Morgunblaðið - 02.09.2010, Síða 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER 2010
Ég vil hér gera grein
fyrir hvernig nokkrir
þættir málsins horfa
við mér.
Árið 1995 var staðan
sú að málið var fyrnt
fyrir dómstólum. Al-
þingi bar ábyrgð á því.
Fjölmiðlar landsins
treystu sér ekki til að
fjalla um málið. Ekki
var það kirkjunni að
kenna. Vilji sannleiksnefnd fá vitn-
eskju um hvernig það gat gerst að
meintur kynferðisbrotamaður var
kjörinn biskup þarf að rannsaka hvað
fjölmiðlarnir höfðu þagað í mörg ár
yfir meintum kynferðisbrotum sr.
Ólafs Skúlasonar.
Guðrún Jónsdóttir greindi rétti-
lega frá því í Kastljósi að eini mögu-
leiki kvennanna til þess að fá upp-
reisn æru væri að vekja umræðu í
samfélaginu og fá það til þess að
horfast í augu við alvarleika málsins.
Það hefði verið þeirra einbeitti og
fasti vilji að leita allra leiða til þess að
ná því fram.
Það var ekki hægt um vik þegar
allar dyr voru lokaðar. Ekkert hafði á
þessum tíma verið unnið í slíkum
málum af hálfu kirkjunnar. Það hafði
hins vegar verið gert í Prestafélagi
Íslands. Upp úr 1990 var hafinn und-
irbúningur að nýjum siðareglum fyr-
ir PÍ. Hinar nýju siðareglur voru
samþykktar á aðalfundi PÍ árið 1994
og í ágúst það ár var skipuð siða-
nefnd PÍ. Rétt er að halda því til haga
að sr. Karl Sigurbjörnsson hafði beitt
sér fyrir því að ákvæði um kynferð-
islega áreitni yrði tekið inn í siðaregl-
urnar. Á aðalfundinum vildu sumir
prestar fella þetta ákvæði út úr regl-
unum því ekki væri ástæða til þess að
nefna sérstaklega einn málaflokk
umfram aðra. Sr. Karl Sigurbjörns-
son talaði fyrir því að þessu ákvæði
yrði haldið inni og var það gert. Siða-
nefnd var síðan skipuð í ágúst og var
ég formaður hennar næsta áratug-
inn. Fyrsta mál siðanefndarinnar
varðaði hjónaskilnað
sóknarprests og hafði
það mál verið í fjöl-
miðlum og því má segja
að siðanefndin hafi
fljótlega orðið almenn-
ingi kunn.
Spurningin var nú
hvort PÍ hefði hér skap-
að vettvang sem gæti
veitt konunum aðgang
að fjölmiðlum. Ekki var
það þó einfalt því siða-
nefnd gat ekki tekið
mál fyrir sem væri
eldra en eins árs. Því varð að yngja
málið upp ef svo má segja. Sú leið var
farin að kona fór í viðtal til sókn-
arprests og sagði honum sögu sína og
gaf honum leyfi til að segja frá sam-
tali þeirra. Að nokkrum tíma liðnum
var sóknarpresturinn kærður til siða-
nefndar fyrir að láta kyrrt liggja.
Þessu máli var lokið með sátt án
áminningar. En siðanefndin gerði
meira en það. Ég fór ásamt sr. Ragn-
ari Fjalari Lárussyni til fundar við sr.
Ólaf Skúlason biskup. Ég las fyrir
hann skriflegar frásagnir kvenna og
gerði honum grein fyrir alvöru máls-
ins. Siðanefndin greindi konunum og
stjórn PÍ skriflega frá því hvað hún
hafði gert 15. febr. 1996.
Nú var ísinn brotinn og málið op-
inbert. Hver kæran rak aðra til siða-
nefndar og allt fór beint til fjölmiðla.
Það er ekki rétt að kirkjan hafi
brugðist konunum. Það var yfirstjórn
kirkjunnar fyrst og fremst sem von
var þar sem biskupinn átti í hlut.
Prestafélag Íslands veitti konunum
áheyrn og siðanefndin. Formaður PÍ,
sr. Geir Waage, stóð eins og klettur í
þessu máli. Hann afhenti öllum
prestum landsins bréf frá konunum á
fundi í PÍ. Málið var þannig rækilega
kynnt. Rétt er að nefna að hann var
síðar endurkjörinn formaður félags-
ins, þannig að hann hafði breiðan
stuðning. Prestarnir og allir söfnuðir
landsins hafa liðið mikið vegna þessa
máls. Guðrún Jónsdóttir greindi frá
því að það hefði verið mikill styrkur
að stuðningur hefði komið frá prest-
um. Sr. Halldór Gunnarsson ritaði
grein í Mbl. þar sem hann studdi kon-
urnar. En vissulega voru líka prestar
sem stóðu með sr. Ólafi. Það voru
vinir hans og ýmsir sem trúðu honum
og veittust hart að sr. Geir Waage.
Greint hefur verið frá því að allir pró-
fastar landsins hafi ritað undir bréf
til stuðnings sr. Ólafi en það er ekki
rétt. Sr. Einar Þór á Eiðum ritaði
ekki undir þetta bréf.
Eitt af hlutverkum siðanefndar er
að leita sátta í málum. Það var sjálf-
sagt mál af okkar hálfu og hefði verið
eðlilegast. Það er þó mitt mat að
sættir hafi ekki verið mögulegar
þannig að konurnar héldu sínum
hlut. Þeir sr. Hjálmar og sr. Karl
kusu að ganga fram hjá siðanefndinni
og halda sjálfir fund. Ég skal ekki
dæma um hvað þeim gekk til með
því. Sr. Ólafur Skúlason efndi einnig
til fundar án þess að siðanefndin væri
viðstödd. Ummæli sem féllu á þeim
fundi voru síðan kærð til siðanefndar.
Ég held að engin von hafi verið um
árangur af þessum fundum.
Nú er allt þetta umhverfi gjör-
breytt. Komnir eru öruggir farvegir
fyrir slík brot. Nýjasta dæmið er að
sóknarpresturinn á Selfossi var færð-
ur til í starfi eftir að hæstiréttur
landsins hafði sýknað hann. Kirkjan
á sín eigin lög sem ganga lengra lög-
um landsins. Það þarf þjóðin að vita.
Sr. Karl biskup sagði í blaðagrein:
„Eftir á að hyggja hef ég verið of var-
kár í því að kveða upp dóma.“ Spurn-
ingin sem þar þarf að svara er þessi:
Er það sanngjörn krafa að biskup Ís-
lands kveði upp dóm í glæpamáli sem
ónýtt er fyrir dómstólum og er að
auki persónulegur harmleikur öllum
aðilum máls? Því verður hver að
svara fyrir sig.
Eftir Úlfar
Guðmundsson » Prestarnir og allir
söfnuðir landsins
hafa liðið mikið vegna
þessa máls.
Úlfar Guðmundsson
Höfundur er prófastur emeritus og
fyrsti formaður siðanefndar Presta-
félags Íslands.
Kirkjan og kynferðisbrotin
Núverandi deila um
lög um söluskipulag
mjólkur er sama eðlis
og í upphafi slíkra
laga, árið 1934. Um er
að ræða, að ekki verði
stofnað til verðstríðs,
þar sem menn bjóða
afurðir á verði, sem
ekki stendur undir al-
mennum fram-
leiðslukostnaði. Slíkt
verðstríð er marklaust til lengdar.
Um söluskipulagið voru harðar
deilur í upphafi. Fyrst var lagt
fram frumvarp um það á alþingi
1933. Þingmaður Gullbringu- og
Kjósarsýslu, Ólafur Thors, var
framsögumaður. Þetta var mál-
staður ríkisstjórnarinnar, þar sem
Ásgeir Ásgeirsson var forsætisráð-
herra. Málið varð ekki afgreitt, en
var tekið upp af ríkisstjórn Her-
manns Jónassonar 1934, fyrst með
bráðabirgðalögum. Þegar þau voru
til afgreiðslu í þinginu og rætt var,
hvaða málum þyrfti að ljúka fyrir
jól, sagði Ólafur Thors, sem þá var
kominn í stjórnarandstöðu og orð-
inn formaður Sjálfstæðisflokksins,
um málið: „Þetta er eitt af þeim
málum, sem svo að segja allt þing-
ið er sammála um, að ná skuli fram
að ganga.“
Eðli mjólkurframleiðslunnar er
óbreytt síðan þá, nefnilega að
framleiðendur taka ákvarðanir,
sem skila framleiðslu oft ekki fyrr
á næsta ári og næstu árum, og á
miklu veltur, að sem minnst sé
framleitt umfram innlenda eft-
irspurn. Samgöngur réðu því lengi,
að markaður neyslumjólkur skipt-
ist, með framleiðslusvæði höf-
uðborgarinnar langstærst. Það
stækkaði upp úr 1930 með mjólk-
urbúi í Ölfusi og Mjólkurbúi flóa-
manna. Þar valt á öruggari vetr-
arsamgöngum yfir Hellisheiði. Nú
er landið einn markaður og kveðið
á um í lögum, að mjólkurframleið-
endur fullnægi öllu landinu með
sama verði. Með lagabreytingu er
ætlunin að tryggja, að slíkri sam-
ábyrgð verði ekki spillt.
Margir gefa sig í umræðuna.
Sumir taka upp grundvöllinn, skil-
yrði innlendrar mjólkurfram-
leiðslu, en hann er ekki til af-
greiðslu nú. Ætla má, að það sé
almenn skoðun, að slík skilyrði
skuli tryggð, eins og lög standa til.
Hinir eru háværir, og orð viðhöfð,
sem eru fúkyrði í huga sumra, eins
og Framsókn, Kastró og Kúba.
Slíkt tal verður að leiða hjá sér.
Verra er, að hvorki Samkeppn-
iseftirlitið né Samtök verslunar og
þjónustu (SVÞ) virðast taka tillit
til þess í málflutningi sínum, að
verðstríð, sem hlytist af lausatök-
um í lögum, er ekki leiðbeining um
varanleg framleiðsluskilyrði, eins
og verðmyndun á að vera, ef vel
er.
Forstöðumaður Samkeppniseft-
irlitsins telur brýnt, að mjólk-
urframleiðendur séu á tánum, eins
og hann orðaði það, í rekstri sín-
um, og virðist halda, að svo verði
ekki, ef frumvarpið verður að lög-
um. Nú er það vitanlegt, að enginn
mjólkurframleiðandi á trygga af-
komu við núverandi skipulag. Hver
og einn verður að sinna búskap af
alúð, ef vel á að takast. Hitt er vel
kunnugt, að í mjólkurbúunum eru
menn á tánum að halda hlutdeild
mjólkurafurða í neyslu lands-
manna. Þar er ekki slakað á, eins
og meðal annars kemur fram í við-
urkenningu í ostakeppni. Menn
verða ekki á tánum, ef afurða-
söluskipulagið fer í uppnám, menn
missa fótanna, verða ráðvilltir. Til
að ná árangri er einmitt mikilsvirði
að hafa það öryggi, sem söluskipu-
lagið býður.
Ókunnugir kunna að eiga erfitt
með að skilja, að samstarf það,
sem bændur eiga með
sér í Bændasamtök-
unum og grunnein-
ingum þeirra, felst í
því að aðstoða náung-
ann við að verða sam-
keppnishæfari. Því
liggja menn ekki á
þekkingu á góðum
vinnubrögðum, heldur
miðla henni innan
samtakanna. Hér
skiptir máli, að bænd-
ur framleiða staðal-
vöru. Samkeppniseftirlitið þarf að
skilja þetta.
Lög afmarka verkefni Sam-
keppniseftirlitsins, þar á meðal bú-
vörulög. Það er skylda stofnunar
að fara ekki út fyrir valdsvið sitt.
Samábyrgð mjólkurframleiðenda
um afurðasölu er gegnsæ og fram-
kvæmdin samkvæmt lögum.
Athygli Samkeppniseftirlitsins
og SVÞ hefur verið sljó gagnvart
öflugum samkeppnishömlum. Ólíkt
afurðasölu bænda eru þær ógegn-
sæjar. Lengi hefur verið liðin af-
skræming á forsendum samkeppni,
þar sem alhliða verslun nær til sín
viðskiptum á óskyldum varningi
með því að hafa gjafverð á því, sem
vekur mesta athygli. Slík spjöll í
bóksölu eru alkunn. Ég vísa til um-
fjöllunar minnar í Morgunblaðinu í
maí 2009 (Keppinautum útrýmt).
Marklaust
verðstríð
Eftir Björn S.
Stefánsson
» Til að ná árangri
í mjólkurfram-
leiðslu er mikils
virði að hafa það
öryggi, sem lögvernd-
að söluskipulag býður.
Björn S. Stefánsson
Höfundur er dr. scient. í landbún-
aðarhagfræði.
Fyrirtæki eitt á
Suðurlandi, með sér-
leyfi og samninga til
holræsa- og stíflu-
þjónustu, dældi seyru-
vökva á vatnsvernd-
arsvæði við Þingvelli
á dögunum. Sum-
arhúseigandi einn
varð þessa var og
benti á að þetta gæti
verið miður heilsu-
samlegt þeim sem
neyttu vatns í sumarhúsum sínum í
næsta nágrenni.
Lögreglan hefur tekið seyrulosun
fyrirtækisins til rannsóknar. Vísa
má til laga og reglna sem vernda
neytendur vatns m.a. fyrir því að
vatn á vatnsverndarsvæðum sé ekki
mengað og hörð viðurlög við brot-
um á þessum reglum.
Hér mætti bera þetta mál saman
við veitingu fjármálakerfisins á svo-
kölluðum gengistryggðum lánum út
í hagkerfið. Árið 2001 var bannað
að hækka höfuðstól í krónum þegar
lán voru gengistryggð og krónan
veiktist en ekki bannað að halda
höfuðstól lána í krónum föstum og
lækka höfuðstól í erlendri mynt
þegar krónan veiktist. Geng-
istryggð lán, eins og bankarnir
vildu reikna þau, voru bönnuð árið
2001.
Þegar bankarnir gátu ekki leng-
ur keppt við Íbúðalánasjóð var ljóst
að lán í erlendri mynt voru það
eina sem þeir gátu boðið og eitt
form þessara lána voru svokölluð
gengistryggð lán tengd gengi krónu
gagnvart ýmsum myntum. Lánin
voru reiknuð rangt af
bönkum landsins og
Hæstiréttur hefur vís-
að slíkri reiknings-
aðferð til hliðar og sagt
ólögmæta. Þar var höf-
uðstóll í krónum látinn
hækka við fall krón-
unnar og höfuðstóll í
erlendum myntum tal-
inn fasti á meðan eðli-
legt er, út frá fjár-
málum, hagfræði,
lögfræði og fjár-
málastöðugleika, að
það hefði verið höf-
uðstóll í krónum sem var fasti en
hinn erlendi höfuðstóll átti að
lækka við fall krónunnar. Þannig
voru þessi viðskiptabréf samin,
auglýst og upp sett. Í slíku er einn-
ig falin áhætta, áhætta á að vextir í
hinni erlendu mynt myndu hækka
og hagstæðari lánakjör gætu feng-
ist í krónum á Íslandi. Yrði slíkt
ekki einmitt í ætt við fjármálastöð-
ugleika, þ.e. að krónan væri með
lægri vexti og verðbólga lág?
Nú er eftir fremsta megni reynt
að kasta ryki í augu almennings og
dómstóla landsins með uppleggi
mála er miðast aðeins að því að
leggja fram hlaðborð lausna fyrir
dómara landsins. Telja má fullvíst
að séð verði í gegnum slíkt og að
neytendasjónarmið verði höfð að
leiðarljósi, sjónarmið sem eru í
fullu samræmi við þá peningastefnu
sem Seðlabanki Íslands lagði upp
með árið 2001, álit
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins í
skýrslum um Ísland árið 1999 og
2001 sem og Evrópurétt varðandi
neytendamál.
Röng lánveiting í annars heil-
brigt hagkerfi, rétt eins og seyru-
vökvalosun á vatnsverndarsvæðum,
getur verið skaðleg heilsu manna,
valdið stórhættu og gríðarlegum
óstöðugleika en um þetta má lesa í
skýrslum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
frá 1999 og 2001 um Ísland þar sem
varað var við því sem nú varð
reyndin, þ.e. fjármálahruni. Sama
gerðist þegar lán, gengistryggð lán,
voru rangt reiknuð, greinilega mis-
skilin af fulltrúum Seðlabanka Ís-
lands sem svo tóku við skýrslum
banka um gjaldeyrisjöfnuð og
færðu niðurstöður þeirra í stór-
greiðslukerfi Íslands án at-
hugasemda. Þetta skráðist kolrangt
og staða efnahags bankakerfisins
var skökk. Þetta hefur greinilega
skilað sér illu heilli og án gagnrýni
til hagdeildar Seðlabanka Íslands
sem og tók ákvarðanir um vexti
sem einnig má ætla að hafi byggst
á röngum forsendum. Þetta skynj-
aði Einar Oddur Kristjánsson heit-
inn þegar hann gagnrýndi vaxta-
stefnu Seðlabanka Íslands réttilega
við fjárlagagerðina á haustþinginu
2006. Enginn innan bankans virðist
hafa séð ástæðu til að glugga betur
í bækur sínar til að kanna gagnrýni
Einars sem segja má að hafi lesið
betur í íslenskt efnahagslíf á þess-
um tíma en margur annar.
Engin rannsókn er hafin á þessu
og ekki verið dregin fram sú skýr-
ing af opinberum aðilum, sem er
eðileg út frá fjármálastöðugleika
sem átti að ná á þessum tíma, að
það voru bankarnir sem áttu að
kaupa afleiður sér til tryggingar
eða aðrar tryggingar vegna við-
skiptabréfa af þessum toga í bókum
þeirra. Það að bankarnir hafi skilið
þetta eins og Seðlabanki Íslands er
ekki trúverðugt, m.a. eftir andmæli
þessara aðila við setningu laga nr.
38/2001 á Alþingi á sínum tíma sem
og athugasemdir síðar frá Seðla-
banka Íslands þegar leitast var við
að heimila gengistryggingu árið
2003 á Alþingi Íslendinga en því
var hafnað eftir athugasemd frá
bankanum.
Því og þess vegna er ekki hald í
þeim rökum fjármálastofnana að
kalla eftir að vextir af lánum af
þessum toga eigi að miðast við
lægstu vexti Seðlabanka Íslands
enda urðu slíkir vextir svo háir sem
raunin varð vegna rangra gagna
sem send voru Seðlabanka Íslands
og síðan færð án endurskoðunar og
tilsvarandi eftirlits bankans inn í
stórgreiðslukerfi íslensks banka-
kerfis.
Margítrekaðar ályktanir í heftum
Peningamála Seðlabanka Íslands
benda til þess að verðbólgumark-
miði hans var ætlað að ná margoft
á árabilinu 2004 til 2009 en allt kom
fyrir ekki. Vextir fóru upp úr öllu
valdi vegna seyrulosunar íslenskra
fjármálafyrirtækja af þessu tagi út
í hið íslenska hagkerfi við anddyri
Seðlabanka Íslands og á hans vakt.
Ekki er að undra að hagkerfið
skyldi þurfa að leggjast fyrir þar
sem óvíst er hvort það nær sér.
Seyrulosun við Seðlabanka Íslands
Eftir Svein Óskar
Sigurðsson
Sveinn Óskar
Sigurðsson
»Ekki er að undra að
hagkerfið skyldi
þurfa að leggjast fyrir
þar sem óvíst er hvort
það nær sér.
Höfundur er BA í heimspeki og hag-
fræði og viðskiptafræðingur MBA.