SunnudagsMogginn - 08.11.2009, Qupperneq 50

50 8. nóvember 2009
Et l’ancienne maison,
Je sens sa rousse tiédeur
Vient des sens á l’esprit.
Og gamla húsið,
ég finn mjúkbrúna hlýjuna
skynja hana, leitar á hugann.
Jean Wahl, Poémes. úr Poetics of Space e. Gaston Bachelard
V
erk Högnu Sigurðardóttur arkitekts er ekki
einfalt að staðsetja. Hún sækir í þau þræði
aftur í tímann, í menningararf gamallar ís-
lenskrar byggingarlistar, og hún spinnur þau
inn í nútímann með óvenjulegri og djarfri listrænni voð.
Þau eru hvort tveggja og allt í senn gömul og ný, dul-
arfull og auðlesin, lífræn og fáguð.
Högna er fædd og uppalin í Vestmannaeyjum, á virkri
eldfjallaeyju í ólgandi norðurhafi og innritaðist í arki-
tektadeild hins aldargamla École Nationale Supérieure
des Baux-Arts í gömlu heimsborginni París skömmu
eftir stúdentspróf. Þar hóf hún nám – ein fárra kvenna á
deildinni og með lítinn sem engan undirbúning í
frönsku máli en lauk engu að síður námi með afburðaár-
angri árið 1960.
Með lokaverkefni sínu, Garðyrkjubýli í Hveragerði,
sló hún tón í byggingarlist sinni sem átti eftir að þróast
og þroskast á afar persónulegan hátt og kristallast í
frumlegum byggingum bæði hérlendis og í Frakklandi.
„Það sem ég gerði,“ segir Högna, „voru gróðurhús og
híbýli fyrir þann mann sem átti gróðurhúsin. Hinir
ýmsu hlutar byggingarinnar voru tengdir saman svo
myndaðist eins konar innra flæði á milli plantnanna og
íbúðarhússins. Ég hugsaði um að setja hana inn í lands-
lagið þannig að það félli að henni. Ég notaði eftir föngum
efni sem er á staðnum og leyfði byggingarefnunum að
koma fram í sem óbreyttastri mynd.“
Ein margra viðurkenninga sem Högna fékk fyrir loka-
verkefni sitt fól í sér leyfi til að starfa sem arkitekt í
Frakklandi. Hún en fékk strax ýmis verkefni í París og
flutti því ekki heim en hefur átt starfsferil sinn að mestu
leyti þar. En hún hefur án nokkurs vafa unnið sín per-
sónulegustu og sterkustu verk hér á Íslandi, þar sem ná-
in tenging hennar við sértæka veðráttu og náttúru
landsins, auk sterkrar sannfæringar um að byggja með
hverjum stað hafa getið af sér einstakar byggingar hér
heima.
Það er áhugavert að flest verka hennar í Frakklandi
hafa verið stórar, opinberar byggingar sem skrifa sig inn
í þéttbýlt, manngert umhverfi, á meðan íslensku verkin
eru smá í sniðum, persónulegri í útfærslu og í beinu
sambandi við náttúrulegt landslag. Byggingarnar úti
hverfast um tengsl eða samskipti á milli fólks.
„Það voru mest skólabyggingar, alveg frá vöggu-
stofum og leikskólum upp í háskóla. Ég hafði mjög
ákveðnar hugmyndir um að opna fyrirkomulagið í hús-
unum og örva þannig samskipti manna á meðal,“ segir
hún.
Byggingarnar hér heima hverfast um samskipti manns
og náttúru, veðurs og birtu. „Ég held að íslensk bygg-
ingararfleifð hafi haft mikil áhrif á mig, en það var ekki
meðvitað. Ég veit heldur ekki hvort ég leita í íslenska
náttúru, hún býr bara í mér. En ég hugsa mikið um
veðráttuna. Og söguna. Ég veit ekki hvernig það brýst
fram, en tekur á einhvern hátt völdin í sköpun minni án
þess ég fái við ráðið.“
Íbúðarhús sem Högna teiknaði og stendur við Sunnu-
braut í Kópavogi er staðsett neðst við voginn í stóru
rými landslags.
„Þetta var einstök lóð, alveg við hafið, og afskaplega
dýrmæt að fást við. Mér fannst mikilvægt að undirstrika
andstæður hafsins og hússins. Efnið í byggingunni er
ómeðhöndluð sjónsteypa sem í eru lagðar grófar stein-
hellur til að sýna eða draga fram styrkinn í því skjóli sem
húsið veitir gegn náttúruöflunum,“ segir hún. Húsið er
tiltölulega lokað að götunni en innandyra opnast það
smátt og smátt að útsýninu og birtunni. Ekkert er lokað
af eða heft, en veggjum stillt þannig upp að myndist
skútar og kimar eins og lítil rými í rýminu þótt það sé í
raun ein órofa heild.
Annað íbúðarhús sem Högna teiknaði er við Bakkaflöt
í Garðabæ, staðsett í miðju íbúðarhverfi þar sem litlu út-
sýni er fyrir að fara. Þar fer hún öfugt að og mótar húsið
eins og inn í hól með því að hlaða jarðveg að útveggjum
þess og tyrfa yfir.
„Þetta hús er ekki lokað í rauninni því birtan er tekin
niður með arninum í miðju hússins þaðan sem hún
streymir út í meginvistarverur þess: stofuna og opið
eldhúsið með stóru borðstofuborði þar sem margir geta
komið saman,“ segir hún. „Húsgögn og innréttingar eru
steypt með gólfi og veggjum og mynda eins og stöðugan
grunn, en veggir eru hreyfanlegir renniflekar úr hlýleg-
um við þannig að birta frá gluggum á útveggjum nær
djúpt inn í húsið. Það er ekki allt opið heldur er birtunni
stjórnað.“
Húsið á Bakkaflöt hefur vakið óskipta athygli og hlotið
margar viðurkenningar, en það hefur meðal annars ver-
ið úrskurðað eitt af hundrað bestu byggingum 20. ald-
arinnar í Evrópu.
Nokkur þeirra verka sem Högna gerði tillögu að hér
heima voru aldrei byggð en hefðu næsta örugglega
auðgað íslenska byggingarlist að sama skapi hefðu þau
risið. Meðal þeirra er tillaga að kapellu við Ofanleiti í
Vestmannaeyjum þar sem var prestssetur til forna.
„Hún var hugsuð staðsett í grasi vöxnu landinu nálægt
hamrinum, úti við hafið þar sem sjórinn lemur oft nöt-
urlega,“ segir Högna. „Byggingin sjálf er felld inn í
landslagið og gengið niður fyrir hana þar sem við ytra
anddyri er útikapella. Þegar þar er setið sést út á hafið.
Gengið er í gegnum dimm göng inn í kapelluna, en birt-
an streymir inn að ofan og beinir athyglinni til himins
þegar komið er inn í sjálft guðshúsið.“
Sterkur þráður í verkum Högnu Sigurðardóttur arki-
tekts er umhyggja og næmi fyrir efniskennd, samsetn-
ingum og frágangi byggingarhluta. Hún stefnir gjarnan
festu á móti mýkt, svo sem hörðum steini á móti hlýleg-
um viði, skugga á móti birtu, jörð á móti himni – eins og
til að koma til móts við eða staðfesta ólík öfl efnis og
anda á upplifun og skilning mannsins á umhverfi sínu.
Nálgun hennar í byggingarlist sinni er bæði persónuleg,
ákveðin og auðmjúk gagnvart höfuðskepnunum. Verk
hennar eru bæði einstök og almenn í senn. Stefnumót
forms, efnis og birtu draga í höndum Högnu athyglina
að líkamlegri skynjun sem aldrei getur orðið annað en
persónuleg, innileg og breytileg frá degi til dags.
„Ég reyni að draga fram það sem efnið hefur sérstakt
til að bera. Sjónsteypan gefur til dæmis svo mikinn kar-
akter og er svo sterk. Það er mikilvægt í byggingarlist að
sýna fram á hvað maður er að fara,“ segir Högna. Þessi
nálgun höfðar til eðlislægrar skynjunar mannsins ásamt
því að vekja hugsanir eða hugrenningar um gildi eða
dýrmæti fegurðar í tilveru okkar á jörðinni. Efnis og
anda í byggingarlist.
Arkitektúr
Guja Dögg Hauksdóttir
guja.dogg@reykjavik.is
Opnuð hefur verið á Kjarvalsstöðum sýning á byggingarlist Högnu Sigurðardóttur arki-
tekts með áherslu á íslensk verk, byggð sem óbyggð. Högna, sem varð áttræð á dögunum,
hefur verið meðlimur frönsku arkitektaakademíunnar frá 1992 og hlaut heiðursorðu
Sjónlistarverðlaunanna 2007. Hún er heiðursfélagi Arkitektafélags Íslands. Sýning-
arstjórinn Guja Dögg, deildarstjóri við Listasafn Reykjavíkur, fjallar um verk Högnu.
Náttúran,
veðráttan
og sagan
Lesbók