Vera - 01.12.1989, Blaðsíða 38

við ekki heldur gleyma hernaðaruppbyggingu í
landi. Nú er verið að fjandast til um allt land og
byggja ratsjárstöðvar og önnur hernaðarmann-
virki og ég veit ekki hvað og hvað, og þá er um-
ræðunni í raun stýrt inn í ákveðinn farveg. Þess
vegna held ég að það sé nauðsynlegt að sem
flestir séu á verði og vinni með öllum ráðum
gegn vígbúnaðinum hvar sem hann er.
Birna: Ég held að það sé almenn tilhneiging að
loka augunum, því það er auðvitað miklu þægi-
legra að gera sér ekki grein fyrir ógnunum sem
stafa af veru hersins hér, og fólk reynir að fleyta
sér dálítið áfram á því þótt undir niðri viti það
um blekkinguna, að þetta er stórhættulegt. Ég
get sjálfsagt reynt að telja mér trú um að það sé
ekki svo hættulegt að vera með þessar ratsjár-
stöðvar — þær eru kannski bara fyrir sjómenn-
ina þó annað hafi komið í ljós — eða að vara-
flugvöllurinn sé bara í öryggisskyni, þó að auð-
vitað komi annað í ljós. Við erum hálfómeðvit-
uð um blekkingarnar bara til að redda okkur í
daglega lífinu, til þess að sjá ekki alltaf skeifing-
una í næsta fótspori. Þú nefnir þessi efnahags-
legu tengsl, sem eru gífurlega mikil, vegna þess
að þeir sem ráða mestu hér innanlands, bæði
efnahagslega og pólitískt, eru þeir sem hafa
hagnast mest á veru hersins. Annað í þessu sam-
bandi er að stundum er sagt að ekki sé hægt að
losna við herinn því þá verði eitt til tvö þúsund
manns á Suðurnesjum atvinnulausir. Stundum
hef ég spurt mig hvort það hafi verið meðvituð
stefna að eyðileggja sjávarútveginn á Suður-
nesjum og möguleika fólksins til annarra at-
vinnutækifæra en að skríða upp á völl til hersins
í atvinnuleit. Auðvitað munu allir neita því að
þetta hafi verið gert, en mér þykir þetta með
ólíkindum því fiskimiðin eru ekki léleg.
KB.: Hvers vegna er svo lítið rætt um þessa
hluti opinberlega, hefur friðarhreyfingin
brugðist að einhverju leyti í þessu sam-
hengi?
Hanna Maja: Áðan minntist ég á að þessi um-
ræða hefur verið í mjög einhæfum farvegi. Þeg-
ar við fórum af stað með Kvennalista 1983 snér-
ist öll þjóðin um spurninguna: Hvað ætlið þið
að gera við ameríska herinn? Við Kvennalista-
konur ætluðum svo sem ekkert að gera við
hann í sjálfu sér, en við vorum alveg ákveðnar
í að láta hann ekki stjórna íslenskri kvennabar-
áttu. En þegar við ræddum þessi mál kom í Ijós
að þær konur sem tóku þátt í störfum Kvenna-
Iistans voru friðarsinnar upp til hópa, og voru
í eðli sínu andsnúnar her og hernaðaruppbygg-
ingu. Hins vegar veit ég ekki hvort þær hefðu
allar merkt sig sem herstöðvaandstæðinga og
þá spyr maður sig, hvað er það sem Samtök her-
stöðvaandstæðinga hafa gert, hver hefur áhersl-
an verið hjá þeim þegar friðarsinnar fælast frá
því að taka þátt í þeirra störfum? Það er ekkert
einhlítt svar við því en þetta var alltaf sett fram,
annað hvort ertu vinstrisinnuð og á móti hern-
um og á móti NATÓ, eða þú ert til hægri og
fylgjandi her og NATÓ. Þetta er út í hött! Kjarn-
orkusprengja og efnahagsleg tengsl hersins
bitna jafnt á okkur öllum og ef sprengja spring-
ur þá springur hún svo sannarlega á hægri-
mönnum ekki síður en vinstri mönnum.
KB.: Hefur þessi stefna, sem m.a. felst í því
að setja herinn og NATÓ í nýtt og stærra
samhengi, breytt friðarumræðunni hér?
Birna: Það eina sem ég hef orðið vör við er
aukinn skilningur á umhverfisógnuninni vegna
38
hernaðaruppbyggingar, og þá kannski fyrst og
femst í því sem tengist kjarnorkuvopnum.
Þannig hafa komið inn aðilar sem létu sig þessi
mál engu varða áður. Þar koma upp í hugann
samtök eins og eðlisfræðingar og læknar gegn
kjarnorkuvá, en þessir hópar eru mjög afmark-
aðir í sinni afstöðu. Þessir hópar fara til dæmis
ekki að hugsa um efnahagsleg tengsl hersins.
Mér finnst mjög gott að fá upplýsingar frá þess-
um hópum og þau útskýra ógnina út frá sinni
þekkingu. En ég veit satt að segja ekki hvort
áherslubreyting hjá einhverjum einum aðila
hefur haft eitthvað afgerandi að segja. Þetta
tengist því sem er að gerast og hefur verið að
gerast í öðrum löndum. Það hafa sprottið upp
margskonar friðarhreyfingar, einstakir hópar
o. s.fr. og mér finnst það af hinu góða að fólk láti
sig varða um sitt umhverfi, framtíðarmöguleika
sína og barna sinna.
KB.: Hvað með samvinnu þessara hópa?
Birna: Það hefur verið einstöku sinnum og ég
hlýt að líta á það sem jákvætt þegar unnið er
saman að þeim málefnum sem hægt er að sam-
einast um. Mér finnst þó ég hafa orðið vör við
í starfi innan Samtaka herstöðvarandstæðinga,
þó ég starfi þar ekki mikið, að það sé ákveðin
tilhneiging til þess af öðrum hópum að vilja
hálfpartinn fela Samtök herstöðvaandstæðinga
— að þau séu eiginlega eins og óhreinu börnin
hennar Evu.
Hanna Maja: Af hverju er það Birna?
Birna: Ég held að það sé út af merkimiðunum.
Hanna Maja: En eru þá ekki herstöðvaand-
stæðingar sjálfir ansi góðir við það? Ég gleymi
því t.d. ekki þegar við vorum að þrefa um hvað
væri alvöru friðarbarátta og hvað ekki í okkar
fyrstu kosningabaráttu 1983 — þá snerist allt
um það — að sama vorið lýsti formaður Sam-
taka herstöðvaandstæðingar því yfir — samtök-
in eru náttúrulega með formann...
Birna: Við skulum ekki ræða skipulag Samtaka
herstöðvaandstæðinga hér...
Hanna Maja: Jú, það skiptir máli því vinnu-
brögðin voru þau að formaðurinn og helstu
talsmenn Herstöðvaandstæðinga lýstu sig fylgj-
andi einum ákveðnum stjórnmálaflokki. Þessi
samtök geta þá í raun ekki verið mjög víðtæk í
eðli sínu. Þú færð aldrei konu úr Hvöt til þess
að ganga með Herstöðvaandstæðingum, þó
hún sé einlægur friðarsinni, ef yfirstýringin
fylgir Alþýðubandalaginu í kosningum. Þetta
er nú bara einu sinni svona.
Birna: Ég er á móti því að samtök sem eiga að
vera breið um ákveðin mál stimpli sig einhverju
ákveðnum flokki. Mér finnst það rangt. Hins
vegar veit ég alveg að ég fengi aldrei konu úr
Hvöt til þess að lýsa yfir andstöðu við veru
bandaríska hersins hér, eða veru landsins í
NATÓ. Aldrei! Þær eru alltof stimplaðar sínum
flokki. Ef þær eru í Hvöt þá eru þær í Sjálfstæð-
isflokknum og hann hefur mjög ákveðna stefnu
varðandi herstöðvamálið og NATÓ.
Hanna Maja: Þó að Sjálfstæðisflokkurinn,
alveg eins og stjórnvöld, fylgi ákveðinni stefnu
er ekki þar með sagt að hinn almenni flokks-
maður sé sammála í öllum atriðum. Þess vegna
finnst mér að við verðum að rjúfa þá einangrun
sem fólk býr við innan flokksmúranna. Ég er
ekki viss um að allir Alþýðubandalagsmenn
geti tekið undir slagorðin — ísland úr NATÓ,
herinn burt — þó þeir segi það kannski ekki.
Birna: Ég er ekki viss um það heldur.
Hanna Maja:... og ég er alls ekki viss um að þú
getir ekki fengið Hvatarkonu til jxess að fara í
friðargöngu.
Birna: Ég orðaði þetta öðruvísi: Að lýsa yfir
andstöðu við herinn og NATÓ.
Hanna Maja: Ég er ekki viss um að þetta sé rétt
hjá þér, en um leið og þær eru eyrnamerktar
sem kommúnistar, þá erþað dálítið slæmt. Þeg-
ar búið er að taka friðarbaráttu úr þessu sam-
hengi að um sé að ræða deilur um ólíkt þjóð-
skipulag, eða lífsstefnu, þá færðu fólk til að
hugsa um þessi mál á öðrum grundvelli.
Birna: Allt í lagi, ég vil reyna að koma því úr
þessum farvegi að við séum að berjast fyrir
ólíkum þjóðskipulögum í og með að við segj-
umst vera fylgjandi eða á móti NATÓ, en við
breytum aldrei neinu í þessu samhengi, náum
engu fram, nema með því að segja jxað beint út
að við séum á móti veru bandaríska hersins hér.
KB: Hvernig sjáið þið starfið fyrir ykkur í
framtíðinni?
Birna: Það er erfitt að svara því. En það skiptir
mestu máli að áfram starfi og spretti upp sem
flestir hópar sem láti sig málin varða á sínum
stöðum, hvort sem það eru friðarömmur, fóstr-
ur fyrir frið eða kennarar sem vilja taka j^essi
mál til umræðu. Það er gífurlega mikilvægt að
halda andstöðunni vakandi því við vitum að öll
barátta gengur upp og niður, og það eru ekki
alltaf mjög margir tilbúnir að vinna að fram-
gangi einhvers sérstaks málefnis. Oft á tíðum
spyr ég mig: Hefur nokkuð áunnist? Herinn er
hér ennþá og ísland er enn í NATÓ. En þá lít ég
til annarra landa sem hafa erlendan her og eru
meðlimir í hernaðarbandalögum og ég finn
muninn. Hér er allavega virk meðvitund um að
það sé andstaða, að það er ekki allt í lagi að vera
með erlendar herstöðvar, ekki í lagi að vera í