Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.2004, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 20. MARS 2004
Fókus DV
'*•, ; \ 'n-
Varla getur talist einkennslegt að tegund sem eyðir þriðjungi lífsins í
svefn hafi velt fyrir sér frá örófi alda hvað alltþað merkir sém fyirir hana
ber í draumum. Og hafí haftuppi ótal kenningar og skoðanir á draumum
og merkingu þeirra í tímans rás. En ætli flestum sé ekki farið eins og
Sturlu Sighvatssyni sem tókmarká góðum draumum en sagði eftir erfíða
nótt fyrir Örlygsstaðabardaga: „Ekki er mark að draumumEn hvað
segja vísindin um svefn, drauma, martraðir?
Eg er ekki hriflnn af aldargöml-
um sálfræðikenningum um
drauma" segir Júlíus K. Björns-
son sálfræðingur, „enda fátt í nú-
tíma fræðum og vísindum um svefn
og drauma sem rekja má til þeirra."
Júlíus bendir og á að svefn og
draumarannsóknir sinni ekki inni-
haldi drauma, það séu eiginlega hjá-
vísindi. Maðurinn sefur um þriðjung
ævi sinnar og heilbrigður svefn
skiptist í fjögur til sex 90 mín. tíma-
bil, „sem byrja á draumi", segir Júlí-
us „sá fýrsti er stuttur en svo lengjast
þeir smám saman. Lengst dreymir
okkur undir morgun." Ef maðurinn
Júlíus K. Björnsson
„Þaö er engu llkara en
veriö sé aö skrifa reynslu
okkar Inn á harða
dlsklnn."
er í draumi þegar hann vaknar þá
man hann drauminn, annars ekki.
„Þeir sem telja sig aldrei dreyma
ættu að stilla vekjaraklukkuna fyrr
eða seinna en venjulega, þá hrökkva
þeir væntanlega upp frá draumi og
muna hann."
Harði diskurinn
Ástæða svefns er ekki fyllilega
þekkt og raunar eru ástæðurnar
bæði margar og flóknar en tengjast
hvíld. Vitað er að svefnleysi hefur
áhrif á manninn, í skamman tíma
getur það dregið úr árvekni og hugs-
un, orsakað vanlíðan og jafnvel of-
skynjanir, og skortur á svefni í lengri
tíma getur haft áhrif á ónæmiskerfið
og leitt til sjúkdóma. Júlíus segir
svefninn greinast í flmm stig: „sá
munur sem kemur fram á líkams-
starfi okkar í draumsvefni og öðrum
svefni er mjög mikill, heilarit í
draumasvefni líkist heilariti í vöku,
líkaminn verður algjörlega máttlaus
og hitastjórn líkamans raskast, við
verðum eiginlega eins og flskar."
Um 25% af svefni fólks frá tvítugu til
fertugs er draumsvefn, „en ef þetta
hlutfall raskast getur það leitt til
vandkvæða í vöku, veikinda, þung-
lyndis og martraða", segir Júlíus
enn fremur. „Samkvæmt einni
kenningu um drauma eru þeir
tengdir minni mannsins og það er
ekki hægt að staðsetja í heilanum. í
svefni fer þá fram einhvers konar til-
tekt í heilanum, skipulagning á
reynslu dagsins og þeir hlutar heil-
ans sem ekki hafa þurft að strita yfir
daginn virðast settir í gang, eins og
til að prufukeyra þá eða halda þeim
virkum. Til þess þarf maðurinn
draumsvefn," segir Júlíus og grípur
til tölvusamlíkingar, „það er engu
líkara en verið sé að skrifa reynslu
okkar inn á harða diskinn."
Draumar
í mismunandi tegundufn svefns
eru mismunandi hlutar heilans virk-
ir: í heilaberkinum búa skynsémin,
rökhugsunin. tOfinnningarnar og
persónuleikinn og hann er í aðal-
hlutverki í draumsvefni. „En neðst
eða dýpst er heilastofninn, tígulheil-
inn, elsti hluti heilans. Og þar er við-
brögðum stjórnað, hjartslætti, til-
finningum, flóttaviðbrögðum og
öðrum frumstæðari aðgerðum. En
af því draumar eiga sér ekki bara
stað í draumsvefni, heldur líka á
öðrum stigum svefnsins, kemur
stundum fyrir að við hrökkvum upp
úr djúpum svefni," heldur Júlíus
áfram og bætir við: „þá finnst okkur
stundum við hafa fengið martröð þó
við höfum ekki minningar um að
hafa dreymt eitthvað, herdur bara
tilfmningar, stundum slæmar, oft að
því er virðist að ástæðulausu. Ef til-
finning af draumnum er mikil og
vond hefur heilabörkurinn ekki tek-
ið þátt í draumnum en ef okkur hef-
ur dreymt óhúgnað án þess að við
kippum okkur upp yið það hefur
elsti hluti heilans verið óvirkur, til-
finningar hvergi komið þar nærri.
Þetta vitum við auðvitað ekki með
neinni vissu og því eru þetta einung-
is skemmtilegar vangaveltur en
byggja þó að einhverju leyti á því
sem við vitum um heilastarfsemina í
svefni," segir Júlíus K. Björnsson sál-
fræðingur.
Draumar og sjón
„Draumar hafa verið skilgreindir
sem minning þegar vaknað er af
svefni," segir Björg Þorleifsdóttir
lífeðlisfræðingur, „oft óljós minn-
ing um tilfinningar, hugsanir eða
geðshræringar. I heilaritum sjást
þær breytingar sem verða á raf-
virkni heilans, sem endurspegla
vöku og svefn og einnig munurinn
á svefnstigunum fimm." í draum-
svefninum, REM (rapid eye
movement) eru bylgjurnar hraðar
og lágspenntar eins og í vöku, „en
það er mjög frábrugðið því sem sést
í hinum svefnstigunum fjórum,"
segir Björg. „Draumar geta þó orðið
í öðrum svefnstigum, sérstaklega
því fjórða og þá eru þeir tengdir
óþægindum eða óhugnaði." Björg
segir frumur í heilastofninum, elsta
hluta heilans, virkjast á u.þ.b. 90
mín. fresti og hrinda af stað REM-
svefninum, „og þær hafa áhrif á
fjölmargar aðrar taugafrumur, m.a.
þær sem bera boð til vöðva líkam-
ans og þess vegna er maðurinn