Saga - 1984, Blaðsíða 96

94
PÉTUR PÉTURSSON
hugmynda heldur miðast hann við jarðbundin og „raunveruleg“
fyrirbrigði sem eru uppistaðan í persónulegri reynslu þeirra er
fyrir þeim verða. Þessi óvenjulegu fyrirbrigði eru oftast nefnd
„dularfull fyrirbæri“. í nánum tenglsum við nútíma spíritsima eru
svokallaðar sálarrannsóknir (psychic research) og segja má að þær
séu forsenda þess spíritisma sem hér verður fjallað um í þessum
þriðja og síðasta hluta ritgerðar minnar um trúarlegar hreyfingar
í Reykjavík tvo fyrstu áratugi þessarar aldar. Með orðinu sálar-
rannsóknir á ég hér við skipulegar athuganir á þeim óvenjulegu
fyrirbrigðum sem spíritistar segja að stafi frá öðrum heimi, nánar
tiltekið öndum framliðinna. Þessi fyrirbrigði hafa orðið spírit-
istum tilefni til kenninga um annað líf, eðli tilverunnar og tak-
mark mannsins í alheiminum. Að þessu leyti er spíritisminn við-
fangsefni trúarlífsfélagsfræðinnar eins og bent var á í fyrsta hluta
þessarar ritgerðar hér í Sögu 1980.1
Annar meginstofn dultrúarhreyfingarinnar hér á landi er guð-
spekin, sem aðallega hefur birst sem hugmyndakerfi, enda er for-
senda hennar og aðferð fremur andleg íhugun heimspekilegs eðlis
(mystik). Hin dularfullu fyrirbæri gegna þó mikilvægu hlutverki
í guðspekinni og sögulega séð er hún að einhverju leyti vaxin upp
af þeim.2 Margir spíritistar, sem lagt hafa áherslu á hina hug-
myndafræðilegu hlið spíritismans, hafa aðhyllst svipaðar hug-
myndir og kenningar og guðspekin; hefur endurholdgunarkenn-
ingin þar aðallega skilið á milli, en sú kenning er ein af undir-
stöðum guðspekinnar.
í fyrsta hluta þessarar ritgerðar3 er gerð grein fyrir menningar-
legum og félagslegum forsendum fyrir þeim átökum um guð-
fræðileg efni, sem leiddu til þess að frjálslynda guðfræðin náði
öruggri fótfestu meðal guðfræðinga í Reykjavík um aldamótin.
Þrátt fyrir það að frjálslynda guðfræðin (þýska) leit yfirleitt alh
öðrum augum á hin svokölluðu dularfullu fyrirbæri en spíritistar,
þá var hún að vissu leyti forsenda fyrir framgangi spíritismans,
a.m.k. sem fjöldahreyfingar. Um þetta verður íjallað nánar hér a
1. Sjá aftanmálsgrein 1.
2. Roy Wallis, Ideology, Authority and the Development of Cultic Movements-
í Social Research 1974, bls. 319 og áfram. Sjá einnig neðanmálsgreinar 9 og 10-
3. Saga XVII 1980, bls. 193 og áfram.