Vera - 01.04.1983, Blaðsíða 37

sá karl cr hún bcr sig saman við til þcss að
ciga rctt á jöfnum launum og hann heldur
einungis að störfin scu jafnverðmæt og sam-
bærileg. Samkvæmt Jafnréttislögunum væri
það engin skylda að vcra í verkalýðsfclagi til
þess að njóta verndar laganna.
Luus staða!
En höldum áfram að rckja okkur eftir
efni Jafnrét’tislaganna. í 4. grein laganna cr
boðið aö sérhvert starf scm auglýst sé laust
til umsóknar skuli standa opið jafnt konum
sem körlum. í auglýsingu um starfið sé
óheimilt að gefa til kynna að fremur sé ósk-
að eftir starfsmanni af öðru kyninu cn hinu.
Efnislega er þessi grein í beinu framhaldi af
3. grein.
Ef grunur leikur á að um kynferðislega
mismunun hal'i verið aö ræða við val á
starfsmanni þá gctur Jafnréttisráð farið
fram á það viö hlutaðeigandi atvinnurek-
anda að hann veiti því skriflegar upplýsing-
ar um hvaða menntun, starfsreynslu og aðra
sérstaka hæfileika sá hefur til að bera sem
ráöinn var í starfið. Jafnréttisráð veitir við-
komandi umsækjanda um starfið þennan
atbeina sinn ef umsækjandinn óskar þess og
hafa konur og karlar sama rétt til að fara
tram á þessa fyrirgreiðslu Jafnréttisráðs.
Ráðinu ber hinsvegar ekki skylda til að
hlutast til öflun þessara upplýsinga nema sá
sem krel'st upplýsinganna sé af gagnstceðu
kyni viö þann sem var ráðinn.
I framhaldi af öllum þessum greinum er
ein til viðbótar er lýtur að stöðu kynjanna í
atvinnulífinu en það er 6. grein sem kveður
á um það að konur og karlar er starfi hjá
sama atvinnurekanda skuli njóta sömu
'nöguleiku til framhalds starfsþjálfunar og til
uð sœkja námskeið er haldin séu til að auka
hcefni í starfi, eöa til undirbúnings annarra
starfa. Þessi grein er í rauninni aðeins til
áréttingar meginreglunni sem kemur fram í
-■ grein um jafnrétti kynjanna til menntun-
ar.
Skólar og jafnrétti
I skólum og öörunt menntastofnunum skal
veita fræðslu um jafnrétti karla og kvenna
sbr. 7 . grein. Kennslubækur og kennslutæki
sent þar eru notuö skulu vera þannig úr
garöi gerð og hönnuð aö kynjunum sé ekki
mismunað. Þetta ákvæöi kemur heim og
saman við þá almennu skoðun að það eigi
að vera eitt af verkefnum skólanna að stuðla
að jafnrétti karla og kvenna. Efist einhver
um þessa staðhæfingu þá má benda hinum
sama á 7. grein í lögunt unt skólakerfi nr. 55
frá árinu 1974 þar sem segir að í öllu starfi
skóla skuli konur og karlar njóta jafnréttis í
hvívetna, jafnt kennarar og nemendur. Þar
sem í greininni cr talaö um skóla cr átt við
grunnskóla, framhaldsskóla, mcnntaskóla,
háskóla, bréfaskóla o. s. frv. en einnig er
tutlast til að leikskólar og dagheimili falli hér
Undir. Þar sem talaö er um kennslutæki sem
notuð eru við kennslu, er átt við auk
kennslubóka, tímarit, segulbönd. kvik-
myndir sem framleiddar eru í þeim tilgangi
að nota viö kennslu. Leikir og lcikföng í
leikskólum og dagheimilum tcljast og til
kennslutækja í þessu sambandi.
,,DiIlibossa“-atigIýsingar
Síðasta efnisgreinin scm nefnd veröur hér
er sett til höfuðs þeim auglýsingum þar sem
konulíkaminn er beinlínis notaður til að
selja vöru sem kemur konulíkamanum ekk-
ert við, enda þótt karlmenn njóti að sjálf-
sögðu verndar þessarar greinar til jafns við
konur. Áttunda grein jafnréttislaganna
kveður svo á um að auglýsendum sé óheim-
ilt að birta nokkrar þœr auglýsingar í orðum
eða myndum er orðið geti öðru kyninu til
minnkunar eða lítilsvirðingar. Það skiptir
ekki máli hvar auglýsingin birtist, hvort
heldur í dagblöðum, tímaritum, auglýsing-
arspjöldum, kvikmyndum. útvarpi, sjón-
varpi o. fl. Einnig er ætlunin að Ijósaskilti,
auglýsingar í verslunum eða á vörunt teljist
til auglýsinga í þessu sambandi. Tæknilega
séð er þetta ákvæði dálítið óburðugt. Vafa-
samt er t. d. hvernig aðild að máli sem höfð-
að væri á grundvelli þessarar greinar væri
háttað og ennfremur er vafasamt að gcra
megi kröfur til skaðabóta skv. 12. grein sem
síðar veröur vikið að, þar sem vandséð er
hver bótagrundvöllurinn eigi að vera. En
meginatriðið er samt sem áður það að meö
þessu ákvæði hefur löggjaíinn sett leiöbein-
ingarreglu, sem höfðar fyrst og fremst til
dómgreindar og sjálfsvirðingar hvers og
eins. „Dillibossauglýsingin" alkunna frá
innheimtudeild ríkisútvarpsins sjónvarps er
t. d. ágætt dæmi um hvernig beita má 8.
grein jafnréttislaganna. Jafnréttisráð beindi
þeim tilmælum til ríkisútvarpsins að hætt
yrði notkun á þessari auglýsingu þar setn
hún stangaðist á við nútíma jafnréttishug-
myndir. Ríkisútvarpið varð við þeim tilmæl-
um.
Jafnréttisráð
Það er hlutverk Jafnréttisráðs að annast
framkvæmd laganna, sjá t. d. til þess að
þeim ákvæöum sem hér að framan hafa
verið reifuð (2.-8. grein Jafnréttislaganna).
Jafnréttisráð er skipað fimm mönnurn, þrír
ráðsmanna eru úr atvinnulífinu (sinn hver
frá BSRB, ASÍ og VSÍ), einn frá félags-
málaráðuneytinu og einn skipaður af
Hæstarétti og skal sá hafa lokið embættis-
prófi í lögum og er sá jafnframt formaður
ráðsins. Önnur verkefni Jafnréttisráðs eru
rakin í 10. grein Jafnréttislaganna en þau
eru m. a.: aö vera ráðgefandi gagnvart ýms-
um aðilum í málefnum sem varða jafnrétti
kynjanna í kjaramálum og við ráðningu eða
skipun í starf, fylgjast með þjóðfélagsþróun
er varðar jafnrétti oggera tillögur ísamræmi
við hana, taka til rannsóknar hver brögð
kunni að vera misrétti í jafnréttismálum og
eru opinberar stofnanir og félagssamtök
upplýsingaskyld gagnvart Jafnréttisráði þar
að lútandi. Þá er það og hlutverk ráðsins að
taka við ábendingum um brot á Jafnréttis-
lögtinum og rannsaka málið af því tilefni og
senda að rannsókn lokinni málsskjöl til
þeirra aðila er málið snertir sbr. 10 grein
laganna.
Urræði laganna
En hvaða úrræði heimila lögin ef Jafn-
réttisráð telur að brotið hafi verið gegn
ákvæðum 2.-8. grein laganna? Ráðið getur
beint rökstuddum tilmælum til viðkomandi
aðila um úrbætur. Fallist þá aðili hins vegar
ekki á tilmæli Jafnréttisráðs er ráðinu
heimilt sbr. 2. mgr. 11. gr. í samráði við
hlutaðeigandi starfsmann að höfða mál í
umboði hans til viðurkenningar á rétti hans,
en þessi heimild 2 mgr. sviptir viðkomandi
starfsmann ekki rétti tii að höfða mál í eigin
nafni.
Sá sem brýtur gegn Jafnréttislögunum er
skaðabótaskyldur skv. almennum reglum.
Það þýðir einfaldlega að sá sem brotið bein-
ist gegn verður að geta sýnt fram á einhvers
konar fjártjón. Fjártjón sem einstaklingur
getur oröið fyrir af þessum sökum getur t. d.
falist í því að hann hafi ekki fengið starf og
verið atvinnulaus um tíma eða þá að starfs-
maður hefur ekki fengið laun í samræmi við
2. grein laganna. Huglægt tjón verður ekki
bætt skv. jafnréttislögunum. Þá er einnig
heimilt að beita refsingu. þ. e. fésektum,
sbr. 12. grein nema þyngri refsing liggi við
að lögum.
I 13. grein Jafnréttislaganna segir að hér-
aðsdómari fari með mál út af brotum á Jafn-
réttislögunum ásamt tveimur meðdómend-
unt. Mál af þessu tagi eru í eðli sínu mann-
réttindamál ekki síður en kjaramál og því
þykir eðlilegt að almennir dómstólar fjalli
um slík mál en ekki Félagsdómur.
Einstaklingur sá sem leitar til Jafnréttis-
ráðs á að geta notið allrar lögfræðilegrar
aðstoðar ef svo langt gengur að málið fari
t'yrir dómstóla. En dómstólaleiðin er kostn-
aðarsöm og því er mælst til þess í greinar-
gerö að Jafnréttisráð aðstoði þann sem
misgert er við að leita réttar síns, annað
hvort með því að reka málið sjálft í umboði
hans, eins og gert var í Hæstaréttarmálinu
frá 12. mars 1982, eða að sjá um að hið
opinbera greiði kostnað við niálið t.d. með
gjafsókn.
Pórunn J. Hafstein, lögfrœðingur