Morgunblaðið - 20.09.2009, Blaðsíða 14

14 Hjónabönd
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 2009
Eftir Írisi Erlingsdóttur
M
iðlífskreppa repúblik-
ananna Marks San-
fords, ríkisstjóra
S-Karólínu, og öld-
ungadeildarþing-
mannsins Johns Ensigns hefur auð-
veldlega skotið vinsælustu sápuóper-
um sumarsins ref fyrir rass.
Eftir að hafa horfið sporlaust í
nokkra daga í júnímánuði og valdið
öngþveiti meðal starfsliðs síns, sem
sagði að hann hefði farið „í fjallgöngu
á Appalachia-fjöll“, viðurkenndi rík-
isstjórinn, sem er fjögurra barna fað-
ir, að hann hefði verið í annars konar
skemmtileiðangri – ekki á Appa-
lachia, heldur í Argentínu, með konu
sem hann hafði átt í ástarsambandi
við í meira en ár. Ensign, þriggja
barna faðir, hafði haldið framhjá sinni
konu með annarri sem starfað hafði
við framboð hans; sú var einnig gift
og tveggja barna móðir.
Þessir eiginmenn og fjölskyldu-
feður – báðir íhaldssamir fjöl-
skyldugilda-biblíuprédikandi stjórn-
málamenn – viðurkenndu tárvotir
fyrir fréttamönnum og sjónvarps-
áhorfendum um allan heim að þeir
hefðu gerst brotlegir við 7. boðorð
Biblíunnar (og a.m.k. þrjár af dauða-
syndunum sjö í leiðinni) og þrjár fjöl-
skyldur til viðbótar uppgötvuðu í
beinni útsendingu sannleika jafn-
gamlan hjónabandinu sjálfu; sá sátt-
máli getur verið miðill verndar og
umönnunar – eina trausta skjólið í
miskunnarlausum heimi – eða pynt-
ingartól til að valda óviðjafnanlegum
þjáningum fólkinu, sem við lofuðum
að elska meira en alla og allt annað –
mest af öllu börnunum okkar.
Sársaukinn, sem Sanford og En-
sign ollu fjölskyldum sínum, stað-
festir dapurlegan sannleika í
orðum rithöfundarins Leon-
ards Michaels: „Framhjáhald
snýst ekki um kynlíf eða rómantík,
heldur hvað við í raun erum hvert
öðru lítils virði.“
Þessar hjónabandshremmingar
hafa gefið tilefni til áhugaverðra hug-
leiðinga um stöðu hjónabandsins nú á
fyrsta áratug 21. aldarinnar, sem
gerð hafa verið ítarleg skil und-
anfarna mánuði í bandarískum fjöl-
miðlum. Nýleg forsíðugrein Time-
tímaritsins hafði litla samúð með hór-
körlunum: „Sanford grét eins og barn
vegna þess að tölvupósti hans og við-
haldsins, þar sem þau kepptust við
að lýsa dyggðum hvort annars,
hafði verið lekið til dagblaðs í
heimaríki hans. Hún var „ein-
stök og framúrskarandi“;
hann var „tilfinningalega
örlátur ljúflingur sem veitti
lífi mínu hamingju og ást“. Á
sama tíma og þetta háleita
par hamaðist við að dýrka
göfuglyndi hvort annars
voru þau að tortíma heimili
og fjölskyldu annarrar konu,
særa tilfinningar barna
hennar og kalla yfir hana
stórkostlega niðurlæg-
ingu.“
Fæst hjónabönd sem
vara lengur en í nokkur
ár komast hjá að verða
fyrir einhvers konar óveð-
ursstormum, en viðbrögð
okkar við þeim hafa verið á
báðum endum öfganna. For-
eldrar mínir, sem hafa verið gift í yf-
ir 50 ár, eru af kynslóð sem tók loforð
sín alvarlega; hjónaband var fyrir
lífstíð og skilnaður kom helst ekki til
greina. Meðal þessarar kynslóðar
ríkti einnig það viðhorf að samband
hjóna væri þeirra einkamál, sem eng-
um kæmi við, og hægast var að taka á
vandamálum með því að sópa þeim
vandlega undir rennisléttar mottur.
Tilfinningar mátti helst ekki ræða; ef
fólk var óhamingjusamt í hjónaband-
inu var bara að bíta á jaxlinn og bera
höfuðið hátt.
Mín kynslóð tók annan pól í hæð-
ina, eins og 10. áratugar hugtakið
„byrjendahjónaband“ gefur til kynna.
Undanfarna tvo til þrjá áratugi höf-
um við rætt vandamál okkar í stuðn-
ingshópum, talið okkur trú um að
okkar persónulega vellíðan sé lykill-
inn að lífshamingjunni og einblínt á
okkar „innra barn“, sem við gjarna
höfum látið eftir mikilvægar ákvarð-
anatökur, oft með afleiðingum í sam-
ræmi við það. Sá hluti hjónabandsins
sem við tókum alvarlegast var brúð-
kaupið, sem við snerum úr gleðilegri
samkomu fjölskyldu og vina í græð-
gisgíraða neysluorgíu og samkeppni í
botnlausu bruðli, eins og ef við bara
eyddum nógu miklu í silkikjóla brúð-
armeyjanna og gulláletruð boðskort
myndi það auka líkurnar á að heit
okkar entust.
„Neysluhjónabandið“
Hin óskaddaða tveggja foreldra
fjölskylda, þetta brothætta mann-
virki sem byggist æ minna á hug-
myndum um fórnir og skyldu en
hjómi um rómantík og hamingju, eins
og þau hugtök eru skilgreind af og
fyrir fullorðna íbúa þess, er enn óska-
fyrirmynd í framtíðarsýn okkar
flestra, segir Time. En hjónabandið
hefur lengi átt í vök að verjast. Það er
undir stöðugri árás lífsleiða og
framhjáhalds, óraunhæfra vona okk-
ar og drauma um enn meiri ham-
ingju, öðruvísi og betra líf, um að
breyta spilunum sem við sjálf völdum
okkur.
William Doherty, prófessor í
hjóna- og fjölskylduráðgjöf við rík-
isháskólann í Minnesota og höfundur
fjölda bóka um uppeldis- og fjöl-
skyldumál, telur að neyslumenning
markaðsgilda, sem ráðið hefur lögum
og lofum í vestrænni menningu und-
anfarna áratugi, sé einn helsti óvinur
hjónabandsins og fjölskyldunnar. Í
bók sinni Take Back Your Kids:
Confident Parenting in Turbulent
Times segir hann að nútímaforeldrar
líti á sig sem „uppeldisþjónustugjafa“
forréttindabarna. Börnin séu eins
konar „neytendur“ foreldraþjónustu,
en lítil áhersla sé lögð á að þroska
hlutverk barna sem ábyrgra borgara
í fjölskyldunni og samfélaginu. Vel
meinandi foreldrar keppist við að
veita börnum sínum öll hugsanleg
tækifæri svo þau verði ekki eftir á í
samkeppninni um að verða velmeg-
andi fullorðnir neytendur – foreldra-
hlutverkið er orðið að eins konar
vöruþróun.
Sömu hugmyndir ríkja um viðhorf
okkar til hjónabandsins, skrifar Do-
herty í Take Back Your Marriage:
Sticking Together in a World That
Pulls Us Apart. „Við erum farin að
líta á okkar persónulegu þrár og ósk-
ir eins og þær eigi að vera stjórn-
arskrártryggð réttindi, eins og réttur
til tjáningarfrelsis, og tilfinninga-
legar þarfir eins og líffræðilega nauð-
syn, eins og að verða að fá C-vítamín
til að fá ekki skyrbjúg. Neyslumenn-
ingin segir okkur að við eigum öll rétt
á spennandi hjónabandi og frábæru
kynlífi; ef við fáum ekki hvort tveggja
finnst okkur eins og verið sé að svipta
okkur stórkostlegum mannrétt-
indum. Það sem einu sinni var álitið
„veikleiki holdsins“ er nú orðið að
persónulegum grundvallarrétt-
indum.“
Neytendamenningin segir okkur
að við eigum aldrei að „settla“, því
það sé alltaf eitthvað betra hinum
megin við hornið, að nýtt sé alltaf
betra en gamalt. „Neytendamakinn“
spyr: Hvað fæ ég út úr þessu hjóna-
bandi? Eða: Ég á betra skilið. Auðvit-
að eiga þessar hugsanir oft rétt á sér,
ef makinn heldur framhjá eða beitir
ofbeldi er hárrétt að beina athyglinni
að eigin hagsmunum. En ef maki
okkar er ekki elskhuginn sem okkur
dreymdi um eða kvabbar of mikið
segir neysluhugsjónin okkur að við
höfum ekki gert „góð kaup“ með að
giftast þessum einstaklingi og við för-
um að gera kostnaðar- og nytjagrein-
ingu: hvað fæ ég út úr þessu sam-
bandi samanborið við það sem ég
legg í það?
Það er smámál að vinna sig út úr
góðu hjónabandi með því að skoða
það út frá neytendalögmálinu, segir
Doherty. „Þú einblínir á hvað þú færð
ekki út úr sambandinu og þróar
þannig með þér neikvæðar hugsanir
gagnvart maka þínum, sem auðvitað
finnur það og svarar til baka með nei-
kvæðni.
Að verða ástfanginn er hin full-
komna neyslufantasía, á sömu nótum
og nýr Porsche eða glæsilegt ein-
býlishús. Allt er fullkomið í fyrstu, ég
gef þér, þú mér, við látum sambandið
ganga fyrir öllu öðru. En þetta
ástand er tímabundið í öllum sam-
böndum. Smátt og smátt – og sér-
staklega þegar börn eru komin til
sögunnar – taka aðrir hlutir forgang
og ef hjón hafa ekki gert gulltrausta
skuldbindingu hvort til annars og
hjónabandsins koma brestir í sam-
bandið.
Viðhorf til skilnaða að breytast
Hafliði Kristinsson hefur starfað
við hjóna- og fjölskylduráðgjöf í
Reykjavík í yfir áratug. Hann telur
kreppuástandið eitthvað hafa dregið
úr skilnaðarumsóknum hér á landi,
en jafnvel áður en það skall á merkti
hann viðhorfsbreytingar. „Það eru
engar áreiðanlegar tölur yfir þetta
ennþá, en ég held að þetta [kreppan]
hafi áhrif. Það er ágætt ef eitthvað já-
kvætt leiðir af þessu, það gefur fólki
þá lengri umhugsunartíma. En það
hefur komið mér þægilega á óvart
undanfarin ár að fólk virðist viljugra
en áður var að leggja vinnu í hjóna-
bandið, fólk er síður tilbúið að rjúka
út í skilnað.
Að vísu er þetta ekki byggt á vís-
indalegum könnunum, þetta er bara
tilfinning sem ég hef, en ég held að
við séum einfaldlega að læra af
reynslunni. Við höfum meiri vitn-
eskju en áður. Fólk veit að skilnaður
er vond reynsla og það vill forðast
hana.“
Þjóðfélagið er einnig farið að líta
raunsærri augum á kostnaðinn við
skilnaði, bæði þann mannlega og fjár-
hagslega. Flestir félagsfræðingar í
dag, án tillits til pólitískra skoðana,
eru sammála um að skilnaður, þótt
stundum sé nauðsynlegur, þurrausi
fjölskyldur fjárhagslega og sé börn-
um afar þungbær. „Hjónabands-
„Ekki vera að leita.
það gerir þig bara.
‘‘„FRAMHJÁHALD SNÝSTEKKI UM KYNLÍF EÐARÓMANTÍK, HELDURHVAÐ VIÐ Í RAUN ERUM
HVERT ÖÐRU LÍTILS
VIRÐI.“