Morgunblaðið - 06.11.2009, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2009
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Hæstirétturbatt á dög-unum
enda á gæslu-
varðhald manns
sem hlotið hafði
þungan dóm í héraðsdómi.
Nokkur kurr hefur orðið vegna
þessa og skýrist einkum af
þeim verknaði sem maðurinn
hafði framið, samkvæmt hér-
aðsdómi. En dómur Hæsta-
réttar er eðlilegur og í raun
óhjákvæmilegur, einmitt af því
að málið tengist alvarlegri
ákæru og þungum dómi. Þegar
sakborningum er gerð löng
frelsisskerðing vegna verkn-
aðar sem þeir eru taldir hafa
framið er brýnna en í annan
tíma að ekki verði á því óeðli-
legur dráttur að þeir fái borið
þá niðurstöðu undir æðri dóm-
stól. Það er augljóst að dóm-
stjórinn í Reykjavík gerir sér
fulla grein fyrir þessu. En hann
vekur jafnframt athygli á því
álagi sem nú er á dómstólunum
og mun fara vaxandi. Það kem-
ur ekki til af góðu að þau um-
fangsmiklu gögn sem ekki
höfðu borist Hæstarétti töfð-
ust. Einn mikilvægasti þáttur
íslenskrar stjórnskipunar,
dómstólarnir, eru að kikna
undan álagi. Lausnin er alls
ekki sú að steypa þeim öllum
saman í einn, heldur verður að
mæta því álagi sem
þeir búa nú við.
Það er vinsælt að
setja aukið fé í nýja
sérstaka saksókn-
ara. Það er vinsælt
að kosta miklum fjármunum í
sérstaka erlenda aðstoð-
armenn þeirra. Þess vegna er
það gert. Og það er ekki aðeins
vinsælt, það er einnig rétt. En
þær ráðstafanir eru þó aðeins
réttar ef þeim er fylgt eftir með
eflingu dómsvaldsins, að
minnsta kosti tímabundið. Það
þarf ekki lengi að líta á mála-
skrá og afgreiðslur dómstóla,
og þá ekki síður Hæstaréttar
en hinna lægri til að sjá að
álagið er þegar ærið. Verkefni
munu hlaðast á dómskerfið,
ekki aðeins af þeirri ástæðu,
sem áðan var nefnd, heldur
einnig vegna fjölda stórgjald-
þrota og þar með skiptamála af
margvíslegu tagi. Verði staða
dómstólanna ekki bætt þegar
við núverandi fjárlagagerð
hlýtur sú hugsun að verða
ásækin að það skorti raunveru-
legan vilja til að fá trúverðuga
niðurstöðu í þessum stóru
álitamálum. Íslensku réttarör-
yggi verður þá stefnt í hættu.
Það mun aftur leiða til þess að
hin fjölmörgu sár sem nú eru
opin í íslensku þjóðfélagi munu
gróa seint og illa.
Dómur Hæstaréttar
er ábending um
álagið á dómstólana}
Vandi dómstólanna
blasir nú við
Spuninn í Ice-save-málinu
tekur á sig ýmsar
myndir. Ein þeirra
birtist í þingræðu
Guðbjarts Hann-
essonar, formanns
fjárlaganefndar, hinn 22. októ-
ber sl. Í ræðunni sagði Guð-
bjartur „að íslenska Alþingi
getur hvenær sem er fellt
þessa ríkisábyrgð úr gildi“. Og
hann bætti við til áréttingar:
„Hafa menn ekkert áttað sig á
því?“
Þegar Guðbjartur var innt-
ur nánar eftir þessu og beðinn
að skýra hvernig það mætti
vera að ríkisábyrgðin væri í
raun ekki ríkisábyrgð heldur
aðeins einhliða yfirlýsing Al-
þingis, voru svörin skiljanlega
nokkuð vandræðaleg. Hann
staðfesti að hann hefði notað
þessi orð – nema hvað – um að
Ísland gæti fellt út rík-
isábyrgðina, en það væri í
hans huga „vonlaus aðferð“.
Hann telur engu að síður að
lagatæknilega séð væri hægt
að fella niður ríkisábyrgðina
einhvern tímann í framtíðinni
en það geti ekki talist skyn-
samleg leið í samskiptum
þjóða. „Við getum
ekki umgengist al-
þjóðasamskipti
með einhliða
ákvörðunum, við
verðum að semja,“
sagði hann.
Allur þessi fjarstæðukenndi
málflutningur Guðbjarts
Hannessonar er því miður lýs-
andi fyrir Icesave-málið í heild
sinni. Menn telja sig geta sagt
hvað sem er til að koma klaf-
anum á íslensku þjóðina, til-
gangurinn helgi meðalið.
Því er ekki aðeins haldið
fram, líkt og Guðbjartur gerir,
að ríkisábyrgðin gildi aðeins
þar til Alþingi ákveði annað.
Því er ennfremur haldið fram
að með því að verða við kröf-
um Breta og Hollendinga, um
að afnema nánast lagalegu
fyrirvarana sem Alþingi setti í
sumar, sé verið að styrkja
lagalega stöðu Íslands. Þing-
menn sem í sumar töldu tæp-
ast að fyrirvararnir gengju
nægilega langt, þeir hafa nú
sætt sig við veikari fyrirvara.
Í staðinn spinna þeir þessa
dularfullu kenningu til að eng-
inn taki eftir að þeir eru alveg
klæðalausir í málinu.
Í Icesave-málinu
er flestum
staðreyndum
snúið á haus }
Ábyrgðarlaus ríkisábyrgð?
F
lestir eiga sér einhverjar fyr-
irmyndir. Þegar stjórnmálamenn
eru spurðir hverjar séu þeirra
fyrirmyndir nefna þeir ósjaldan
látna jötna stjórnmálahreyfinga,
innlenda eða erlenda.
Sjálfur hef ég sveiflast mikið í vali mínu á
fyrirmyndum. Ég dáðist lengi, eins og svo
margir aðrir, að Winston Churchill, enda var ég
lengi með sögu síðari heimsstyrjaldarinnar á
heilanum. Þegar ég lá yfir bókum um sléttu-
indjána Norður-Ameríku voru Lakota-
höfðingjarnir Sitting Bull og Crazy Horse í
miklu uppáhaldi en hins vegar lagði ég fæð á
svikarann Red Cloud og fjöldamorðingjann
Custer.
Með aldrinum hef ég hins vegar komist að
því að best sé að líta sér nær þegar maður leitar fyr-
irmynda. Fyrirmynd, samkvæmt orðsins hljóðan, á að vera
manneskja sem þú telur að sé holdgervingur ákveðinna
gilda og eiginleika sem þú vilt tileinka þér. Churchill var
maður drifinn áfram af metnaði og valdafýsn auk þess sem
hann var drykkjumaður mikill. Þar er ég alls ekki að draga
úr mikilvægi hans í baráttunni gegn nasismanum, heldur
segja að ég vilji ekki móta líf mitt að hans fyrirmynd.
Miklu betri fyrirmyndir hef ég fundið í öfum mínum
tveimur og trúi ég því að geti ég hagað lífi mínu í samræmi
við það hvernig þeir höguðu sínu verði ég farsælli og ham-
ingjusamari en ella.
Afar mínir voru báðir harðduglegir, heiðarlegir og sjálf-
stæðir menn. Þeir tóku hlutverk sín sem fjöl-
skyldufeður alvarlega og sáu vel fyrir þeim
sem á þá treystu. Þeir voru fastheldnir á fé án
þess að vera nískir og voru ekki upp á aðra
komnir.
Föðurafi minn og nafni notaði tækifærið
sem hernámið bauð og vann myrkrana á milli
fyrir breska herinn í Hvalfirði í nokkur misseri
og þegar hann taldi sig hafa unnið sér inn
nægilega digran sjóð keypti hann jörð í Flóan-
um. Hann gat ekki hugsað sér að eiga viðskipti
við kaupfélagið á Selfossi vegna þess að hann
vildi fá beinharða peninga fyrir vörur sínar, en
ekki aðeins inneign í kaupfélaginu. Hann vann
þá baráttu og þegar þau hjónin brugðu búi og
fluttu til Selfoss greiddi hann nýtt einbýlishús
út í hönd.
Móðurafi minn kom sjálfum sér í gegnum nám við Versl-
unarskóla Íslands og vann fyrir skólagjaldinu sjálfur. Að
námi loknu fór hann til Þýskalands þar sem hann aflaði sér
starfsreynslu áður en hann flutti aftur heim og stundaði
verslun víðs vegar um landið.
Báðir voru þeir þrjóskir og með afar fastmótaðar pólitísk-
ar skoðanir. Ekki er ég viss um að þeir væru mér sammála
um allt í þeim efnum, en ég sé mjög eftir því að hafa ekki
fengið tækifæri til að rökræða við þá um stjórnmál eftir að
ég náði sæmilegum andlegum þroska.
Mestu máli skiptir að þeir höfðu alltaf tíma fyrir mig og
voru mér góðir vinir. Ég get ekki hugsað mér betri fyr-
irmyndir en þá. bjarni@mbl.is
Bjarni
Ólafsson
Pistill
Að hafa góðar fyrirmyndir
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Dómstólarnir eru
tifandi tímasprengja
FRÉTTASKÝRING
Eftir Sigtrygg Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Þ
að vakti að vonum gríð-
arlega athygli þegar
Hæstiréttur ákvað að
dæmdum nauðgara
skyldi sleppt úr gæslu-
varðhaldi vegna þess að Héraðs-
dómur Reykjavíkur hafði ekki skilað
frá sér dómsgerðum málsins til sak-
sóknara, en þrír og hálfur mánuður
er liðinn frá því dómurinn var kveð-
inn upp. Frágangur á gögnum þessa
máls er á lokastigi og verða þau
væntanlega send til ríkissaksóknara í
dag.
„Þetta er auðvitað ömurlegt mál.
En þótt allir séu af vilja gerðir geta
fleiri mál fylgt í kjölfarið. Þetta er tif-
andi tímasprengja og fyrsta sprengj-
an féll í Hæstarétti á miðvikudaginn,“
segir Helgi I. Jónsson, dómstjóri í
Héraðsdómir Reykjavíkur og starf-
andi formaður Dómstólaráðs.
Helgi segir að álagið á dómstólana
sé orðið gríðarlegt nú þegar. Þetta sé
bara byrjunin og reikna megi með
flóðbylgju mála á næstu mánuðum.
„Mál sem tengjast bankahruninu
munu skipta hundruðum og þar af
verða mörg mál af áður óþekktri
stærðargráðu. Þá munu dómstólarnir
væntanlega fá til umfjöllunar álita-
mál sem ekki hafa áður komið til
þeirra kasta. Það sér hver heilvita
maður hvað það þýðir,“ segir Helgi.
Hann segir að starfsmannafjöldi
héraðsdómstólanna hafi verið ákveð-
inn í aðskilnaðarlögunum árið 1989,
sem tóku gildi árið 1992. Var þá tekið
mið af málafjölda á árunum 1983 til
1988. Ekki hefur fjölgað um einn ein-
asta starfsmann hjá héraðsdómstól-
unum frá árinu 1992 og fjöldi héraðs-
dómara er sá sami og þá, 38, þrátt
fyrir stóraukinn málafjölda.
Að sögn Helga var hægt að bjarga
málunum með því að vinna dóms-
gerðirnar að miklu leyti í yfirvinnu en
það sé ekki lengur heimilt vegna nið-
urskurðar. „Það er í raun afrek
hvernig dómstólunum, þ.e. héraðs-
dómstólunum og Hæstarétti, hefur
tekist að halda uppi skilvirkni miðað
við fjölgun mála og hvernig að dóm-
stólunum er búið,“ segir Helgi.
Hann segir að málshraðinn megi
ekki koma niður á gæðunum, sjálfu
réttarríkinu. Það sé grunvallaratriði.
Því munu málin hrannast upp að
óbreyttu og málatíminn lengjast
verulega.
Lögum samkvæmt hvílir sú skylda
á héraðsdómstólunum að endurrita
allar yfirheyrslur í sakamálum þegar
dómi er áfrýjað til Hæstaréttar.
Helgi telur alveg fráleitt að dómstóll
sem er búinn að ljúka sínu verki, bú-
inn að kveða upp sinn dóm, þurfi að
annast þetta verkefni fyrir rík-
issaksóknara. Eðlilegra væri að það
væri í verkahring embættis rík-
issaksóknara.
Það kemur í hlut dómritara að sjá
um þetta verk. Þeir þurfa að end-
urrita hvert einasta orð af seg-
ulböndum, sem mælt er við rétt-
arhaldið. Ekki dugi að endurrita það
sem ákæruvaldið og verjendur telji
hafa skipt máli fyrir sönnunarmatið
og ekki kemur fram í dóminum sjálf-
um.
Helgi segir að meginhlutverk dóm-
ritara sé að vera dómurunum til að-
stoðar. Æ minni tími gefist til þess
sem sé verulegt áhyggjuefni.
Morgunblaðið/G.Rúnar
Vegna álags á dómstólana eiga
þeir fullt í fangi með að sinna
sínu lögbundna hlutverki. Menn
óttast hið versta þegar flóð-
bylgja mála skellur á dómstól-
unum á næstu mánuðum.
Dómstólar Það tók dómritara Héraðsdóms Reykjavíkur margar vikur að
vélrita upp af segulböndum allan málflutninginn í Baugsmálinu.
GÍFURLEGT álag er á dómriturum
í Héraðsdómi Reykjavíkur sem eru
sex talsins í fullu starfi. Þeir þurfa
að sitja í öllum réttarhöldum. Taka
má sem dæmi að 54 mál eru á dag-
skránni í dag, föstudag. Þar af er
aðalmeðferð í fimm málum.
Síðan þurfa dómritarar að ganga
frá dómsgerðum í áfrýjuðum mál-
um. Þetta er mikið verk því það
tekur 5 klukkustundir að meðaltali
að vélrita eina klukkustund í rétt-
arhaldi. Nefnir Helgi sem dæmi að
yfirheyrslur í einu máli hafi staðið
yfir í rúmar 13 klukkustundir og 67
klukkustundir, eða tvær vinnuvik-
ur, tók að vélrita upp réttarhaldið.
Þegar Baugsmálinu lauk á sínum
tíma, unnu menn að því í striklotu í
margar vikur að ganga frá dóms-
gerðum.
„Ég finn það á mínu fólki, að rétt
fyrir jól og sumarleyfi eru menn að
niðurlotum komnir,“ segir Helgi.
MIKIÐ
ÁLAG
››