Saga - 1984, Blaðsíða 39

ÖNNUNGAR
37
Skjálgssonar. í Vígslóða Konungsbókar segir á þessa leið, þar sem
fjallað er um hvernig þræli skuli gefið frelsi: „Eigi verður hann
fyrr frjáls en hann hefir goldið helminginn verðs síns eða meira."17
Tekjulindir þræla og möguleikar til að kaupa sér frelsi voru að lík-
indum helst tengdir því ef þeir gátu unnið „að sínu ráði“ eftir lög-
skipaðan vinnudag hjá eiganda.
Þau ákvæði Grágásar sem hér hafa verið birt benda þannig til
þess að þrælar hafi átt sínar „frjálsu" stundir að loknu ákveðnu
dagsverki. Þá vaknar sú spurning hvort nokkrar heimildir séu um
að þessu hafi verið öfugt farið hvað frjálsa verkmenn áhrærði. í
Grágás er kafli sem greinir nokkuð frá kjörum frjáls verkafólks.
Hann er birtur á tveimur stöðum, í Þingskapaþætti Konungs-
bókar þar sem fjallað er um heimilisföng, og í Staðarhólsbók þar
sem fjallað er um Qárleigur. Ég tilfæri þennan kafla hér eftir Kon-
ungsbók:
Maður skal koma til griðs svo sem hann er sáttur á við bónd-
ann,annað tveggja að fardögum eða að miðju sumri. Karl-
maður sextán vetra gamall skal ráða sjálfur heimilisfangi
sínu eða eldri. Mær tvítug eða eldri skal og sjálf ráða heim-
ilisfangi sínu. Þess á maður kost að koma til griðs að miðju
sumri og iðna annað þangað til ef hann vill. Ef hann vinnur
búverk og skal hann eigi taka meira kaup en hálfa mörk sex
álna aura til miðsumars en frá miðju sumri skal hann vinna
bónda allt til vetrar slíkt er hann vill fyrir smalaför utan.
Hann skal ganga á fjall um sinn og slátra og fara heiman farar
með húsbónda og slæða um vor og bæta túngarð. Það skal
hann vinna til matlauna. Það er og vítislaust að griðmenn
taki tvo aura til allra heilagra messu frá veturnóttum að
kaupi. Ómagamenn þeir er eigi hafa fé til að færa ómaga sína
fram skulu meira taka ef þeir vilja.18
Það sem mig langar til að staðnæmast við í þessum texta er hvenær
það er vilji verkmanns sem ræður vinnunni og hvenær vilji
búanda. Athyglisvert er það sem segir í síðustu setningunni sem
vitnað var til úr Grágás, að ómagamenn sem eigi hafa fé til að færa
17 Grg Ia, bls. 192.
18 Grg Ia, bls. 129. Sjá ennfremur Grg II, bls. 265.