Ljósmæðrablaðið - 15.12.2008, Blaðsíða 37

hvemig hann sé til ýmissa hluta nytsam-
legur, en einkum „er það talinn beztur
kostur hans, að hann leysi konu, sem á
gólfi liggur, vel og fljótt frá fóstri sínu,
og þarf þá ekki annað, en annaðhvort
leggja hann á kvið hennar, eða henni er
gefið vatn, aðrir segja volgt ffanskvín
hvítt að drekka, sem steinninn hefur legið
í, eða verið skafinn í,” (Jón Ámason,
1954, bls. 647). Þama er verið að fjalla
um eina gerð lausnarsteina og ef til vill
þá sem var algengust hér á landi. Lausn-
arsteinn þessi er ávöxtur eða hnot/fræ af
tré (Mimosa scandens) sem rekur upp að
ströndum íslands með rekaviði. Talið er
að fræið berist með golfstraumnum frá
Suður Ameríku en tréð er að fínna þar og
í Ástralíu. Á leið sinni til íslands lenda
sum þessi fræ á vesturströnd Noregs þar
sem lausnarsteinn var og er þekktur og
í Færeyjum. Þar er steinninn kallaður
förlösningsten eða vettenyre, sem heyr-
ist reyndar sjaldan í dag eftir því sem
fullorðnar norskar ljósmæður segja mér.
I norskri meistararitgerð sem íjallar
um Snorra Eddu er talað um hafnýra sem
sumir fræðimenn hafa túlkað að sé lausn-
arsteinn (Thorvaldsen, 2002). í sænskri
bók þar sem ijallað er um rúnagaldra
og tákn á trommum sem Lappar nota,
er vísað til sagna frá Islandi um lausn-
arstein og segir frá því að álíka stein hafí
konur í Lapplandi haldið í lófa sér þegar
þær fæddu og hafi steinninn verið kall-
aður gaggagæðge og verið töfrasteinn
(Agrell, 1934).
Lausnarstein átti samkvæmt íslenskum
sögnum að leggja á brjóst hinnar fæðandi
konu, hún átti að setja hann undir tung-
una, kreista hann í lófa sér, binda hann
við læri hennar eða búa til seyði með
því að sjóða hann. Ef blæddi mikið eftir
fæðingu átti að leggja hann undir kodda
hennar (Anna Sigurðardóttir, 1984; Jón
Árnason, 1954; Jónas Jónasson, 1961).
hegar ekki var verið að nota steininn átti
að geyma hann í hveiti og vefja utanum
hann hör eða lérefti.
I dag brosum við ef til vill í laumi
þegar við heyrum slíkar sögur eða lesum
um þær. Ég held að við ættum að staldra
aðeins við og velta fyrir okkur hvað
liggur að baki og hvemig við getum
heimfært þessa notkun á það sem við
vitum í dag. Er eitthvað líkt með því að
kreista stein í lófa sér sem er í laginu eins
°g hjarta og fellur alveg í lófann og því
að þrýsta á ákveðinn punkt í lófanum?
Hvaða kraftar leysast úr læðingi við það
að leggja þennan sama stein undir tungu,
3 það eitthvað skylt við það sem gerist
ef slakað er á neðri kjálka? Fyrir mér er
lausnarsteinn fallegt tákn unr sérstöðu
ljósmóðurfræðinnar og þekkingu ljós-
mæðra sem er varðveitt í sögum þeirra.
Ljósmæður eru oft sagðar hafa hlýjan
og heilandi kraft frá náttúrunnar hendi,
einhvern jarðarkraft (n. urkraft), eitthvað
sem er einstakt á tímum sem einkennast
af ofúrtrú á tækni. Ein mesta áskomn
okkar ljósmæðra er að varðveita þennan
kraft okkar og nýta hann skjólstæðingum
okkar og okkur sjálfúm til heilla. Tákn
frá fortíðinni vísar okkur leiðina inn í
framtíðina.
Okkur er sagt að maðurinn sé
tvískiptur, annarsvegar líkami sem hægt
sé að líta á sem lifandi vél og hinsvegar
sál sem til dæmis læknisfræðin þarf ekki
að huga sérstaklega að. En við ljós-
mæður vitum betur, hvað eftir annað
sjáum við hvemig fæðing getur breyst
í einni svipan fyrir tilstilli þess hvemig
konan sjálf les aðstæður og nýtir styrk
sinn í skjóli virðingar og gagnkvæms
trausts hennar og ljósmóðurinnar.
Næstu tíu til tuttugu og jafnvel næstu
200 ár verðum við að standa vörð urn
möguleika kvenna til þess að upplifa
þá merkilegu og einstöku stund að
Brit Eide, Hildur Kristjánsdóttir og Brit
Roland í ráðhúsi Oslóborgar.
fæða bam sitt eðlilega. En á sama tíma
megum við ekki gleyma því við þurfum
alltaf að geta mætt þörfum hverrar
fæðandi konu þar sem hún er stödd. Við
lifum á tækniöld og margs konar notkun
tækni við fæðingar er komin til að vera.
Sé þörf á að nota hana verðum við að
hafa kunnáttu og fæmi til að vinna með
henni. Það er skoðun mín að við slíkar
aðstæður á kraftur okkar, viska og kunn-
átta ekki síður heima en við náttúrulegar
fæðingar, til að skapa konunni öryggi og
stuðla að því að hún nýti sér sinn eigin
styrk sem best.
Ég hef því miður ekki fundið alvöru
lausnarstein við strendur íslands, en
íslensk listakona BLAKA, hefúr gert
fúllkomna eftirlíkingu af lausnarsteini
sem fannst við suðurstrendur íslands
árið 1925. Það er mér ánægja að færa
ykkur þennan stein og á þá ósk að hann
sé táknrænn fyrir samheldni ljósmæðra
og faglega fæmi þeirra, fyrr, nú og í
framtíðinni.
Heimildir:
Anna Sigurðardóttir. (1984). „Úr veröld kvenna
- Bamsburður.“ í Björg Einarsdóttir (ritstjóri).
Ljósmœður á tslandi II. Reykjavík: Ljósmæðra-
félag íslands, bls.244-246.
Agrell, S. (1934). Lapptrummor och runmagi.
Tvenne kapitell ur trolldomsvasendets historia.
Lund: C.W.K. Gleerups íorlag. Rafræn útgáfa,
sótt 30 ágúst 2008 frá: http://mneberg.org/
lapptrumm/0162.html
Jón Ámason. (1954-1961). íslenzkar þjóðsögur og
ævintýri. Reykjavík: Þjóðsaga.
Jónas Jónasson. (1961). íslenzkirþjóðhœttir. Þriðja
útgáfa. Reykjavík: ísafoldarprentsmiðja.
Thorvaldsen, B. Ö. (2002). Mogr átta moðra ok
einnar. Mytane om heimdallr i lys av förestell-
ingar o slektskap. Óbirt meistararitgerð. Háskól-
inn í Bergen. Sótt 29. ágúst 2008 frá: https://
bora.uib.no/bitstream/1956/1716/l/Masteropp-
gave-thorvaldsen.pdf
Ljósmæðrablaðið desember 2008 3 7