Saga - 1984, Blaðsíða 280

278
RITFREGNIR
undur taki Skúla fógeta trúanlegan r því að ólöglegri launverslun hafi verið
útrýmt á Norðurlandi upp úr 1740. Hér þarf þó að gæta þess að Skúli er emb-
ættismaður Danakonungs og skrifi hann opinberar skýrslur eða rit, þá veit
hann að sjálfsögðu ekki um ólöglegt atferli í þeim ef eigin hagsmunir eru í veði.
En Skúli telur að milli 200 og 300 erlend skip sæki íslandsmið árlega á 18. öld
eins og höfundur rekur. Þá er ekkert vafamál að þau skip hafa þurft að sækja
a. m. k. vatn í land og hafa erlendir sjómenn þá líkast til átt einhver viðskipti við
landsmenn, hvað sem Skúli lætur í veðri vaka um það. Spurningin er hversu
mikil og víðtæk voru þessi viðskipti en henni verður þó seint svarað svo óyggj-
andi sé.
Þegar stríð og umsátursástand var við Eyrarsund, eins og í dansk-sænsku
stríðunum á 17. og 18. öld, og lítil sigling var þaðan til íslands.má auðvitað
ætla að launverslun landsmanna við erlenda kaup- og fiskimenn hafi vaxið. En
Danakonungar ástunduðu íslenska markaðinn á friðartímum og vörðu hann
fyrir erlendum þjóðum af mikilli afbrýðisemi. Ein aðferð til þess var að senda
herskip til Islands til þess að loka öllum dyrum til launverslunar. Þetta var dýr
aðferð og því fengu kaupmenn stundum að vopna skip sín til þess að herja á
smyglarana. Hinum dönsku herskipum varð að halda til reiðu heima fyrir gegn
Svíum og stundum var einungis hægt að nota þau til þess að fylgja kaupskipa-
lestinni til íslands á leið út á Skagerak. Höfundur fetar í fótspor Björns Þor-
steinssonar þegar hann skýrir það hvernig Danakonungum tókst að halda Is-
landi fyrir Englendingum. Hann telur að yfirráð Dana yfir siglingaleiðinni um
Eyrarsund til baltnesku markaðanna séu fyrst og fremst ástæða þess að Dönum
tókst að halda íslandi á 16., 17. og 18. öld á meðan Frakkar og Englendingar
börðust um Nýfundnaland og Nýfundnalandsmið í mörgum orrustum. Hér
er auðvitað á margt að líta, t.d. það, eins og reyndar höfundur bendir að
nokkru á, hvort Nýfundnalandsmið hafi ekki verið gjöfulli og auðugri en
Islandsmið. Þessi skýring Björns og höfundar, sem studd er mörgum rökum,
hlýtur að teljast mikilvægt atriði til skilnings á stöðu Islands á þessum tíma,
þótt vera kunni að fleiri atriði megi finna til að fylla myndina.
Með eftirminnilegum hætti sýnir höfundur í töflum samkvæmt tolla-
skýrslum hve mikilvægar íslandssiglingarnar voru fyrir Kaupmannahöfn. Var
ekki seinna vænna að það yrði sýnt svart á hvítu. Athyglisverðar athuganir eru
gerðar á þætti Hamborgar og Glúckstadt í íslandsversluninni á einokunartím-
anum og því hve danskir kaupmenn voru í raun háðir hinum þýsku. Raktar eru
að nokkru í ritinu hinar makalausu lýsingar Hamborgarkaupmannsins
Hudtwalkers á fiskmörkuðum í Mið-Evrópu. Einnig er bent á samband
kaupmanna í Hamborg og Kaupmannahöfn í því gamla Schonenfahrer-Ge-
sellschaft sem tók við íslandsverslun af Islandfahrer-Gesellschaft og Bergen-
fahrer-Gesellschaft. I framhaldi af því er bent á hve ákveðnir þættir í íslenskri
sagnaritun eru bjagaðir varðandi „tilboð Hamborgar um að taka við fslandi .
Útflutningsframleiðsla á fiski, sala hennar og hlutdeild á evrópska mark-
aðnum á 17. og 18. öld,er hér tekin til töluverðrar rannsóknar. Glöggt virðist