Morgunblaðið - 13.09.2010, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. SEPTEMBER 2010
Jafnvægi Ekki er öllum gefið að halda jafnvægi eða vera í jafnvægi, hvað þá á einhjóli, en þessi ungi maður sýndi listir sínar á Klapparstígnum og virtist alvanur að mæta hverju sem er.
Árni Sæberg
Margir velta því fyr-
ir sér hvaða áhrif úr-
sögn úr Þjóðkirkjunni
hefur bæði á þann sem
segir sig úr og á kirkju-
söfnuðinn sem hann
segir sig frá. Sá sem
segir sig úr Þjóðkirkj-
unni hefur þar ekki
lengur skyldur og nýt-
ur þar engra réttinda
nema þeirra sem verða
til ef maki hans eða
fjölskylda tilheyrir Þjóðkirkjunni.
Hann getur hins vegar eftir sem áð-
ur notið allrar þeirrar almennu þjón-
ustu sem prestar og söfnuðir veita
enda er hún ætíð veitt öllum sem
hennar leita óháð trúfélagsaðild.
Hins vegar hlýtur sú þjónusta við-
komandi sóknar óhjákvæmilega að
skerðast við úrsagnir, vegna þess
tekjumissis sem af hlýst.
Næstum þrjú þúsund hafa sagt sig
úr Þjóðkirkjunni það sem af er árinu
2010. Sérhver meðlimur greiðir nú
kr. 787 á mánuði, eða kr. 9.444 á ári
til síns heimasafnaðar. Þessi upphæð
er ákveðin af því ráðuneyti sem fer
með kirkjumál og er hin sama fyrir
öll trúfélög. Þjóðkirkjusöfnuðirnir
verða því af tæplega 29 milljónum
króna vegna úrsagnanna á þessu ári.
Víðast hvar er stærstur hluti rekstr-
argjalda safnaðanna launakostn-
aður. Úrsagnirnar merkja að starfs-
fólki í fullu starfi hjá Þjóðkirkjunni
eða í söfnuðum hennar, hefur fækk-
að a.m.k. um sex til tíu heil stöðu-
gildi. Flestir starfsmenn sóknanna
eru ekki í fullu starfi og því er í raun
um að ræða mun meiri fækkun
starfsfólks. Áhrif úrsagnanna eru
eðli málsins samkvæmt mjög mis-
munandi alvarleg eftir stærð þess
safnaðar sem einstaklingarnir segja
sig frá. Þjóðkirkjan verður að horf-
ast í augu við að sú þjónusta sem hún
telur sér skylt að inna af hendi vegna
sérstöðu sinnar sem þjóðkirkja get-
ur orðið fátækleg eða fallið niður
með öllu þegar miklar úrsagnir bæt-
ast ofan á þann niðurskurð sem
Þjóðkirkjan hefur þegar tekið á sig
vegna fjárhagsstöðu ríkisins.
Í ljósi þessa er eðlilegt að margir
spyrji hvaða beinu áhrif úrsögn úr
Þjóðkirkjunni hafi, bæði á líf þess
einstaklings sem segir
sig úr kirkjunni og á
starfsemi safnaðanna
sem byggja allt sitt á
sóknargjöldum hvers
og eins sem tilheyrir
því trúfélagi.
Þegar stjórnarskráin
1874 tók gildi tilheyrðu
allir Íslendingar hinni
Evangelisk-lútersku
kirkju sem með stjórn-
arskránni varð þjóð-
kirkja. Allt til þess tíma
var enginn Íslendingur
utan trúfélags. Þó að
trúfrelsi væri heimilað með stjórn-
arskránni 1874 liðu nokkur ár þang-
að til sett voru lög nr. 4/1886 um ut-
anþjóðkirkjutrúfélög. Lengi framan
af var fátítt að nokkur væri utan trú-
félaga í landinu, eða segði sig úr
Þjóðkirkjunni. Nokkur ný kristin
trúfélög festu rætur eða urðu til ná-
lægt aldamótunum 1900 en það var
ekki fyrr en um 1930 að fór að gæta
úrsagna úr kirkjunni án þess að um
væri að ræða tilfærslu milli trúfélaga
og var þó í mjög litlum mæli lengst
af. Nokkur óvissa ríkti um það fram-
anaf innan kirkjunnar hvernig ætti
að bregðast við ef sá sem sagt hefði
sig úr kirkjunni leitaði samt sem áð-
ur þjónustu hennar. Snemma varð til
sú óskráða regla að þjóðkirkjuprest-
ar sinntu þeim sem þeirra leituðu án
þess að spyrja um trúfélagsaðild,
sérstaklega þegar börn voru borin til
skírnar, óskað var eftir hjónavígslu
eða greftra þurfti látinn mann.
Prestum var skylt að færa til kirkju-
bókar öll fædd börn í sókninni, og
þar með einnig börn utan þjóð-
kirkjufólks, og færa inn nafn þeirra
þegar þeim hafði verið gefið nafn, og
einnig þegar þau voru ekki skírð.
Prestur gat sem löggiltur vígslumað-
ur í undantekningartilfellum einnig
gefið saman hjón þótt hvorugt væri í
kirkjunni, ef brúðhjónin óskuðu
þess. Prestum var skylt að jarðsetja
látna þótt ekkert væri vitað um trú-
félagsaðild þeirra í lifanda lífi, til
dæmis þegar skip fórust og lík rak
að landi. Enn fremur var talið sjálf-
sagt að þegar einstaklingar utan
kirkju féllu frá mætti gera útför
þeirra frá kirkju þó að enginn prest-
ur kæmi þar að. Allt þar til Foss-
vogskapella var reist fóru til dæmis
útfarir þeirra Reykvíkinga sem ekki
tilheyrðu trúfélagi fram frá Dóm-
kirkjunni í Reykjavík. Enn er það
svo að ef óskað er aðkomu kirkju,
sóknar eða prests að útför utan-
kirkjufólks utan Reykjavíkur er
venja að bregðast jákvætt við því,
enda ekki í annað hús að venda.
Flest þau atriði sem hér voru nefnd
að framan þar sem þjóðkirkjuprest-
ar komu að athöfnum á eyktamörk-
um í ævi fólks sem ekki er í Þjóð-
kirkjunni voru til komin vegna þess
að ekki var á öðru völ en þeim emb-
ættismönnum og kirkjunum sem op-
inberu húsnæði. Nú eru breyttir
tímar og þessi þörf ekki lengur fyrir
hendi með sama hætti.
Um sóknargjöld og
trúfélagsaðild
Sá sem skráður er í Þjóðkirkjuna
er eftir búsetu sinni skráður í ákveð-
inn söfnuð kirkjunnar þar sem hann
hefur kjörgengi og kosningarétt í
málefnum safnaðarins og getur haft
áhrif á rekstur hans og sóknarkirkj-
unnar, sem og starfsáherslur henn-
ar. Til þeirrar kirkju og þess safn-
aðar renna líka sóknargjöld hans,
sem ríkið annast innheimtu á sam-
kvæmt lögum þar um. Önnur skráð
trúfélög fá líka greidd sóknargjöld
vegna sinna félagsmanna, með sama
hætti og Þjóðkirkjan. Þetta gjald
stendur undir allri starfsemi sókn-
arinnar og rekstri húsnæðis hennar,
kirkjunnar. Við úrsögn gerist
tvennt: Heimasöfnuðurinn verður að
skera niður starfsemi sína sem
tekjumissinum nemur og sá sem
segir sig úr Þjóðkirkjunni missir
réttindi sín innan kirkjunnar og á
þar með engan kost á að hafa af-
skipti af því hvernig sóknargjöldum
hans er varið. Hins vegar nýtur hann
áfram tiltekinna réttinda eins og allir
aðrir, sem hér greinir:
Hjónavígsla
Hjónavígsluskýrsla, eða könnun á
hjónavígsluskilyrðum, sem löggiltur
könnunarmaður (vígslumaður) fyllir
út í aðdraganda hjónavígslu gerir
kröfu um að hjónaefni tilgreini trú-
félagsaðild sína. Þegar hjónaefni
óska eftir kirkjulegri hjónavígslu hjá
þjóðkirkjupresti nægir að annað
þeirra tilheyri Þjóðkirkjunni. Sá sem
segir sig úr Þjóðkirkjunni á því ekki
rétt á kirkjulegri hjónavígslu nema
verðandi maki hans sé skráður í
kirkjuna. Sé hvorugur aðili skráður í
Þjóðkirkjuna getur hjónavígsla ekki
verið kirkjuleg. Verður þá að leita til
borgaralegra vígslumanna, sem eru
sýslumenn og löglærðir fulltrúar
þeirra. Í því tilfelli að um sé að ræða
einstaklinga sem ekki eru í þjóð-
kirkjunni vegna þess að þau tilheyra
öðru kristnu trúfélagi, er eðlilegt að
hjónavígsla þeirra fari fram á vegum
þess trúfélags, þótt ekkert banni
þjóðkirkjupresti að annast hjóna-
vígslu fólks frá systurkirkjum Þjóð-
kirkjunnar ef um það er sam-
komulag milli kirknanna.
Skírn og ferming
Sá sem segir sig úr Þjóðkirkjunni
getur eftir sem áður látið skíra börn
sín, að því tilskildu að hann sé sam-
þykkur því að barnið sé alið upp í
kristinni trú og að skírnarvottar,
minnst tveir, séu skráðir í Þjóðkirkj-
una. Þau bera þá ábyrgð á hinu
trúarlega uppeldi barnsins. For-
eldrar og forráðamenn barnanna
geta skráð barn sitt í ferming-
arfræðslu þó að það sé ekki skírt.
Það verður hinsvegar af eðlilegum
ástæðum ekki fermt nema það sé áð-
ur skírt og skrásett og þar með með-
limur í Þjóðkirkjunni. Ef foreldrar
sem eiga barn í fermingarfræðslu
segja sig úr Þjóðkirkjunni breytir
það ekki stöðu barnsins sjálfs nema
þau segi það líka úr kirkjunni. Sé
ekki svo getur barnið eftir sem áður
sótt sína fræðslu og fermst.
Greftrun
Sérhver sá sem andast á rétt á því
að vera jarðsettur samkvæmt þeirri
trú sem hann aðhylltist. Hafi hann
sagt sig frá kirkju og trú og fyrir
liggi ósk hans um að útförin verði
borgaraleg ber að virða það. Sá sem
sagt hefur sig úr kirkjunni er því
undir þeim kringumstæðum ekki
greftraður að sið kirkjunnar og að
öllu venjulegu ekki heldur í vígðri
mold. Í öllum stærri kirkjugörðum
eiga utanþjóðkirkjufólk og trúleys-
ingjar víst leg. Ef hinn látni kýs að
liggja í vígðri mold þrátt fyrir að
hafa sagt sig frá Þjóðkirkjunni og
trúnni, hefur hins vegar verið venja
að virða þá ósk. Ef engin ósk hins
látna liggur fyrir um borgaralega
greftran fer útförin fram samkvæmt
óskum aðstandenda og gæti því verið
kirkjuleg þótt hinn látni hafi ekki
verið í kirkjunni, þó að meginreglan
eigi að vera sú að prestar fari í þessu
efni frekar að óskum hins látna en
aðstandenda hans. Ef fjölskylda lát-
ins utanþjóðkirkjumanns er í Þjóð-
kirkjunni fer útförin sjálf fram að sið
hins látna, en haldin er sérstök krist-
in minningarathöfn með aðstandend-
unum.
Sálgæsla
Þegar fólk leitar til prests vegna
vandamála sinna og er í þörf fyrir
leiðbeiningu, huggun og sálgæslu er
ekki venja að spyrja um trúfélags-
aðild. Sá sem segir sig úr kirkjunni
getur því leitað þessarar þjónustu
prests eftir sem áður. Hið sama gild-
ir í raun einnig þegar leitað er eftir
þjónustu prests vegna hjúskap-
arstofnunar, skírnar eða útfarar.
Löngun þess sem um það biður að
athöfnin fari fram í kirkju, fyrir aug-
liti Guðs og undir blessun hans, er þá
metin meira en trúfélagsaðildin.
Ekki er heldur spurt um trúfélags-
aðild þegar leitað er eftir þjónustu
safnaðanna, eins og til dæmis barna-
starfs, foreldramorgna, kórastarfs,
félagsstarfs fyrir aldraða, eða sorg-
arhópa. Ekki frekar en þegar fólk
kemur saman til guðsþjónustu og
annars helgihalds og bænastunda
eða þegar leitað er aðstoðar Hjálp-
arstarfs kirkjunnar. Á þessu verður
engin breyting þótt viðkomandi hafi
sagt sig úr Þjóðkirkjunni. Í þessu
samhengi er rétt að minna á að úr-
sögn úr Þjóðkirkjunni eða öðrum
trúfélögum sparar þeim sem segir
sig frá trúfélagsaðild ekki neitt.
Skattar hans og gjöld eru eftir sem
áður hin sömu, en renna í heild til
ríkisins í staðinn fyrir að rúmar níu
þúsund krónur þar af renni til trú-
félagsins.
Eftir Kristján Val
Ingólfsson » Sá sem segir sig úr
Þjóðkirkjunni hefur
þar ekki lengur skyldur
og nýtur þar engra rétt-
inda nema þeirra sem
verða til ef maki hans
eða fjölskylda tilheyrir
Þjóðkirkjunni.
Kristján Valur
Ingólfsson
Höfundur er prestur.
Hvaða áhrif hefur úrsögn úr Þjóðkirkjunni ?