SunnudagsMogginn - 13.12.2009, Page 21

13. desember 2009 21
I
nni á skrifstofu Braga Guðbrandssonar hangir listaverk
eftir nafna hans Ásgeirsson á vegg. Verkið er sett sam-
an úr dúkkupörtum, höfuð, búkar, handleggir og fót-
leggir í einni kös á djúpbláum grunni. „Þetta eru
brotnu börnin,“ segir Bragi þegar hann sér að blaðamanni
verður starsýnt á verkið og bætir við að það hafi fylgt sér úr
félagsmálaráðuneytinu þegar hann tók við starfi forstjóra
Barnaverndarstofu.
Brotin börn eru viðfangsefni Braga. Hann segir að kjarninn
í og markmiðið með barnaverndarvinnu sé að veita for-
eldrum og uppalendum þann stuðning, sem þeir þurfi á að
halda til að leysa uppeldishlutverkið eins farsællega af hendi
og frekast sé kostur. Sú vinna getur verið flókin og ekki auð-
veldar málin að fjöldi barnaverndarmála virðist hafa aukist í
kjölfar efnahagshrunsins.
„Tilkynningum hefur fjölgað umtalsvert fyrstu sex mán-
uði ársins, um tuttugu prósent á landsvísu, þannig að ein-
faldlega eru fleiri mál í vinnslu,“ segir Bragi. „Svo er álagið á
starfsliðið líka mun meira en verið hefur og hefur lengi verið
ærið.“
Hann kveðst hins vegar telja að aðrir samfélagsþættir spili
inn í þessa harðvítugu umræðu eða hörðu gagnrýni, sem
barnaverndaryfirvöld hafa sætt að undanförnu.
Krafan um gagnsæi
„Annars vegar lifum við á tímum þar sem traust manna á
ýmsum undirstöðustofnunum samfélagsins hefur farið
þverrandi í kjölfar þeirra áfalla, sem íslenskt samfélag hefur
gengið í gegnum,“ segir hann. „Hins vegar er stutt síðan við
gengum í gegnum uppgjör vegna þessara gömlu barna-
verndarstofnana – tímabært uppgjör þar sem var kroppað
ofan af sárum og það var mjög sársaukafullt fyrir marga.“
Bragi segir að umræða um barnaverndarmál geti verið
ómálefnaleg og byggst á miklu skilningsleysi á því hvað
barnaverndarmál eru í raun gríðarlega flókin úrlausnarefni.
Um leið sé þessi umræða þó réttmæt og nauðsynleg.
„Við búum í lýðræðisþjóðfélagi þar sem verður að gera þá
kröfu til opinberra stofnana að starfsemi þeirra sé gegnsæ ef
við viljum ætlast til að fólk beri traust til þeirra,“ segir hann.
„Í þessu felst sú skylda okkar, sem störfum við barnavernd,
að leitast við af fremsta megni að varpa ljósi á þau úrlausn-
arefni, sem við okkur blasa, uppfræða almenning um eðli
þessara mála og þeirra reglna og verklagsaðferða, sem unnið
er eftir. Með nokkrum rétti má halda fram að við höfum ekki
staðið okkur sem skyldi í þessari samfélagslegu umræðu.
Barnaverndarstarfsmenn hafa kosið að taka enga áhættu og
gjarnan haldið sig til hlés í þessari umræðu og látið skamm-
irnar dynja á sér.“
Bragi kveðst oft vera spurður hvers vegna barnavernd-
aryfirvöld tjái sig ekki um mál þegar aðrir aðilar málsins hafi
sagt sína hlið og lagt spilin á borðið.
„Svarið er barnanna vegna, þau geta ekki veitt upplýst
samþykki,“ segir Bragi. „Sú umræða, sem er skráð á síðum
dagblaða eða með öðrum hætti, hverfur ekki. Hvaða rétt
höfum við til að gera líf þessara barna að opinni bók.“
Hann segir að það sama eigi ef til vill við um aðstand-
endur, en þó verði að sýna þeim skilning. „Við, sem störfum
að barnaverndarmálum, þurfum líka að hafa hugfast að við
erum oft að vinna með fólk, sem á margan hátt hefur átt erf-
itt hlutskipti í lífinu og á kannski ekki annan auð en börnin.
Þegar blasir við að það á jafnvel á hættu að missa það eina í
lífinu, sem það telur sig hafa, grípur það til varnar. Þetta
verðum við barnarverndarstarfsmenn að virða, skilja og hafa
samúð með og megum ekki taka of nærri okkur þó að þung
orð falli í okkar garð. Það er hluti af okkar tilvist.“
Bragi telur hins vegar að umræðan geti gengið of langt.
„Staðreyndin er sú að ef hlutirnir eru málaðir í jafn dökkum
litum og raun ber vitni í fjölmiðlum er þess skammt að bíða
að ekki fáist nokkur maður til að sinna þessum störfum og
það getur einnig orðið til þess að þeir treysta sér ekki í erf-
iðar en nauðsynlegar aðgerðir. Það getur í sumum tilvikum
kostað líf barna. Viljum við slíkt samfélag þar sem barna-
verndarstarf er í molum vegna þess að fólk treystir sér ekki
lengur til að koma nálægt því?“
Hann segir að þetta eigi ekki aðeins við um barnavernd-
arstarfsmenn, heldur einnig fósturforeldra.
„Í hverju samfélagi á augljóslega hluti barna ekki kost á að
alast upp hjá foreldrum sínum og þá þarf að koma til hjálp-
ar,“ segir Bragi. „Á meðal annarra Evrópuþjóða hafa verið
sett upp munaðarleysingjahæli, stofnanir, til þess að annast
þetta hlutverk. Yfir okkur á Íslandi er svo mikil gæfa að fólk
er tilbúið að leggja líf sitt undir til að koma til bjargar og ala
upp börn sem ekki hafa átt þess kost að njóta umönnunar
foreldra sinna. Þetta er einn dýrmætasti auðurinn okkar í
barnaverndarstarfi á Íslandi. Ég veit ekki hvort menn gera
sér grein fyrir því, en vel á fjórða hundrað börn eru í fóstri á
Íslandi til lengri eða skemmri tíma. Þetta geta verið tíma-
bundnar ráðstafanir vegna erfiðleika foreldra, sem eru að
leita sér meðferðar eða hjálpar út af ýmsum sjúkdómum eða
erfiðleikum. Eða þetta geta verið fósturfjölskyldur, sem taka
börn í fóstur til frambúðar. Án þessa góða fólks gætum við
ekki rækt gott barnaverndarstarf á Íslandi.“
Flestir yfirvinna mótlæti í æsku
Að sögn Braga er réttaröryggi þess fólks, sem á í viðskiptum
við barnaverndarnefndirnar miklu meira í dag en það hefur
nokkurn tímann verið áður.
„Þessi mál hafa gerbreyst á öllum sviðum,“ segir hann. „Í
fyrsta lagi eru úrræðin í dag allt önnur og miklu fjölbreyttari
og öflugri en tíðkaðist til dæmis þegar Breiðavík starfaði. Í
öðru lagi eru starfsaðferðirnar og markmiðin að nokkru leyti
önnur. Formlegar málsmeðferðarreglur lúta mun strangari
kröfum í dag og réttarstaða skjólstæðinganna miklu betri en
áður þekktist og hugmyndir manna og þekking hafa tekið
stórkostlegum breytingum. Kerfið, sem við höfum í dag, er í
öllum aðalatriðum gjörólíkt því sem var á sínum tíma.“
Bragi segir að ógnvænlega stórt hlutfall barnaverndarmála
tengist fíknisjúkdómum, geðsjúkdómum og fátækt með ein-
um eða öðrum hætti.
„Erfiðast er að glíma við þennan félagslega arf. Þegar börn
fara á mis við atlæti og gott uppeldi vegna einhverra áfalla,
sem dundu yfir í barnæsku, koma margir út í lífið og inn í
foreldrahlutverkið vanbúnir til að takast á við það. Ég álít að
þessi hópur þurfi sérstakt utanumhald og stuðning til að
losna úr þessari sjálfheldu. Þó má aldrei gleyma að flestir –
rannsóknir segja okkur 70 til 80% – þeirra sem verða fyrir
mótlæti í bernsku ná að yfirvinna það og koma út sem mjög
sterkir og félagslega heilbrigðir einstaklingar. Það er mikill
misskilningur að ætla að slagurinn sé tapaður hjá börnum,
sem alast upp í umhverfi, sem er andsnúið þeim. Við getum
lært af þessum einstaklingum því að þeir eru sigurveg-
ararnir. Þeir hafa yfirunnið mótlætið og komið út heilir.
Þannig að þeim mun meiri stuðningur og bjargir, sem eru
þessum börnum tiltæk, þeim mun meiri líkur eru á því að
þau nái að yfirvinna mótlæti í bernsku. Þessi vitneskja er
gulrótin og ástæðan fyrir því að ég er í barnaverndarvinnu –
þetta starf ber árangur.“
Þetta starf ber árangur
Ólíkt því sem gerist víðast hvar í Evrópu eru engin munaðarleys-
ingjahæli á Íslandi. Þess í stað eru fundnir fósturforeldrar fyrir börn,
sem ekki fá notið umönnunar foreldra sinna. Bragi Guðbrandsson,
forstjóri Barnaverndarstofu, segir að fósturforeldrar séu einn dýr-
mætasti auðurinn í barnaverndarstarfi á Íslandi.
Eftir Karl Blöndal kbl@mbl.is
Bragi Guðbrandsson við listaverkið eftir Braga Ásgeirsson, sem
hann segir táknrænt fyrir starf sitt í barnaverndarmálum.
Morgunblaðið/Golli
band og tilkynnti um 15-16 ára stúlku sem
væri farþegi í bifreið. Hún væri þar í fé-
lagsskap manna sem ekki gæti talist eðli-
legt að svo ung stúlka umgengist. Lög-
reglan ók stúlkunni heim.
Kl. 21 fylgdi Helga barni til föður síns
vegna umgengnismáls.
Stundum stoppar síminn ekki
Helga sagði að aðfaranótt mánudags hefði
verið róleg og hún hefði því getað mætt út-
sofin til vinnu. Hún sagði að meginmarkmið
starfsmanns á bakvakt væri að búa svo um
hnútana að börn byggju við sæmilega trygg-
ar aðstæður um helgina. Málin væru síðan
unnin áfram þegar aðrir starfsmenn Barna-
verndar kæmu til starfa á mánudegi.
Helga sagði að þetta hefði verið nokkuð
dæmigerð helgi. Stundum væri rólegra, en
stundum stoppaði síminn ekki. Að þessu
sinni hefði verið hægt að leysa málin í
gegn um síma. Ekkert mál sem varðaði
ungt barn hefði komið upp.
Helga var spurð hvort hún gæti nefnt
eitthvert dæmigert mál þar sem Barna-
vernd þyrfti að hafa afskipti af ungum börn-
um. Hún sagði að mál sem vörðuðu vímu-
efnaneyslu foreldra kæmu alltaf öðru
hverju til kasta Barnaverndar, bæði um
helgar og í miðri viku. Þegar starfsmaður
Barnaverndar væri kallaður til væri lög-
reglan yfirleitt komin á staðinn, stundum
líka einhverjir aðrir ættingjar foreldranna.
Taka þyrfti ákvörðun um hvað ætti að gera
við barnið. Oftast færi það til náinna ætt-
ingja en stundum inn á vistheimili Barna-
verndar á Laugarásvegi.
Foreldrar í vímu á þvælingi með börnin
Helga sagði stundum koma fyrir að for-
eldrar í áfengisvímu eða annarri vímu væru
að þvælast úti með börn sín. Foreldrarnir
hefðu þá kannski verið að skemmta sér,
komið heim og sent barnapíuna heim og
síðan farið aftur út með barnið á einhvern
þvæling. Í slíkum málið væri eins og áður
reynt að finna út hvert barnið gæti farið.
Stundum væri helst hægt að fá svör frá
barninu sjálfu um hver væri oftast að
passa það.
Helga sagði líka koma fyrir að börn væru
skilin ein eftir. Það væri þá kannski einhver
unglingur að passa, en foreldrarnir skiluðu
sér ekki heim eftir nóttina. Unglingurinn
væri þá einn með barnið án þess að valda
almennilega því hlutverki sem hann væri
settur í.
bjarga“ mönnum sem þær búi með. „Það
getur verið erfitt fyrir konurnar að losna
úr slíkum samböndum. Þær búa yfir upp-
lýsingum úr glæpaheiminum og sá heimur
byggist á ofbeldi.“
Halldóra segir ekki hægt að neita því að
börn þessara foreldra séu í ákveðinni
áhættu. Starfsmenn Barnaverndar verði
hins vegar að horfa á hvert mál og meta
aðstæður barnanna. Dæmi eru um að
menn hafi stundað umtalsverða kanna-
bisræktun á heimili þar sem börn búa og
eins fari þar fram sala á fíkniefnum. Slíkt
kalli auðvitað á viðbrögð Barnaverndar.
Málin horfi kannski aðeins öðruvísi við
þegar kannabisræktunin eigi sér stað í at-
vinnuhúsnæði úti í bæ.
Heilsa eða líf ófædds
barns í hættu
alls: .........................18
Heilsa eða líf ófædds
barns í hættu: 18
Hversu oft var barn
í yfirvofandi hættu: 107