SunnudagsMogginn - 31.01.2010, Blaðsíða 48

SunnudagsMogginn - 31.01.2010, Blaðsíða 48
48 31. janúar 2010 B andaríski rithöfundurinn James Patterson er tíður gestur á met- sölulistum um heim allan, svo tíður reyndar vestanhafs að eng- inn höfundur annar hefur roð við honum. Þó ekki hafi hann verið eins áberandi í fjölmiðlum og til að mynda Stephen King, John Grisham eða Dan Brown þá kemur fram í nýlegri grein í The New York Times að fleiri bækur eftir Patterson hafi selst í Bandaríkjunum á síðustu árum en eftir þá King, Grisham og Brown – samanlagt. Þrátt fyrir þessar vinsældir (eða kannski vegna þeirra) er Patterson ekki óumdeildur; sumum finnst hann afleitur höfundur og ómögulegur (til að mynda kann Stephen King lítt að meta hann), en milljónir lesenda halda upp á hann og þeim fjölgar sífellt, aukinheldur sem vin- sældir hans hafa kallað fram breytingar á bókamarkaði vestanhafs og eiga örugglega eftir að hafa áhrif víðar um heim. Eins og kemur fram í viðtali við Pat- terson hér til hliðar þá starfaði hann hjá auglýsingastofu þegar hann skrifaði sína fyrstu bók, en fram að því hafði hann setið við skriftir árum saman. Þessi fyrsta bók hans, The Thomas Berryman Number, kom út 1976 og var svo vel tekið að hún fékk Edgar-glæpasöguverðlaunin fyrir bestu fyrstu bók höfundar. Salan á henni var þó ekki meiri en svo að Patterson hafði ekki efni á að snúa sér að ritstörfum eingöngu, en hún er líka talsvert frábrugðin öðrum bókum hans, betur skrifuð að því er hann segir sjálfur, en sagan ekki nógu spennandi. Með tím- anum hefur hann líka lagt minni áherslu á textann og meiri á söguþráðinn, lagt meira upp úr því að framvindan í bókinni sé hröð og fléttan ekki of snúin, og það hefur skil- að sér margfalt. Á næstu árum eftir að The Thomas Berryman Number kom út skrifaði Patter- son nokkrar bækur til með takmörkuðum árangri, en sló svo í gegn með bókinni Along Came a Spider sem kynnti til sög- unnar réttarlækninn og sálfræðinginn Alex Cross. Sú bók og næstu Alex Cross- bækur, Kiss the Girls og Jack & Jill, gengu svo vel að Patterson sagði upp á auglýs- ingastofunni, en þar var hann komin í vel launaða stjórnunarstöðu, og sneri sér al- farið að skrifum. Þessi fyrsta Alex Cross-bók seldist svo vel vegna þess að fólk kunni að meta hana, svo mikið er víst, en það sem Patterson beitti sér líka fyrir var að bókin væri aug- lýst í sjónvarpi vestanhafs, sem var fáheyrt á þeim tíma og kostaði glímu milli hans og útgefandans sem lyktaði með því að Pat- terson gerði sjálfur sjónvarpsauglýsingar og borgaði fyrir fyrstu birtingar. Hann nýtti líka þekkingu sína á auglýs- ingafræðum með því að búa svo um hnút- ana að bækurnar væru með áþekkar káp- ur, litríkar með stórum fyrirsögnum, og valdi heiti á þær upp úr vögguvísum sem allir þekktu. Hann lagði líka áherslu á að heimsækja oft þær borgir þar sem bækur hans seldust vel til að treysta vinsældirnar þar áður en hann sótti inn á ný markaðs- svæði. Allt hefur þetta orðið alsiða í bóka- útgáfu vestanhafs og fyrir vikið hefur markaður þar gerbreyst, metsölubæk- urnar seljast meira en nokkru sinni og þær eru líka kynntar af meiri krafti en áður tíðkaðist. Til þess að halda dampi og geta aukið enn afköstin byrjaði Patterson að vinna bækur með öðrum höfundum, allajafna lítið þekktum eða óþekktum, en allir skrifa þeir undir skjal um að óheimilt sé að greina frá verkaskiptingunni. Það liggur þó fyrir að Patterson stýrir vinnunni, legg- ur til grunnhugmynd og grind að sögunni og fylgist síðan með því að viðkomandi samstarfsmaður haldi sig við rétta stemn- ingu í bókinni. Á síðustu árum hefur Patterson líka valið sér samstarfsmenn í öðrum löndum til að sækja inn á þau markaðssvæði og gott dæmi um það er samvinna hans við sænska höfundinn Lisu Marklund. Sagan segir að Patterson hafi verið óánægður með dræma sölu bóka sinna á Norður- löndum og því leitað til Marklund, en bók þeirra kemur út á árinu. Hamhleypan mikla – James Patterson Bandaríski rithöfundurinn James Patterson er mesti metsöluhöfundur heims nú um stundir og nýtur meiri hylli en dæmi eru um. Afköstin ráða þar einhverju en hann sendi frá sér níu bækur á síðasta ári og níu bækur til koma út á þessu ári. Árni Matthíasson arnim@mbl.is Lesbók F yrir þremur árum lagði ég leið mína í eitt af kvikmyndahúsum bæjarins. Ég kom mér fyrir í bið- röðinni fyrir framan miðasöluna og þegar kom að mér bað ég um einn miða. „Viltu víæpí?“ spurði þá ung og fögur af- greiðslustúlkan. Ég vissi náttúrlega ekki við hvað stúlkan átti en ég er áhugamaður um íslenskt mál og framgang þess og spurði hana því hvað hún ætti eiginlega við. Stúlkan starði á mig skamma stund í for- undran og upplýsti mig síðan um að þetta orð stæði fyrir very important person. Ég spurði hana á móti hvort henni sýnd- ist ég tilheyra þeirri tegund. Það kom sýnilega á stúlkuna. Það var nefnilega hverjum manni augljóst að vart gat óvíæpílegri mann en mig. Að því var auðvitað mikil skömm enda þótti þá slíkt fólk miklar gersemar, hafði komist í tísku og var meira að segja stundum orðað við mannauð þann sem þjóðin átti svo mikið af um skeið. Afgreiðslustúlkan var því komin í bobba. Hefur sjálfsagt ekki talið viðeigandi að greina mér frá þeim sannleik að sennilega væri ég fjarri því að sýnast víæpímenni. Þessi orðaskipti minntu mig á að í gamla daga, þegar heimurinn var enn saklaus og góður, var hægt að fá bíómiða í almenn sæti og betri sæti og ég spurði mig hverju það sætti að betri sætin skyldu nú heita víæpí. Ég læt ykkur eftir, lesendur góðir, að svara þeirri spurningu. Eitt allra vinsælasta umræðuefni Íslend- inga er íslensk tunga, varðveisla hennar, verndun og rækt. Ég leyfi mér hér að slá því föstu að engin þjóð, að minnsta kosti meðal þeirra sem ég þekki til, geri sér tungumálið að slíku áhugamáli sem við. Þessi áhugi á íslenskri tungu er alls ekki ný bóla heldur á sér gamlar rætur, miklu eldri en þá Fjölnismenn sem vissulega lögðu þungt lóð á vogarskálina og oft er vitnað til er íslenskt mál ber á góma. Líkast til hefur slík umræða hafist þegar fólk fór að gæla við þá hugmynd að við værum sérstök þjóð í hafi þjóðanna, með sérstaka menningu og sögu. Hreintungustefnu má til að mynda greina í ritum frá 16. og 17. öld, þá stefnu að forðast beri erlend orð og setn- ingaskipan eftir mætti, enda engin þörf slíkra innflytjenda. Vissulega héldu þeir menn, sem á 19. öld sáu fyrir sér frjálsara Ísland en fyrr, ís- lensku máli á lofti, gildi þess og fegurð. Þeir gerðu sér og ljósa grein fyrir því að þjóð án ágæts tungumáls er lítils virði. En þeir sáu einnig í hendi sér að ágætt tungu- mál er sem munaðarlaust barn án ágætrar þjóðar. Þórður Jónasson dómstjóri, áhugamaður um viðgang íslenskar tungu, hefur þetta að segja í Reykjavíkurpóstinum árið 1846: „Engin þjóð getur týnt máli sínu og verið söm eftir og áður, heldur stendur og fellur þjóðin og málið hvort með öðru.“ Þessi orð Þórðar þykja mér komast nær kjarna sem vert er að staldra við um stund. Á margvíslegum vettvangi erum við hvött til þess að standa vörð um tungu okkar. Kannski skortir þó á að við séum minnt á grundvöll þess að gott mál sé eft- irsóknarvert. Það ber sem sé of mikið á því að við eigum að tala og rita gott mál „af því bara“. Sú ástæða nægir ekki, til að mynda ungu fólki. Það þýðir til að mynda ekkert að hvetja ungt fólk til að tala gott og fagurt mál af því að Gunnar á Hlíðarenda ástund- aði slíkt – eða Egill Skallagrímsson. Það þýðir og ekkert að klifa á því að íslenskan sé klassískt tungumál sem beri að vanda vegna þess eins. „Dýrmætur arfur“ nær einnig skammt. Af hverju eigum við þá að kappkosta að tala og rita gott og fagurt mál? Nú er þá deginum ljósara að þjóð vorri vegnar ekki vel og þarf ég ekki að tíunda ástæður þess hér enda aðrir færari til þess. Ef við trúum því að þjóð og tungumál standi og falli hvort með öðru, eins og Þórður dómstjóri fullyrti – þá verðum við að spyrja okkur þeirrar spurningar hvort líklegt sé að landsmenn hafi sérstaka lyst á því að fegra málið meðan þjóðin er svo grátt leikin. Sumir menn ganga svo langt að halda því fram að á skömmum tíma hafi þjóðin breyst í eins konar óþjóð og þá verður spurningin ennþá ágengari: Hvers konar tungumál er líklegt að óþjóð tali? Þeirri spurningu ætla ég ekki að svara. En minni á að það eru ekki liðin nema rúm tvö ár síðan bankastjóri einn lagði það til að jafn- skjótt og bankastarfsfólk stigi inn fyrir þröskuld vinnustaðar síns á morgnana skipti það um tungumál og talaði ensku allt þar til það lokaði á eftir sér. Fáir urðu til þess að hreyfa andmælum, ekki til dæmis yfirvöld menningar- og menntamála. Það segir langa sögu. Örtröð í kvikmyndahúsinu. Skyldu einhverjir þessara gesta vera víæpí? Morgunblaðið/Þorkell Víæpí og fleira Tungutak Þórður Helgason thhelga@hi.is ’ Engin þjóð getur týnt máli sínu og verið söm eftir og áður, heldur stendur og fellur þjóðin og málið hvort með öðru.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

SunnudagsMogginn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: SunnudagsMogginn
https://timarit.is/publication/785

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.