Birtingur - 01.06.1967, Blaðsíða 6

THOR VILHJÁLMSSON: MROZEK OG FLEIRI PÓLSK
LEIKRITASKÁLD
1.
Pólverjar eiga í dag nokkra höfunda sem má
telja í framvarðasveit nútímaleikhússins, þeir
túlka strauma tímans á nýstárlegan hátt og
standa ýmsir nálægt absúrdismanum í aðferð-
um sínum og hugblæ. Þessi hneigð hefur ver-
ið ríkari í Póllandi en öðrum sósíalistískum
löndum, og stafar bæði af því að þeir áttu
fyrir stríð sérkennilega frumkvöðla sem ruddu
þessari stefnu braut með áhrifum sínum, og
þó fyrst og fremst af þeim miklu umbrotum
og endurskoðun allra hluta sem varð í Pól-
landi upp úr 1956 þegar frjálslyndari og víð-
sýnni öfl tóku við stjórnartaumum og unga
fólkið reis upp undir forystu listamanna og
menntamanna og spurði í einlægni: hvar
stöndum við? Ýmsir rithöfundar héldu uppi
vægðarlausri rannsókn. Einkum var þeim
hugstætt að fjalla um frelsið bæði í þjóðfélags-
legum og heimspekilegum skilningi, samfé-
lagslega og metafýsiskt. Ýmsir þeirra stóðu og
standa nálægt exístensíalismanum og þótt
sumir liafi ellaust orðið fyrir áhrilum af Sartre
fara hinir aðrar leiðir. Sumir voru þar á und-
an Sartre á sömu miðum, til eru þeir sem
nálgast anarkisma eða níhilisma í bölsýni
sinni og neita pósitívismanum hjá Sartre. Og
þeir eiga sér rætur í pólskum forgenglum sem
eru kannski ekki allir personae gratae hjá
hinum sósíalistisku valdhöfum þrátt fyrir um-
burðarlyndi sem hefur ríkt en gengur þó að
vísu í bylgjum.
Hverjir eru þessir fyrirrennarar? Utlaginn
Gombrowicz býr í Suður-Frakklandi og bæk-
ur hans og leikrit hafa notið vaxandi athygli
á undanförnum árum; ég hygg að Þjóðverjar
hafi orðið á undan öðrum að þýða verk hans
einsog fleira í slavneskum bókmenntum. Eitt
leikrit eftir hann hefur verið sýnt víðsvegar:
Trúlofunin, meðal annars í Svíþjóð svo
það gæti hugsast að við fengjum líka að sjá
það. Reyndar er þetta leikrit sums staðar kall-
að Hjónaband og ýmsir líkja því við Beckett
og Ionesco. Annað leikrit kom fyrr fram:
Yvonne. Margir urðu hrifnir þegar það var
leikið í Varsjá 1957, og töluðu um að höfund-
urinn væri eitt af allra fremstu leikskáldum
hins svonefnda absúrdisma. Þessi tvö leikrit
hafa víða verið leikin og höfundurinn stendur
nú í brjóstfylkingu framúrstefnunnar í leik-
list. Gombrowicz er fæddur 1904 og því
nokkru eldri en hinir aðrir höfundarnir sem
hér verður talað um. Hann á langan rithöf-
undarferil að baki því fyrsta bók hans kom út
á því óheillaári þegar Adolf Hitler gerðist
einvaldur í Þýzkalandi 1933, og síðan var það
að hin nazistíska villimennska ægði heimin-
um. Fimm árum síðar kom út einkennileg
skáldsaga eftir Gombrowicz í Varsjá og vakti
4
BIRTINGUR