðferðum eins og sáust í svo-
nefndum „viðskiptum“ nokkurra loddara með
gervipeninga? Sjaldan heyrist um slík mál í grannlönd-
unum. Þar stunda menn ekki þetta ósvífna kennitöluf-
lakk, þar stofna sómakærir bankamenn ekki hundrað
skúffufyrirtæki fyrir hádegi og enn fleiri eftir hádegi.
Ekki veit ég hvort settar eru betri skorður við fram-
ferði af þessu tagi með lögum í Skandinavíu eða annars
staðar í Evrópu. En auðvitað getur verið að það sé talið
óþarft, í öðrum Evrópulöndum hafi menn almennt tamið
sér ákveðið lágmarkssiðferði í viðskiptum. Og löggjafinn
þar hafi vitað að almennt mætti treysta fólki í viðskipta-
lífinu fyrir því að skilja sjálft að ekki mætti gera allt sem
ekki væri beinlínis bannað með lögum. kjon@mbl.is
Kristján
Jónsson
Pistill
Ef enginn veit hver við erum
Álag á sjúkrasjóði en
úrræðin spretta upp
FRÉTTASKÝRING
Eftir Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
K
reppan leikur marga
grátt ef marka má
stóraukna þörf launa-
fólks fyrir greiðslur úr
sjúkrasjóðum verka-
lýðsfélaga. Dagpeningar úr sjúkra-
sjóði VR hækkuðu um 43% á fyrri
árshelmingi.
Aðilar vinnumarkaðarins leita nú
leiða til að bjóða fólki úrræði og að-
stoð til að öðlast starfsgetu á ný. Sér-
stakur Starfsendurhæfingarsjóður
sem settur var á laggirnar í tengslum
við gerð kjarasamninga í fyrra er að
komast í fullan gang. 14 sérhæfðir
ráðgjafar eru að taka til starfa í haust
og aðstoða þá einstaklinga sem þurfa
á endurhæfingu að halda um allt
land. Markmiðið er að auðvelda fólki
að komast aftur inn á vinnumark-
aðinn eftir að hafa sigrast á veik-
indum og sjúkdómum.
Festist ekki í öryggisnetinu
Að meðaltali þáðu um 220 félagar
dagpeningagreiðslur úr sjúkrasjóði
VR á fyrri helmingi þessa árs. Fjár-
hæðin vegna þessa var um 312 millj-
ónir kr. Félagsmönnum sem fá dag-
peninga hefur þó fjölgað hlutfallslega
minna en sem nemur hækkun
greiðslna eða um 17%. Dagpeningar
eru tekjutengdir og greinilegt að
tekjuhærra fólk leitar á náðir sjóðs-
ins nú í meira mæli en áður.
Hjá VR bjuggu menn sig undir að
greiðslur úr sjúkrasjóðnum myndu
aukast verulega í kreppunni en að-
sóknin var þó mun meiri en áætlanir
gerðu ráð fyrir að sögn Kristins Arn-
ar Jóhannessonar, formanns VR.
„Þegar menn detta út um tíma verða
þeir óvirkir. Því lengur sem það
stendur þeim mun meiri verða lík-
urnar á að þeir festist í því neti.
Hugmyndafræðin er sú að þetta sé
öryggisnet sem menn festast ekki í,
heldur má líkja því við trampólín sem
kemur þeim út í samfélagið á nýjan
leik og til vinnu.“
Vigdís Jónsdóttir, framkvæmda-
stjóri Starfsendurhæfingarsjóðs, hef-
ur unnið að uppbyggingu hans og
skipulagi sl. ár. „Ráðgjafarnir eru
starfsmenn stéttarfélaganna en við
búum til samstarfsnet ráðgjafa og
þróum þetta starf faglega og veitum
ráðgjöfunum allan þann stuðning
sem þeir þurfa,“ segir hún. Sjóðurinn
hefur einnig það verkefni að greiða
kostnað af ráðgjöf ýmissa fagaðila
um mótun einstaklingsbundinnar
endurhæfingaráætlunar, s.s. lækna,
sálfræðinga, iðjuþjálfa, sjúkraþjálfa.
Sjóðurinn greiðir kostnað við úrræði
og endurhæfingu, sem ekki er veitt af
almennri heilbrigðisþjónustu í land-
inu, til að auka vinnugetu fólks.
„Hugmyndin er sú að vinna með
atvinnulífinu, virkja trúnaðarmenn í
fyrirtækjum og vinna með stjórnend-
um í að benda fólki á að leita til ráð-
gjafa um leið og það sér fram á að það
verður fjarverandi um einhvern tíma
frá vinnu. Því fyrr sem við getum að-
stoðað fólk þeim mun minni líkur eru
á að það lendi í langvarandi fjarvist-
um frá vinnu.“ Eitt verkefni sjóðsins í
haust er að fara inn á allar heilsu-
gæslur á höfuðborgarsvæðinu og
kynna þetta þar og koma á samvinnu
við heilsugæsluna. Á næsta ári mun
þessi sama þjónusta standa örorkulíf-
eyrisþegum lífeyrissjóðanna til boða.
Morgunblaðið/ÞÖK
Virk á ný Starfsendurhæfingunni er líkt við trampólín. Í stað þess að fólk
sem hættir vinnu vegna veikinda festist í öryggisnetinu, komi úrræðin þeim
sem fyrst út í samfélagið á nýjan leik og til vinnu.
Ráðgjafar Starfsendurhæfinga-
sjóðs eru að taka til starfa á veg-
um stéttarfélaga um allt land.
Þörfin hefur aldrei verið brýnni
því ásókn í sjúkrasjóði hefur
stóraukist í kreppunni.
MARGIR leita á náðir sjúkrasjóða
stéttarfélaganna vegna stoðkerf-
issjúkdóma og hafa greiðslur dag-
peninga til félagsmanna í VR af
þeim sökum hækkað um 86% á fyrri
hluta þessa árs frá sama tíma í
fyrra. Þá hefur þeim sem greinast
með geðraskanir fjölgað um 21%.
20% vöxtur er vegna hjarta- og
æðasjúkdóma og 38% vegna
krabbameins. Aukningin vegna
sjúkdóma í kviðarholi og melting-
arfærum er 66%. Hins vegar hefur
þeim fækkað verulega sem leita til
sjúkrasjóðs VR vegna meðgöngu-
og þvagfæra- og móðurlífs-
sjúkdóma.
Svipaða sögu af þessari auknu
ásókn er að segja hjá öðrum stétt-
arfélögum. Sprenging varð sl. vet-
ur hjá sjúkrasjóði Eflingar stétt-
arfélags þar sem aukningin varð
um 50% skv. upplýsingum félagsins.
Dregið hefur úr ásókninni frá í vor.
ALVARLEG
AUKNING
››