Vera - 01.04.1983, Qupperneq 36

ÞÓRUNN HAFSTEIN LÖGFRÆÐINGUR
JAFN RÉTTUR
FYRIR ALLA
Jafnréttislögin kynnt
Þó að Jafnréttislögin séu að ýmsu leyti
markverð og setning þeirra hafi veriö þýð-
ingarmikið spor í jafnréttisátt, þá eru þau
alls ekki fyrsta íslenska löggjöfin scm fjallar
beinlínis um jafnrétti kynjanna.
Það var árið 1954 að brautin í átt til jafn-
réttis kynjanna var rudd í íslenskri löggjöf
en í 3. grein laga um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins frá því ári segir:
„Konur og karlar hafa jafnan rétt til opin-
berra starfa og til sömu launa fyrir sömu
störf.“ Næsta skref í jafnréttisátt var svo
stigið árið 1958 er Island fullgilti samþykkt
Alþjóðavinnumálastofnunarinnar, en þar
með skuldbundum við okkur til að tryggja
jöfn laun karla og kvenna fyrir jafnverðmæt
störf. í samræmi við fullgildinguna voru sett
lög á Alþingi árið 1961 um almennan launa-
jöfnuð karla og kvenna og skyldi honum
náð árið 1967 í áföngum. Jafnlaunaráð var
sett á laggirnar með stoð í lögum frá árinu
1973 er hétu lög um Jafnlaunaráð en ráðinu
var ætlað að tryggja jafnrétti kynjanna í at-
vinnulífinu. Efnislega kveða lögin um Jafn-
launaráð svo á að konum og körlum beri aö
fá sömu laun fyrir jafnverðmæt störf og að
atvinnurekendum sé óheimilt að mismuna
fólki eftir kynferði. Þar með var rauði þráö-
urinn spunninn, sem einkennir Jafnréttis-
lögin, sem minnst var á í upphaíi og ætiunin
er að kynna hér. Jafnréttislögin eru aö ýmsu
leyti ítarlegri löggjöf en lögin um Jafnlauna-
ráð og að því leyti víðtækari að Jafnréttis-
lögunum er ætlað það hlutverk að tryggja
jafnrétti kynjanna á öllum sviðum þjóðlífs-
ins en ekki bara í atvinnulífinu.
Jafnréttislögin eru þannig uppbyggð aö
þau hefjast á almennri stefnuyfirlýsingu lög-
gjafans. Því næst cru ýmis efnisákvæði og
síðan vikið að Jafnréttisráði, hvernig þaö er
skipað og hver verkefni þess eru.
Lokakafli laganna fjallar svo um ýmis úr-
ræði sem unnt er að grípa til ef brotið er
gegnlögunum.
Verður nú vikið að einstökum greinum
jafnréttislaganna.
í fyrstu grein laganna kemur fram sú
stefnuyfirlýsing löggjafans að jafnrétti cigi
að vera með konum og körlum á öllum svið-
um þjóðlífsins. Tilgangur laganna sé að
stuðia að jafnrétti kynjanna.
6 36
Hver er rétturinn?
Veita á konum og körlum jafna möguleika
til atvinnu og menntunar og greiða á þeim
jöfn laun fyrir jafnverðmœt og sambærileg
störf sbr. 2. grein laganna. í greinargerð
kemur fram að þetta sé fyrsta skilyrði þess
að raunhæfu jafnrétti verði náð. Að sjálf-
sögðu er það alltaf matsatriði hvaða störf
teljist jafnverömæt og sambærileg og veröur
að meta það á hlutlausan hátt í hverju til-
viki. Verður þá að taka tillit til vinnuað-
stöðu, menntunar, starfsreynslu, ábyrgðar í
starfi o. fl. Oft kann að vera erfitt að
komast að raun um hvort mismunur eigi rót
að rekja til þess að verið sé að mismuna
kynjunum eða hvort launamismunurinn
stafi af öörum orsökum. En það sem megin-
máli skiptir er að sömu reglur gildi um
konur og karla þegar laun eru ákveðin og að
báðum kynjum séu veittar sömu aðstæður
og sömu hlunnindi í sambandi við vinnu
sína.
Það reyndi á þetta atriði árið 1978 fyrir
Hæstarétti cn kona sem gegnt hafði þing-
ritarastöðu höfðaði mál á hendur fjármála-
ráðherra f. h. Alþingis vegna þess að henni
voru greidd nokkuð lægri laun en karlmað-
ur í sömu stöðu og hún. Fram kom í málinu
að starfsskyldur þeirra voru að ýmsu leyti
ólíkar og þar sem konan gat ekki fært sönn-
ur á að þau ynnu jafnverðmæt og sambæri-
leg störf var ekki fallist á kröfur hennar.
(Hrd. 1978: 738).
í þriöju grein segir aö atvinnurekendum
sé óheimilt að mismuna starfsfólki eftir kyn-
ferði og er þetta ákvæði í samræmi viö sam-
þykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar frá
árinu 1958 sem áður voru nefnd. Jafnframt
er ákvæðið í samræmi við sáttmála Samein-
uðu þjóðanna um efnahagsleg, félagsleg og
menningarleg réttindi, sem ísland undirrit-
aði áriö 1968. Sérhver mismunun eftir kyn-
ferði er því fortakslaust óheimil skv. 3. grein
og tekur þetta m. a. til ráðningar, skipunar í
starf, stööuhækkunar, uppsagnar úr starfi,
veitingar hvers konar og almennra vinnu-
skilyrða.
Sóknarmálið
Fyrir réttu ári síðan eða þann 12. mars
1982 gekk dómur í Hæstarétti sem fjallaði
m. a. hvort um mismunun í starfi vegna kyn-
ferðis hefði verið að ræða. Það var Jafnrétt-
isráð sem höfðaði mál á hendur heilbrigðis-
ráðherra vegna stjórnarnefndar ríkisspítal-
anna og fjármálaráðherra f. h. ríkissjóðs í
umboði konu, sem starfaði á Kópavogshæli.
Geröi Jafnréttisráð þá kröfu f. h. konunnar
að viðurkennt yrði með dómi réttur kon-
unnar til að fá greidd jöl'n laun fyrir störf
hennar á Kópavogshæli og þeir karlmenn
sem þar unnu undir starfsheitinu gæslu-
menn. Þá var einnig gerð sú krafa í málinu
aö launamismunurinn yrði greiddur. Þannig
var að karlmennirnir voru kaliaðir gæslu-
menn og þágu þeir laun skv. taxta BSRB en
auk þeirra unnu á hælinu annaö starfsfólk,
einfaldlega kallað starfsmenn (áður starfs-
stúlkur) og þágu þeir laun skv. taxta starfs-
mannafélagsins Sóknar. Þessir starfsmenn
voru án tcljandi undantekninga konur.
Enginn ágreiningur var um það í málinu að
störf gæslumannanna og starfsmannanna
voru jafnverðmæt og sambærileg í skilningi
2. greinar Jafnréttislaganna. Þá var einnig
litiö svo á að það hafi farið eftir kynferöi
starfskraftsins hvort hann var ráðinn skv.
kjörum BSRB eða Sóknar. Taliö var að
konan hafi átt rétt til sama starfsheitis og
sömu launa og annarra starfskjara og gæslu-
menn. Hæstarétti þótti þó ekki af þeim rétti
hennar leiða aö hún gæti krafist þess að hún
nyti að nokkru leyti kjara, einkanlega að því
er tæki til launa, sem gæslumaður, en að
öðru leyti færu starfskjör hennar sem fyrr
eftir kjarasamningi Starfsmannafél. Sóknar,
en þau fólu m. a. í sér forgangsrétt til vinnu
hjá viðsemjendum félagsins. Þaö hafði ekki
tekist að benda á það í málinu aö nokkur
þeirra karlasem unnusambærilegstörf nytu
slíkra starfskjara. Því varekki fallist á kröfur
konunnar. Hins vegar gekk sératkvæði í
þessu Hæstaréttarmáli en þar komust tveir
hæstaréttardómarar aö þeirri niðurstöðu að
konan hafi sætt launamisrétti vegna kyn-
ferðis síns og viðurkenndu dómararnir
skaðabótakröfu hennar um launamismun-
inn. Sem höfuöröksemd fyrir þessari niður-
stöðu sinni færðu dómararnir að sókninni
aö jafnrétti kynjanna væru engin takmörk
sett vegna ákvæða laga nr. 80 frá 1938 um
stéttarfélög og vinnudeilur. Það væri heldur
ekkert skilyrði skv. Jafnréttislögunum að
kona þurfi að vera í sama verkalýðsfélagi og