Birtingur - 01.06.1967, Blaðsíða 9

samið löngu áður en sú stefna hófst; það var
leikið fyrst 1896 í París og gekk alveg fram af
mönnum á þeim tíma þegar það var nóg að
segja merde við smáborgarana til þess þeir
sypu hveljur, enda hófst leikritið á þessu orði
sem þýðir skítur; og allt varð vitlaust í leik-
húsinu og ekkert heyrðist fyrr en eftir kortér
að aðeins slumaði í hinum hneyksluðu borg-
urum sem fengu fljótt tækifæri til að emja að
nýju því að Jarry ætlaði (samkvæmt því sem
hann segir sjálfur) að sýna hinum sjálfum-
glaða borgaraskap í sitt eigið liræsnidjup, yfir-
drepsskapinn og heimskuna í fölskum dyggð-
um uppgerðarföðurlandsást og lognum hug-
sjónum hinna makráðu.
Aðalsöguhetjan Ubu huglaus og gráðugur og
grimmur verður einmitt kóngur í Póllandi
með svikum og veður í blóði og er lýst þannig
að ekki var furða þótt borgurum í stormahléi
aldamótanna brygði við þau veður, sem þar
geisuðu á sviðinu en þetta leikrit gengur ekki
fram af mönnum lengur. Hvað gæti gengið
fram af mönnum í dag? Leikritið á furðuvel
heima í leikhúsinu í dag og hefur áreiðanlega
haft áhrif á marga merka leikhúsmenn sam-
tímans. Og raunar komu áhrif Jarry snemma
fram því að skáldið Guillaume Appollinaire
skrifaði leikritið Les mamelles de Tire-
sias, Brjóstin á Tiresias sem var leikið 1917
og ber mikinn keim af verkum Jarry. Ap-
pollinaire var pólskur að ætt. Það hefur verið
bent á áðurnefnda sýningu á Úbú kóngi í
Póllandi í sambandi við Mrozek. En hjá
Jarry eru stórýkjurnar og ærslin í hinni blóð-
ugu gamansemi svo hröð að Mrozek virðist
hæverskur og stilltur í samanburðinum. Gam-
ansemi hans er dulari; hún er beisk og hnit-
miðuð en undir yfirborðinu leynast átök við
hin stóru vandamál sem herja á nútímamann-
inn. Fyndni hans er rökviss og nákvæmari en
virðist í fljótu bragði.
Meðan skuggi Stalínismans lá yfir menntalífi
Pólverja gerjaði margt { lokuðum vinnustof-
um myndlistarmanna, pólskur málari sagði
mér að þeir hefðu búið til tvennskonar list:
aðra til að gjalda keisaranum það sem keis-
arans var. Stúdentaleikhúsin voru vettvangur
formtilrauna á þeim árum þegar vofði yfir
þeim sem kunnu betur til verks heldur en
pólitískir leiðarahöfundar sem skrifuðu skáld-
sögur og leikrit, þegar vofði yfir þeim sem
höfðu vald á listtæki sínu að fá á sig heitið
formalistar, þetta handhæga orð fyrir pólitíska
listskussa til að jafna metin. Mrozek var í nán-
um tengslum við stúdentaleikhúsin, þar há-
þróaðist ádeiluskáldskapur sem oft var hug-
vitsamlega dulinn undir því sem virtist sak-
laust yfirborð gamanseminnar og græskulaust
grín. Þegar losnaði um 1956 kom Mrozek
fram í þeim umbrotum og átökum sem for-
BIRTINGUR
7