SunnudagsMogginn - 08.11.2009, Side 53

8. nóvember 2009 53
Ö
nnur bókin í þríleik Jóns Kal-
mans, Harmur englanna, tekur
við þar sem Himnaríki og helvíti
endar. Sögusvið, tími og persónur
eru á kunnuglegum nótum og „strákurinn“
er áfram sögumaður. Landpósturinn Jens
kemur til sögu, nautsterkur og hugaður,
ímynd sannrar karlmennsku. Hann ber við-
kvæma ást í brjósti, hann er sjóhræddur en
óttast ekki manndrápsbyl á heiðum. Þögull
og bældur neyðist Jens til að dragnast með
strákinn, síspyrjandi bókaorm sem sér sýnir
og getur aldrei þagað, þegar hann vildi helst
vera einn að berjast á móti storminum og
hugsa í friði. Strákurinn hefur kynnst því að
til er betra líf en það sem hann lifði áður,
það eru til bækur, vinarþel og vitrænar
samræður, hann þráir að „Komast burt frá
fiskinum,volkinu, heyskapnum, stöðugu og
eyðandi erfiði hversdagsins, stöðugum nún-
ingnum sem nuddar fólk í sundur fyrir aldur
fram, tekur blikið úr augunum, hitann úr
snertingunni (205). Tveir ólíkir menn takast
á við hamslaus náttúruöflin og reyna að
skilja lífið, feigðin er alltaf yfirvofandi og
spennan listilega fléttuð inn í söguna frá
upphafi. Þeir félagar eru á ferðinni í fimb-
ulköldum aprílmánuði á „Vetrarströnd“,
þeir brjótast milli bæja við illan leik, eru oft
næstum orðnir úti, og skila af sér pósti til
fólks sem hefur ekki séð til mannaferða í
margar vikur. Kotin verða minni og hrör-
legri eftir því sem norðar dregur, fátæktin
og eymdin vex, fólkið er vinnulúið, von-
dauft og svangt. Samt eru víðast til bækur
enda skáldskapur eina andspyrnan sem
mark er á takandi (51). Harmur englanna
snýst ekki síst um orðin og skáldskapinn og
hlutverk hans. Höfundur liggur ekki á skoð-
un sinni: „Hvaða gagn er annars af skáld-
skap nema það búi í honum magn til að
breyta örlögunum?“ (24).
Harmur englanna er í senn ljóðræn,
heimspekileg og pólitísk skáldsaga. Hún
lýsir lífi forfeðra okkar, baráttu þeirra upp á
líf og dauða, í samfélagi sem einkennist af
stéttaskiptingu, misrétti og ómann-
eskjulegum aðstæðum. Brugðið er upp átak-
anlegum svipmyndum af lífi almúgafólks á
Íslandi fyrir hundrað árum og ádeilan er
beitt: „… það er stutt í auðmýkt almúga-
mannsins í okkur flestum. Auðsveipnin
virðist inngróin í þjóðina, eins og þrálátur
sjúkdómur, dúrar einstaka sinnum niður en
tekur sig alltaf upp aftur, og þá gjarnan and-
spænis auðmagni, þungum húsgögnum,
sterkum og ósvífnum valdhöfum. Við erum
hetjur við eldhúsborðið, auðsveip í stórum
sölum“ (50-51). Stíllinn er seiðandi, mynd-
rænn, ískaldur og tær. Víða eru falleg orð
um ástina og lífið, svefninn og hamingjuna,
og meitlaðar setningar minna á ljóðlínur:
Kvöldið er dökknandi, augu geta verið full
af drukknuðum mönnum og hestar hugsa
margt, þeir standa næst heimspekingum af
öllum dýrum. Í öllum snjónum má sjá för
eftir ferðasögur, annála og söguþætti, af-
reks- og harmsögur; unnið er úr margs
konar efnivið og útkoman er magnaður
skáldskapur.
Snjór er englatár, harmur englanna, segja
Indjánar (36); hér er endalaus snjór, myrk-
ur, kuldi og vosbúð á hverri blaðsíðu, það
ríkir sorg og dauði en líka fegurð svo maður
reynir að treina sér lesturinn, spara við sig
til að bókin verði ekki búin alltof fljótt. Eru
það herskarar engla sem tala svo ákaft til
lesandans í skáletrinu um ljósið, augu sem
eru eins og regndropar og hráka djöfulsins?
Þriðju og síðustu bókarinnar verður beðið
með óþreyju, Harmur englanna er himnesk
lesning.
Skáldsaga
Harmur englanna
bbbbb
Harmur englanna
Bjartur 2009, 316 bls.
Steinunn Inga Óttarsdóttir
„Það ríkir sorg og dauði en líka fegurð svo maður reynir að treina sér lesturinn,
spara við sig,“ segir í umfjöllun um Harm Eglanna eftir Jón Kalman Stefánsson
Himneskt MetsölulistarEymundsson
1. Svörtuloft - Arnaldur
Indriðason
2. Karlsvagninn - Kristín Marja
Baldursdóttir
3. Snorri - Ævisaga - Óskar
Guðmundsson
4. Ástandsbarnið - Camilla
Läckberg
5. Enn er morgunn - Böðvar
Guðmundsson
6. Hyldýpi - Stefán Máni
7. Í Kvosinni - Flosi Ólafsson
8. Skrímsli í heimsókn -
Áslaug Jónsdóttir
9. Harmur Englanna - Jón Kal-
man Stefánsson
10. Auður - Vilborg Davíðsdóttir
Waterstone’s
1. The Lost Symbol (rafbók) -
D. Brown
2. New Moon - Stephenie
Meyer
3. Eclipse - Stephenie Meyer
4. Jamie’s America - J. Oliver
5. Twilight - Stephenie Meyer
6. Lost Symbol - Dan Brown
7. The Time Traveler’s Wife -
Audrey Niffenegger
8. The Girl Who Played with
Fire - Stieg Larsson
9. Heart and Soul - Maeve
Binchy
10. A Most Wanted Man - John
Le Carre
New York Times
1. The Lost Symbol - Dan
Brown
2. The Scarpetta Factor - Pat-
ricia Cornwell
3. Pursuit of Honor - Vince
Flynn
4. Nine Dragons - Michael
Connelly
5. The Help - K. Stockett
6. Heat Wave - Richard Castle
7. Wolf Hall - Hilary Mantel
8. Southern Lights - Danielle
Steel
9. Half Broke Horses - Jeann-
ette Walls
10. The Last Song - Nicholas
Sparks
E
instöku sinnum verð ég svolítið leiður á
því sem samþykkt er að séu bókmenntir.
Síðast þegar það gerðist þá las ég Stephen
King, samlede værker, í þó nokkurn tíma.
Svo komst ég náttúrulega að því fyrir rest að margt
af því sem hann hefur skrifað er listrænna og flott-
ara en margt af því sem ég hafði flokkað undir
þessar alvöru bókmenntir. Síðustu vikur hef ég
verið upptekinn við að leika á sviði og hef þess
vegna tekið svolítið sama pól í hæðina, flúið
heimsbókmenntirnar. Ég hef verið að lesa það sem
kallað er rusl. En reyndar, nýjustu bækurnar eftir
John Connolly um einkaspæjarann Charlie Parker
eru myrkar sögur um hyldýpi mannsandans, per-
sónusköpunin einstaklega ríkuleg og ég mæli með
öllu eftir þennan höfund. Í leiðinni tók ég fyrstu
tvær bækurnar í seríunni sem John Twelve Hawks
skrifar á svolítið manískum og ofsóknarbrjál-
æðislegum nótum. Sú bók sem ég lauk við síðast er
svo að mínu viti mikið snilldarverk og heitir The
Graveyard Book og er eftir Neil Gaiman. Svo spillir
ekki að Dave McKean myndskreytir. Bókin fjallar
um dreng sem sleppur frá morðingja sem drepur
alla fjölskyldu hans, þvælist út og endar í kirkju-
garði þar sem draugar ala hann upp. Þessi bók fékk
John Newberry verðlaunin fyrir bestu barnabók í
bandarískum bókmenntum. Þarna er súrrealískur
og kolsvartur húmor sem fer um alla kima barns-
hugans og gælir við huga manns sem hefur við og
við þörf fyrir að taka svolítinn krók fram hjá því
sem er kallað bókmenntir.
Þegar ég les leita ég að hugmyndaflugi sem tekur
mann með sér í þessari eilífu leit að því sem er
himinninn í hjartanu og hyldýpið í sálinni. Svona
eins og sum ljóðskáld ná að gera í örfáum orðum.
Það finnur maður meðal annars í gullaskrínum
þeirra sem skrifa reyfara eða draugalegar barna-
bækur.
Stundum eru reyndar örfá orð og litlar setningar
í hverri bók sem maður les einmitt það sem setur
saman bókina sem maður býr til alveg óvart í
hjartanu. Þessari sem maður sem leitar, les af lyngi
og í hverju augnabliki og er hugsanlega það eina
sem hann tekur með sér þegar hann deyr. Og þá
skiptir flokkunin engu máli.
Lesarinn Sigurður Ingólfsson, skáld og framhaldsskólakennari
Himinninn í hjartanu,
hyldýpið í sálinni
Sigurðir þykir margt af því
sem Stephen King skrifar
vera bæði listrænt og flott.
METSÖLULIST I
Bókabúð Máls & menningar
1. Hjartsláttur
Höf. Hjálmar Jónsson
2. Svörtuloft
Höf. Arnaldur Indriðason
3. Snorri - Ævisaga 1179-1241
Höf. Óskar Guðmundsson
4. Auður
Höf. Hildur Davíðsdóttir
5. Ástandsbarnið
Höf. Camilla Läckberg
6. Hlýjar hendur, vettlingauppskriftir
Höf. Ágústa Þóra Jónsdóttir
7. Harmur englanna
Höf. Jón Kalman Stefánsson
8. Reyndu aftur, Ævisaga Magnúsar Eiríks
Höf. Tómas Hermannsson
9. Í kvosinni - Æskuminningar
Höf. Flosi Ólafsson
10. Lubbi finnur málbein
Höf. Eyrún Ísfold Gísladóttir og Þóra Másdóttir