Vera - 01.12.1989, Blaðsíða 28

FRUMKVÆÐIS
EKKI AÐ VÆNTA
FRÁ VERKALÝÐS-
HREYFINGUNNI
Tímakaup kvenna sem hlutfall af tímakaupi karla.
fiskvinnsluk.* afgreiðsluk. skrifstofuk.
1981 97.7% 79.6% 76.0%
1982 95.9% 79.1% 72.0%
1983 96.7% 79.9% 73.4%
1984 96.3% 77.3% 73.8%
1985 97.7% 77.4% 73.5%
1986 95.8% 73.8% 73.8%
1987 95.9% 77.3% 71.8%
1988 96.6% 77.7% 70.5%
* Um er að ræða tímakaup með bónus.
Lilja Mósesdóttir hagfræðingur hélt á fund-
inum erindi um versnandi stöðu kvenna á ís-
lenskum vinnumarkaði á þessum áratug.
Fjallaði hún aðallega um launaþróunina á ís-
landi og breytingar á vinnumarkaði undan-
farin ár, þær afleiðingar sem það hefur haft
fyrir konur og leiðir til úrbóta í launamálum
kvenna.
Sagði Lilja m.a. að lág laun á Islandi mætti
skýra með þremur megineinkennum íslensk
efnahagslífs en þau væru; sveiflukennt fram-
leiðsluhagkerfi, smáfyrirtæki í alþjóðlegri sam-
keppni við stórfyrirtæki og stjórnleysi í efna-
hagsmálum. Benti hún á að hagvöxtur undan-
farinna ára hefði byggst á því að fleiri hendur
taka þátt í framleiðslunni en áður. Framleiðslu-
magnið hefur aukist en ekki framleiðnin. Við-
bótarhendurnar á vinnumarkaðnum eru frá
konum sem stóraukið hafa atvinnuþátttöku
sína á undanförnum tveimur áratugum. Rekstr-
arhagkvæmnin er lítil í íslenskum fyrirtækjum,
þau eru of smá til að nýta sér strax nýjustu
framleiðslutækni og keppa því við stórfyrirtæki
á grundvelli launakostnaðar, þ.e. með því að
halda launum niðri, en ekki rekstrarhag-
kvæmni. Þá sagði Lilja að stjórnvöldum hafi
ekki tekist að draga úr þenslu- og samdráttar-
áhrifum breyttra ytri og innri aðstæðna í hag-
kerfinu. íslenskir atvinnurekendur hefðu því
mikla tilhneigingu til að reka fyrirtæki sín í
samræmi við hagsveiflur, fjárfesta á þenslutím-
um en draga saman á samdráttartímum. Sagði
hún að slíkur sveiflurekstur væri mjög óhag-
kvæmur þar sem hugvit og fjárfestingar væru
annað hvort of- eða vannýtt.
Laun kvenna dregist aftur úr
Benti hún á þá sveiflu sem verið hefur í þró-
un helstu hagstærða hér á landi, s.s. landsfram-
leiðslu, þjóðartekjum og ráðstöfunartekjum,
frá því um 1981. Um það sagði hún: ,,Lýsa má
þróun kaupmáttar launa hér á landi á þessum
áratug sem síendurtekinni hringrás þ.e. mikil
hækkun á uppgangstímum og fyrirvaralítil
lækkun á erfiðleikatímum. í uppsveiflu ræður
markaðurinn launaþróun en í niðursveiflu eru
það stjórnvöld sem tryggja almenna viðunandi
launaþróun út frá sjónarhóli fyrirtækjanna."
Síðan sýndi hún fram á að á undanförnum átta
árum hafa laun kvenna dregist aftur úr launum
karla. Eftirfarandi tafla er fengin úr erindi
hennar:
28
I framhaldi af þessu sagði hun: ,,Veik staða
verkalýðshreyfingar og stöðug afskipti stjórn-
valda af gerðum samningum hafa orsakað mik-
ið launaskrið sem riðlað hefur öllu taxtakerfi.
Afnám verðtryggingar launa (1982/1983) og
samningsréttarins (1983 og 1988) hefur orðið
til þess að laun einstaklinga ákvarðast af samn-
ingsstöðu viðkomandi. Samningsstaða ræðst
síðan af fjölda þeirra sem hafa sambærilega
menntun, þjálfun, starfsreynslu, vensla- og
kunningjatengsl og ekki síst kyni viðkomandi.
Laun fiskvinnslufólks eru líkleg til að fylgja
umsömdum töxtum þar sem samkomulag rikir
um launafyrirkomulag vegna þess hversu staðl-
að eða jafnvel staðnað vinnufyrirkomulagið er.
Innleiðing nýrrar skrifstofutækni hefur aftur á
móti riðlað vinnuskipulagi á meðal skrifstofu-
fólks á sama tíma og markaðurinn hefur í aukn-
um mæli yfirtekið ákvörðun launa. Ný skrif-
stofutækni og markaðssetning launa hafa því
orðið til þess að konur sitja nú enn frekar en oft
áður í neðri lögum skrifstofustarfa og launa-
munur eykst.“
Eins og fram kemur af töflunni höfðu kjara-
skerðingaraðgerðir stjórnvalda 1982-’83 mest
áhrif á laun kvenna og þrátt fyrir mikla þenslu
hin sfðari ár hefur konum ekki tekist að ná aftur
sama hlutfalli af launum karla og þær höfðu fyr-
ir þann tíma. Að öllu óbreyttu taldi Lilja litlar
líkur á að staða kvenna á íslenskum vinnumark-
aði batnaði í framtíðinni. Þeir sem væru í efri
lögum starfa sæju til þess að tilkoma nýrrar
tækni treysti þeirra valdastöðu. Konur væru
fjölmennasti hópurinn í neðri lögum starfa þar
sem störf eru einhliða og gefa litla möguleika á
aukinni starfsmenntun. Víðtæk jafnréttislög-
gjöf hefði ekki komið í veg fyrir aukinn launa-
mun á undanförnum árum og þess væri ekki að
vænta að verkalýðshreyfingin ætti frumkvæði í
jafnréttismálum þar sem valdakerfi hennar
væri fhaldssamara en annars staðar í þjóðfélg-
inu.
Hagsmunasamtök vinnandi kvenna
En hvað er þá til ráða? Lilja taldi opinbera
geirann best til þess fallinn að bæta stöðu
kvenna. Stjórn hans og útgjöld væru mótuð af
pólitískum aðilum sem ekki gætu litið framhjá
þeirri staðreynd að konur eru fjölmennur og
mikilvægur hópur kjósenda. Að lokum sagði
Lilja: „Leita verður markvisst orsaka fyrir
versnandi stöðu kvenna á íslenskum vinnu-
markaði. Samvinna útivinnandi kvenna og
kvenna með þekkingu og reynslu í stjórnmál-
um, sagnfræði, félagsfræði, hagfræði og mann-
fræði er forsenda þess að raunhæfar leiðir finn-
ist til úrbóta í launamálum kvenna.“
Miklar umræöur urðu á landsfundinum um
erindi Lilju og var samþykkt að fela fram-
kvæmdaráði Kvennalistans að leita leiða til að
koma á þeirri samvinnu, sem Lilja ræddi um,
með einhverjum formlegum hætti og, eins og
segir í ályktuninni, „kynna sér í því sambandi
fjármögnunarmöguleika og þær karlastofnanir
sem sinna þessu hlutverki fyrir ráðandi karla í
samfélaginu s.s. Verslunarráð íslands." Þó orð
séu til alls fyrst þá eru peningar afl þess sem
gera skal og til þess að konur geti gefið sér tíma
til að skoða, skilgreina og túlka hagtölur, lög,
reglugerðir og kjarasamninga upp á nýtt, þá
þarf að tryggja þeim greiðslur fyrir það. Við
konur þurfum að eignast hagsmunasamtök
vinnandi kvenna sem geta pundað út þeim upp-
lýsingum sem við þurfum helst á að halda í
baráttu okkar fyrir betra lífi og bættum kjörum.
-isg.