SunnudagsMogginn - 28.03.2010, Side 26

SunnudagsMogginn - 28.03.2010, Side 26
26 28. mars 2010 E in af þeim spurningum sem hvað eftir annað hafa vaknað í tengslum við bankahrunið haustið 2008 er hvort bank- arnir sjálfir hafi tekið stöðu gegn íslenzku krónunni snemma árs 2008 og með þeim hætti knúið fram verulega lækkun hennar og grætt stórfé á slíkum viðskiptum eða jafnvel fengið stóra viðskiptavini eða eig- endur til þess að gera slíkt hafi lagalegar eða reglubundnar takmarkanir verið á svigrúmi þeirra sjálfra til hins sama. Þessar spurningar vöknuðu veturinn 2008. Könnun á því hvort svo gæti verið leiddi ekki til skýrrar niðurstöðu. For- ráðamenn bankanna á þeim tíma héldu því fram að þeir hefðu ekkert annað gert en verja stöðu sína vegna skuldbindinga í öðr- um gjaldmiðlum. Stórir viðskiptavinir þeirra og í sumum tilvikum stórir hluthafar í þeim vörðu sig með sama hætti. Að þeir hefðu einungis hugsað um að gæta stöðu sinnar vegna erlendra skuldbindinga en ekkert umfram það. Hvað felst í því að taka stöðu gegn krón- unni? Að selja krónur í svo miklum mæli og kaupa erlendan gjaldeyri fyrir að gengi krónunnar láti undan og lækki verulega. Þetta er sagt, að Georg Soros, heims- kunnur fjármálamaður af ungverskum ættum, hafi gert 16. september 1992, á „svarta miðvikudegi“, sem svo hefur verið kallaður í Bretlandi, þegar hann seldi 10 milljarða sterlingspunda og knúði fram mikla gengislækkun pundsins. Soros er talinn hafa grætt 1 milljarð sterlingspunda á þessum degi. Í okkar tilviki jafngildir þetta því að þeir, sem taka stöðu gegn krónunni og ná því að knýja fram lækkun á gengi hennar láti greipar sópa um vasa almennings á Íslandi. Gengislækkun leiðir til hækkunar á verð- lagi, hækkunar á verðtryggingu og höf- uðstól lánaskuldbindinga og hækkunar á gengistryggðum lánum. Þannig verður gróði þeirra til sem taka stöðu gegn krón- unni. Hafi banki tekið stöðu gegn krónunni með þessum hætti hefur hann um leið unnið markvisst að því að kippa fótunum undan þeim viðskiptavinum sínum, sem í góðri trú tóku gengistryggð lán hjá þeim sama banka. Er ofmælt að í slíku tilviki hafi banki setið á svikráðum við viðskiptavini sína? Staðreynd er að mikill fjöldi íslenzkra fyrirtækja tók svokölluð myntkörfulán vegna lægri vaxta og að þetta voru fyr- irtæki, sem ýmist voru í góðum eða við- unandi rekstri. Hafi gengisþróunin á árinu 2008 verið knúin fram með virkum aðgerðum inn- lendra aðila (og í einhverjum tilvikum er- lendra vogunarsjóða) hafa þeir hinir sömu seilst djúpt í vasa almennra borgara og valdið eigendum fyrirtækja stórfelldu tjóni með því að rústa rekstur þeirra. Hver er lagaleg ábyrgð þeirra, sem slíkt gera, að ekki sé talað um siðferðilega ábyrgð? Þetta er ástæðan fyrir því að talsmenn grasrótarsamtaka, sem sprottið hafa upp eftir hrunið, hafa ítrekað talað um „for- sendubrest“ í lánasamningum almennra borgara við banka og önnur fjármálafyr- irtæki. Þingmenn bæði stjórnarflokka og stjórnarandstöðu tala nú í vaxandi mæli um forsendubrest. Og forráðamenn fyrirtækja, sem orðið hafa fyrir þungum áföllum af sömu ástæð- um, spyrja spurninga um hvar ábyrgðin liggi. Hafi fyrirtæki tekið myntkörfulán hjá banka og bankinn síðar tekið stöðu gegn krónunni eru forsendur fyrirtækisins fyrir lántökunni augljóslega brostnar vegna virkra aðgerða bankans sjálfs. Og þá geti verið réttlætanlegt af hálfu fyrirtækis eða ef svo ber undir einstaklings að efna samn- inginn ekki af sinni hálfu. Til eru lögfræðingar, sem telja, að 36. gr. samningalaganna nr. 7 frá 1936 geti átt við í slíku tilviki en þar segir í 1. mgr: Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta eða breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig … Hið sama á við um aðra löggern- inga.“ Þeir hinir sömu benda á hæstaréttardóm frá árinu 1955, sem sýni að forsendubrestur geti tengzt almennum atriðum en þurfi ekki að varða samningsaðila sérstaklega. Hér er um flókið mál að ræða en gríð- arlega stórt, sem varðar hagsmuni mikils fjölda almennra borgara og fjölmargra fyr- irtækja, sem riða nú á gjaldþrotsbarmi vegna atburðarásar og aðgerða, sem stjórnendur þeirra gátu ekki haft nokkur áhrif á. Gera verður ráð fyrir að rannsókn- arnefnd Alþingis hafi tekið þá spurningu til sérstakrar skoðunar hvort íslenzku bankarnir, hluthafar í þeim eða stórir viðskiptavinir með þeirra hjálp hafi tekið stöðu gegn krónunni og með slíkum virkum aðgerðum knúið fram þá stór- felldu gengislækkun hennar á árinu 2008, sem hefur skilið efnahag heimila og fyr- irtækja eftir í rúst. Komi í ljós við birtingu skýrslu rannsóknarnefndarinnar að hún leiði ekki fram hver raunveruleikinn er í þessu máli verður að efna til sérstakrar rannsóknar á þessu grundvallaratriði í bankahruninu. Það er auðvitað ljóst að bankahrunið er af mannavöldum en ef í ljós kemur við rannsókn að fámennur hópur manna hafi með virkum og úthugsuðum aðgerðum – stöðutöku gegn íslenzku krónunni – beitt þeim í því skyni að ná fram stórfelldum hagnaði á gengislækkun hennar – hljót- um við að skoða atburðarásina alla í nýju ljósi. Engum þarf að koma á óvart, þótt ein- stök fyrirtæki eða samtök fyrirtækja, ein- staklingar eða samtök einstaklinga láti á það reyna fyrir dómstólum hvar hin laga- leg ábyrgð liggur á því að forsendur bresta með þessum hætti fyrir fjárhags- legum ráðstöfunum þeirra og hvert þeir eigi að beina skaðabótakröfum vegna þess tjóns, sem þeir hafa orðið fyrir af þeim sökum. Bönkunum sjálfum? Stjórn- endum og eigendum þeirra? Ríkinu vegna skorts á fullnægjandi eftirliti? Svikráð? Af innlendum vettvangi … Styrmir Gunnarsson styrmir@mbl.is L ögregla var kvödd að húsi nokkru í Yngsjö á Skáni að næturlagi á þessum degi fyrir 121 ári. Húsfreyja, hin 22 ára gamla Hanna Johans- dotter, var látin þegar að var komið. Svo virtist sem hún hefði fallið niður stiga. Lögregla var hins vegar ekki sannfærð um að Hanna hefði orðið fyrir slysi og við nánari eftirgrennslan bárust böndin að bónda hennar, hinum 27 ára gamla Per Nilsson, og móður hans, hinni 47 ára gömlu Önnu Månsdotter. Mæðginin gengust við verknaðinum. Aldrei fékkst botn í það með hvaða hætti þau myrtu Hönnu en mæðg- inin voru margsaga fyrir dómi. Líklegast þykir að þau hafi barið hana með spýtu og Anna síðan kyrkt hana. Að því búnu settu þau slysið á svið. Í seinni tíð hallast menn að því að Anna hafi verið ein að verki. En hvers vegna bönuðu mæðginin Hönnu? Lögreglu gekk illa að átta sig á því, þangað til í ljós kom fyrir rétti að Anna Månsdotter hafði átt í kynferðislegu sambandi við son sinn. Er almennt álitið að það hafi verið tilefni vígsins. Anna hafi verið afbrýðisöm út í tengdadóttur sína og ráðið hana af dögum til að geta setið ein að syni sínum. Talið er að Per hafi lagt blessun sína yfir glæpinn. Anna Månsdotter gekk að eiga Nils Nilsson, sem var þrettán árum eldri en hún, og gerði ekki ráð fyrir að líða skort. Önnur varð raunin, hjónin börðust í bökkum og misstu tvö af þremur börnum sínum áður en þau kom- ust til manns. Aðeins Per lifði. Nils hrökk upp af 1883. Anna skipulagði hjónaband Nils og Hönnu, mögulega til að stemma stigu við gróusögum um blóðskömm. Hanna og Nils voru ekki hamingjusöm saman. Anna flutti ekki inn til móður sinnar, eins og ráðgert hafði verið, heldur var með annan fótinn á heimili sonar síns og tengdadóttur. Hermt er að Hanna hafi kvartað undan henni við föður sinn og sagt hana bera ábyrgð á óham- ingju sinni. Mæðginin bæði dæmd til dauða Líklegt er talið að Hanna hafi komist að því að eigin- maður hennar og tengdamóðir ættu í kynferðislegu sambandi og fyrir vikið hafi þau ákveðið að myrða hana til að koma í veg fyrir að hún kjaftaði frá. Mæðginin voru bæði dæmd til dauða. Dómurinn yfir Per var aftur á móti mildaður og hann dæmdur til lífs- tíðarfangavistar í Långholmen-fangelsinu í Stokkhólmi. Þar er nú hótel. Hann var náðaður árið 1913 og lifði utan rimlanna í fimm ár áður en berklar lögðu hann að velli, árið 1918. Þegar Per fékk að vita að hann væri dauðvona á honum að hafa létt. „Jæja, það var ágætt,“ mun hann hafa sagt. „Þetta var það sem ég vildi heyra. Nú verð ég senn frjáls maður.“ Eftir að Per var allur fengu hjúkrunarfræðingarnir sem önnuðust hann á spítalanum meðan á banalegunni stóð að vita að hann væri hinn illræmdi Yngsjö- morðingi. Brá þeim í brún enda þótti þeim maðurinn með afbrigðum elskulegur. Önnu var engin miskunn sýnd. Hún var hálshöggvin af böðlinum Albert Gustav Dahlman í fangelsinu í Kristianstad 7. ágúst 1890. Dauðarefsingu hafði verið framfylgt opinberlega allt til ársins 1876 í Svíþjóð en af- taka Önnu fór fram fyrir luktum dyrum. Anna var síð- asta konan sem tekin var af lífi í Svíþjóð. Á árunum 1800 til 1866 voru 644 manns hálshöggnir í Svíþjóð, þar af 200 konur. Frá 1866 til 1903 var hins veg- ar aðeins fjórtán manns refsað með þessum hætti. Árið 1903 var fallöxin tekin í notkun og var hún við lýði uns dauðarefsing var afnumin í landinu árið 1921. Yngsjö-morðið er eitt frægasta sakamál í sögu Sví- þjóðar og Anna Månsdotter einn umtalaðasti kven- morðingi landsins. Margir hafa lagt út af glæpnum, meðal annars kvikmyndagerðarmennirnir Arne Matts- son, 1966, og Richard Hobert, tuttugu árum síðar. orri@mbl.is Blóð- skömm og morð Anna Månsdotter líflátin. Böðullinn er lengst til vinstri með öxina fyrir aftan bak. ’ En hvers vegna bönuðu mæðginin Hönnu? Lögreglu gekk illa að átta sig á því, þangað til í ljós kom fyrir rétti að Anna hafði átt í kynferðislegu sam- bandi við son sinn. Hanna Johansdotter Á þessum degi 28. mars 1889 Per Nilsson

x

SunnudagsMogginn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: SunnudagsMogginn
https://timarit.is/publication/785

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.