Vera - 01.04.1983, Blaðsíða 28

BARNSFÆÐING
— verðlaun syndarinnar
Framhald úr síðasta blaði **
Fyrir mörgum áratugum var kirkjuleiösl-
an hátíðar- og helgistund, svo sem sjá má af
frásögn Arnfríðar Sigurgeirsdóttur á Skútu-
stööum: „Ég hafði fengið að fara til messu
og sat nú í einum kirkjustólnum á Skútu-
stöðum og litaðist um. Gegnt mér var sæti
Þóru á Gautlöndum, autt og mannlaust.
Ekki myndi það verða svo í messulok, því aö
í dag átti að leiða hana í kirkju. Hvernig sú
athöfn færi fram vissi ég ekki, þorði ekki aö
spyrja, því að spurningar mínar þóttu oft
heimskulegar, og hlaut ég þá hlátur í stað
svará. Það hafði ég heyrt smalapilt hús-
bónda rníns segja, að sú kona, sem leidd
væri í kirkju, yrði að sitja úti fyrir kirkjudyr-
um, hvernig sem viðraði, þar til ræðu prests-
ins lyki. Þá leiddi presturinn hana til sætis.
Aö vísu höfðu uppeldissystur mínar talið
þetta löngu úrelt, en ég hallaðist frekar á
sveif með piltinum en þeim.
Allt í einu heyrði ég lokið upp kirkjunni
og leit við. Aldrei á ævi minni hafði ég séð
jafn fagrar og jafnvel búnar konur og þær,
sem komu inn úr dyrunum. Sú, sem á undan
fór, var klædd svörtum flauelskyrtli, lögðunt
silfurstímum. Á höfðinu bar hún skautafald
og breiða silfurspöng yfir mjallhvítu enninu.
Hrafnsvartir lokkar hrundu niöur bakið og
komu undan blæjunni. Hún horfði dökkum
leiftrandi augum til beggja handa, er hún
gekk hröðum skrefum inn kirkjugólfið. Hin
konan var grannvaxnari, fríð sýnum, og yfir
henni allri hvíldi sá yndisþokki og sú mildi,
sem gjörði hana ástsæla hverjum manni.
Hún var engur síður vel búin en mágkona
hennar, en þó nokkuð á annan veg, þótt
báðar klæddust faldbúningi. Þessi kona bar
pils og treyju, sem einu nafni nefnist sam-
fella. Voru baldíraðar rósir með gullvír í
barma treyjunnar, hálsmál og ermar, og eins
í beltið. Neðarlega í pilsið var skatteraöur
rósabekkur með brúnum „sjatterinda"-lit-
um, beltispörin báru gullslit, og eins ennis-
hlaðið, sem kallað var krónukoffur. Kona
þessi virtist mér frekar svífa en ganga til
sætis síns. Þetta var Þóra á Gautlöndum.
Hafði hún sjálf saumað búning sinn að öllu
leyti. og þótti vera á honum snilldarhand-
bragð ... Ekki man ég neitt úr ræðu prests-
ins, fyrr en hann hækkaði röddina lítið eitt
og þakkaði Guði fyrir vernd hans á rnóður
og börnum [tvíburum fæddum 17. des.
1889] á stund hættunnar... Nú er löngu
liðin sú tíð, að konur séu leiddar í kirkju.
Telja margir þaö hégómamál, en ég trúi á
mátt bænarinnar af vörum heittrúaðs
manns, sem biður af heilum hug öörum
blessunar.. ,“18
Þessi siður að leiða konur í kirkju eftir
barnsburð, eins og þaö var Iíka kallað, þó að
þeirra væri aðeins minnst af stól, lagðist
ekki með öllu niður hér á landi fyrrcn liðið
var talsvert á 20. öldina. Dæmi þess eru inér
kunn, eitt a.m.k. á prenti.19
Skömmu fyrir aldamótin síðustu átti að
endurskoða handbók presta og frumvarp
um breytingar kom út árið 1897. Frumvarp-
ið er undirritað af þrem merkisklerkum,
þeim Hallgrími Sveinssyni (síðar biskupi),
Valdimar Briem (sálmaskáldi) og Þórhalli
Bjarnarsyni (síðar biskupi). Þeir þremenn-
ingarnir telja að fella mætti úr handbókinni
fyrirmælin um kirkjuleiðslu kvenna, „enda
öldungis úrelt í hinu fyrirskipaða formi."
Eins hafi það „hneykslað marga, að ekki er
líka beðið fyrir ógiftum mæðrum."20
Árið 1910 kom svo loksins ný handbók
fyrir presta -— Helgisiðabók. Þar eru engar
kirkjuleiðslubænir.
Barneignir og aflausnir
Þegar kona til forna eignaðist barn utan
hjónabands áttu ættingjar hennar — karl-
menn — að refsa þeim manni sem hlut átti
að máli, fyrst og fremst fyrir að vansæma
ættina.
Konur stóöu réttlausar í þeim refsimálum
hvernig svo sem hugur þeirra stóð til barns-
föðurins. Hins vegar áttu þær á hættu að
missa erfðaréttindi ef þær leyndu faðerni
barnsins eða lugu til um það.21
Síðar er áhrifa frá „heilögum" kirkju-
feðrum fór að gæta hér, en þeir töldu konur
vera freistara frá þeim vonda, að vísu „dul-
arklæddar í skínandi yndisþokka"22 uröu
bæði karlar og konur að standa skil á gerð-
um sínum, taka skriftir og atlausn og sættast
við heilaga kirkju og gjalda auk þess drjúgan
skilding fyrir.
Skömmu eftir siðskiptin var hert nijög á
öllum refsingum fyrir skírlífisbrot. Sam-
kvæmt „Stóra dómi" (1564) lá líflát við
stærstu skírlífisbrotunum, karlmenn skyldu
hálshöggnir, en poki dregin á höfuð kvenna
og þeim síðan drekkt.
íslendingum var mjög illa viö þessi lög og
reyndu landsmenn lengi vel, a.m.k. leik-
ntenn, að komast hjá að fylgja þeim. Fyrir
1600 voru ekki margir líflátnir eftir Stóra
dómi, en svo þraut mótstöðuna gegn hon-
um. Þá tekur við hver líflátsdómurinn á
fætur öðrum, og samfara því taka við barna-
morö og útburðarmál og önnur lögbrot.
Lágu þessi lög sem martröö á þjóðinni í nieir
en tvær aldir.23
Út af einföldu skírlífisbroti — þ.e. fyrstu