Morgunblaðið - 28.02.2011, Side 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. FEBRÚAR 2011
Hjördís Stefánsdóttir
hjordst@hi.is
Ó
skarsverðlaunin voru veitt í 83.
skipti síðustu nótt við hátíðlega
athöfn í Hollywood. Þessi árlegi
atburður fer vart fram hjá nein-
um en fæstir vita hvernig til-
nefningum er háttað og flestir gera sér ein-
ungis óljósa mynd af þeim gríðarlegu
áhrifum sem þessi verðlaun hafa á kvik-
myndaiðnaðinn.
Óskarsverðlaunin eru elstu, þekktustu og
einna virtustu kvikmyndaverðlaun heims.
Þar að auki eru þau líklega hin áhrifamestu.
Verðlaununum er úthlutað af bandarísku
samtökunum Academy of Motion Picture
Arts and Sciences. Samtökin voru stofnuð
1927 af kvikmyndajöfrinum Louis B. Mayer,
þáverandi yfirmanni MGM-kvikmyndavers-
ins. Fyrsta verðlaunaafhending fór fram
1929 en verðlaunin hafa alla tíð síðan verið
veitt til heiðurs framúrskarandi kvikmynda-
gerðarfólki í iðnaðnum. Keppnisflokkarnir
eru 24 en mesta athygli fá tilnefningar til
bestu leikstjóra, leikara, handritshöfunda og
útnefningar á bestu kvikmyndum ársins. Há-
tíðlegri verðlaunaathöfninni hefur verið sjón-
varpað síðan 1953 en í seinni tíð er hún send
í beinni útsendingu til meira en 200 landa.
Reglur Akademíunnar
og fyrirkomulag kosninga
Á kjörskrá Akademíunnar eru nákvæm-
lega 5.835 meðlimir en leikarar skipa
stærsta hlutann eða 22% kjósenda. Árlega
eru nýir meðlimir valdir af stjórnarformönn-
um Akademíunnar og þeim boðin innganga í
samtökin. Þeir einir teljast gjaldgengir sem
hlotið hafa óskarstilnefningar áður eða þeir
sem stjórninni þykir auðséð að hafi sett mik-
ilsvert mark á kvikmyndasöguna. Listi yfir
meðlimi hefur hingað til ekki verið gerður
opinber en frá 2007 hafa komið út frétta-
tilkynningar með nöfnum nýrra boðsfélaga.
Samkvæmt núgildandi reglum þurfa kvik-
myndir að hafa verið frumsýndar á síðast-
liðnu almanaksári í Los Angeles til að eiga
möguleika á verðlaunum. Gríska myndin
Hundstönn (Kynodontas), sem keppti í ár
um titilinn besta erlenda myndin, var til
dæmis bæði sýnd á RIFF og kvikmyndahá-
tíðinni í Cannes árið 2009, en hún var ekki
frumsýnd fyrr en ári síðar í Los Angeles og
var því gjaldgeng í keppninni í ár. Erlend
mynd verður enn fremur að vera textuð á
ensku og hvert þjóðland getur aðeins til-
nefnt eina mynd frá sínu heimalandi á
hverju ári.
Kvikmyndaframleiðendur verða að senda
frá sér opinberan aðstandendalista með
skýrt tilgreindu verksviði síns starfsfólks
fyrir ákveðinn skiladag. Annars eru myndir
þeirra ekki keppnishæfar. Seint á haustin
fylla framleiðendur svo út þar til gerð eyðu-
blöð og tilnefna flaggskipsmyndir sínar og
þá sem þeim finnst vert að heiðra af sínu
fólki. Tilnefningarnar eru teknar saman og
settar á framboðslista sem sendur er ásamt
kjörseðlum til kjósenda. Þetta gerist rétt
fyrir áramót og í hönd fara forkosningar.
Kosningaferillinn
Í flestum keppnisflokkum geta kjósendur
aðeins kosið um tilnefningar af sínu verk-
sviði – leikstjórar kjósa þannig besta leik-
stjórann og leikarar bestu leikara. Árlega er
einnig sett á fót nefnd, skipuð meðlimum úr
öllum starfsgreinum iðnaðarins, sem svo kýs
eftirtektarverðustu erlendu myndirnar,
bestu heimildarmyndirnar og teiknimyndir
ársins. Allir meðlimir taka þátt í valinu á
kvikmyndum ársins.
Niðurstöður þessara forkosninga eru því
næst teknar saman. Þær myndir og það
kvikmyndagerðarfólk sem flest atkvæði
hljóta eru sett á nýjan kjörseðil sem sendur
er til kjósenda. Í þessari seinni umferð kjósa
meðlimir Akademíunnar í flestum flokkum.
Á þessu stigi ferilsins eru tilnefningar úr
forkosningunni gerðar opinberar en end-
anleg úrslit ekki kunngerð fyrr en á verð-
launahátíðinni sjálfri.
Akademían er ekki hagsmunasamtök en
óskarstilnefningum og verðlaunaafhendingu
fylgir iðulega mikil og jákvæð umfjöllun sem
hefur gríðarleg áhrif á kvikmyndaiðnaðinn.
Þær myndir sem hljóta tilnefningar verða
gjarnan meðal umtöluðustu og mest sóttu
mynda ársins. Upphafning sem felst í því
skilar sér í hreinum hagnaði til kvikmynda-
vera og auknum vinsældum stjarna mynd-
anna.
Af þessum sökum eyða
kvikmyndaverin gríð-
arlegum fjármunum
árlega til að mark-
aðssetja myndir sín-
ar sem best á svo-
nefndri
„óskars-vertíð“.
Hún stendur yfir á
haustin frá því að
stórsmellir sum-
arsins eru að renna
sitt skeið og þar til
kjörseðlar eru
sendir út. Á þessu
tímabili eru frum-
sýndar vestanhafs
flestar þær
kvikmyndir
sem fram-
leiðendur
telja líklegar til stórræða í verðlauna-
slagnum.
Gagnrýnisraddir
Ýmsir hafa orðið til að gagnrýna þetta
fyrirkomulag og telja að markaðskænska og
klækjabrögð hafi meiri áhrif á tilnefningar
Akademíunnar en listrænir eiginleikar og
gæði kvikmynda. William Friedkin er meðal
gagnrýnenda en hann var útnefndur besti
leikstjórinn fyrir The French Connection
(1971) og tilnefndur fyrir leikstjórn á The
Exorcist (1973). Hann var einnig framleið-
andi óskarsverðlaunahátíðarinnar árið 1977.
Friedkin lét þau orð falla á ráðstefnu í New
York árið 2009 að Óskarsverðlaunin væru
„útsjónarsamasta markaðsherferð sem nokk-
ur iðnaður hefur skapað sér“.
Því miður er þó nokkuð til í áfellisdómi
hans. Þetta á sérstaklega við eftir að gróða-
vænlegir og formúlukenndir stórsmellir fóru
að verða framleiddir í stórum stíl í Holly-
wood á níunda áratug síðustu aldar. Stór-
smellirnir hafa verið fyrirferðarmiklir í til-
nefningum hvers árs þrátt fyrir að þeir séu
ekki almennt álitnir mjög merkilegar kvik-
myndir. Árið 1996 var til dæmis kvikmyndin
Braveheart valin mynd ársins og þá tekin
fram yfir tilnefndar myndir á borð við
Apollo 13 og Babe. Það sem athyglisverðara
er, þá voru gæðamyndirnar Dead Man
Walking, Leaving Las Vegas, Nixon, The
Usual Suspects, Toy Story og Se7en, sem
allar voru frumsýndar sama ár, ekki einu
sinni tilnefndar.
„Mesta“ í stað „besta“
Gagnrýnisspjótin standa þó ekki einungis
á útnefningu á bestu mynd ársins. Kvik-
myndagagnrýnandinn Nick Davis hefur til
dæmis haldið því fram að betri sýn fáist á
Óskarsverðlaunin ef einkunnarorðinu
„besta“ er skipt út fyrir „mesta“. Mest áber-
andi klipping ársins, mesta grafíska hönn-
unin og mesta hljóðvinnslan með stórum
sprengingum virðast gjarnan vinna til verð-
launa. Leikarar í aukahlutverkum virðast
einnig oft tilnefndir út frá viðverutíma
þeirra á tjaldinu fremur en frammistöðu.
Þrátt fyrir að þessi gagnrýni eigi rétt á
sér halda Óskarsverðlaunin sjarma sínum,
stöðu og áhrifamætti. Ef eitthvað er virðast
þau verða goðsagnakenndari eftir því sem
keppnin verður margslungnari.
Reuters
Óskar Stóru stytturnar sem hátíðarsvæðið er skreytt með bíða þess að verða settar á sinn stað, undir lok síðustu viku en verðlaunin voru afhent í
gær. Óskarsverðlaunastyttan eftirsótta er gullsleginn riddari sem stendur á filmuhjóli. Styttan er 34 cm á hæð og vegur tæp 4 kg.
Hinn margslungni Óskar
 Fæstir vita hvernig tilnefningum til Óskarsverðlaunanna er háttað  „Útsjónarsamasta
markaðsherferð sem nokkur iðnaður hefur skapað sér,“ að mati leikstjórans Williams Friedkins
Reuters
Fyrst Leikstjórinn Kathryn Bigelow hlaut Óskarsverðlaun fyrst kvenna í fyrra, fyrir The Hurt
Locker. Hér sést James Cameron, leikstjóri og fyrrum eiginmaður hennar, fagna með henni.
Þrír óskarsverðlaunahafar hafa sniðgeng-
ið hátíðina og neitað að taka við verðlaun-
um. Sá fyrsti var Dudley Nichols, hand-
ritshöfundur ársins 1935 fyrir kvikmynd-
ina The Informer. Hann sá sér ekki fært
að taka við verðlaununum vegna deilna
sem hann stóð í við stéttarfélag hand-
ritshöfunda. George C. Scott var annar,
útnefndur fyrir bestan leik í Patton
(1970). Hann kærði sig kollóttan, fannst
verðlaunin „helber skrípaleikur og at-
höfnin lítið annað en lágkúruleg gripasýn-
ing“. Marlon Brando var svo valinn aðal-
leikari ársins 1972 fyrir The Godfather.
Honum fannst lítið til heiðursins
koma þar sem hann taldi kvik-
myndaiðnaðinn mismuna indí-
ánum og sýna af sér rætið
hatur í þeirra garð.
Verðlaunum hafnað
ÞRÍR HAFA SNIÐGENGIÐ HÁTÍÐINA