Akranes - 01.05.1950, Side 5

Túnsláttur, engja og mýra:
Þegar túnasláttur byrjaði lóku allir full-
orðnir karlmenn þátt í honum nema smal-
inn, er sat hjá uppi á Reykjanesfjalli, mig
minnir yfir 150 ám. Byrjað var klukkan 6
á morgnana og þá drukkið kaffi. Morgun-
matur var klukkan g. Þá höfðu konur
flóað mjólkina i Grettislaug. Klukkan 11
lögðu sláttumenn sig í klukkutíma, ýmist
í slægjunni eða inni, ef ekki var gott veður.
Klukkan 12 var hádegiskaffi. Klukkan 3
miðdegisverður í klukkutíma. Klukkan 6
miðaftanskaffi og kvöldmatur klukkan 9.
Á engjunum, sem voru út frá túninu, var
borðað í tjaldi og þar sofinn hádegisdvir-
inn, en sofið heima um nætur. Þegar kom
fram í september, var fylgt mvrkri heim
á kvöldin. Þegar túnslætti lauk, var skipt
hði. Þórey húsfreyja fór þá með sex af
fólkinu til heyskapar í eyjunum. Var legið
þar í tjaldi og slegið, þurrkað og sett í syk-
urtoppsmyndaða galta. Þeir fóru vel með
sig og drápu aldrei. Var látið net eða
strigapjatla á kollinn. Um helgar var farið
í land. Heyskapur þurfti að ganga sem
greiðast á eyjunum til þess hann væri
búinn og allur umgangur hættur áður en
útselurinn fór að kæpa, sem var í 18.
viku sumars, minnir mig; heygaltamir
voru svo fluttir að haustinu í land. Á
heimaengjunum var hinn helmingur hey-
skaparfólksins með tjald til að borða i.
Slegið var og rakað jafnóðum og reitt
tvisvar í viku heim á 6—7 hestum. Batt
þá einn með stúlku í rökunum. Vanalega
Í20 hesta á dag. Bjami bóndi var heima
og tók á móti heyinu og þurrkaði með
unglingunum og eldra fólkinu. Aldrei
var bundin sáta heima á Reykhólatúni,
heldur öllu heyi ýtt með ýtu með hestum
fyrir heim að hlöðudyrum. Sjaldan tók
Bjami fólk heim af engjum til hjálpar
við hirðingu með heyþurrkun. Eftir að
Þórey kom úr eyjunum með sitt fólk, var
heyjað í tvennu lagi á heimaengjunum
og reitt heim annan hvem dag frá hverj-
um flokki. Heyskap var venjulega ekki
hætt fyrr en rétt fyrir göngur. Engjahey-
skapurinn var venjulega allt um 2000
hestar af heimreiddu bandi.
Fjallgöngur:
Göngumar — eins og þær vom venju-
lega nefndar — byrjuðu mánudaginn í
22. v. sumars. Á sunnudaginn fóru menn
frá Reykhólum með nesti, nýja skó og tvo
til reiðar, sem áttu að smala á Kollabúða-
afrétt og norður á Þorskafjarðarheiði og
Hvannahlíð, en hún liggur undir Reyk-
hóla. Þeir, sem gengu Reykjanesfjall og
Barmahlíð, fóm á þriðjudagsmorgunn og
ráku fjársafn það, er þeir fundu, um
kvöldið í girðingu á Bemfirði. Þeir sem
leituðu Þorskafjörð og Kollafjarðarafrétt á
mánudag og þriðjudag komu líka með
safn sitt að Berufirði, og þeir, sem leituðu
ÁKRANES
upprekstrarlönd í innsveitinni, sem og
fé, er sótt var í réttir í Steingrimsfirði,
komu einnig á þriðjudagskvöldið með fjár-
safn sitt í girðinguna i Berufirði; var það
geymt þar um nóttina. Með fyrstu skimu
var safnið svo allt rekið að Kinnarstaðarétt
við Bemfjarðarvatn, sem er lögrétt sveit-
arinnar. Réttarsvæðið er þurrt og fallegt;
stórt. svæði við vatnið fvrir safnið. Ekki
entist dagsbirta til að draga í sundur féð
og komast heim, fyrir þá, er lengst voru
að. Nú er Kinnarstaðarétt löngu í evði.
stendur hálffallinn almenningurinn og
dilkarnir þar sem mörg þúsund fjár var
dregið sundur fyrir 50 árum. Mátti þá
sjá marga roskna og reynda forustusauði
með bjöllu í horni prýða hópinn, er velgt
höfðu gangnamönnum dagana áður. en
tóku svo forustu fyrir safninu til réttar.
Eftir réttir var ricykhólafé sleppt aftur
á Barmahlið og ekki smalað fyrr en viku
fyrir vetur. Kviánum var sleppt um leitir
á hlíðina, en þær voru settar upp á Reykja-
nesfjalli um sumarið eins og fyrr segir.
Selaf arið:
Hálfum mánuði fyrir vetur — en þá
var búið að taka upp úr öllum kartöflu-
görðum — var safnað saman mönnum af
næstu bæjum og farið í selafarið, sem
k'allað var, en það var að ná útselskópun-
um áður en þeir fóru úr bælunum til
sjávar. Mönnuð voru tvö skip, annað
sexæringur eða stærra, en hitt létt undir
árum, róið var hljóðlega og helzt haft
leður um keipana. Farið var í stærstum
straum, hálffallið út og verið um fjöruna
og fram á hálfnað aðfall. Þeir á léttbátn-
um — með 3—4 mönnum með barefli
úr eik — reru nokkuð á undan hinum —
var Bjarni alltaf í þeim bát — lögðu nú
að einhverjum hólma eða ey; gengu upp
í flæðarmál með bareflin á lofti, skiptu
sér þar og hlupu hver á móti öðrum, mn-
hverfis eyna, og rotuðu með einu höggi
kópa þá er þeir sáu, létu þá svo liggja
og flýttu sér til bátsins og reru til næstu
eyjar með sömu aðferð. Gekk svo þar til
snúið var heim. Þeir á stærra skipinu
flýttu sér á eftir hinum, tóku alla kópa, er
rotaðir höfðu verið og báru ofan í bátinn.
Var það erfitt verk og óþrifalegt, því að
menn urðu helzt að axla kópana, en þeir
voru upp og niður 50 kíló á þyngd. Þurfti
lag til að axla kópana, og oft var sleipt og
óslétt til sjávar. Barefli þurftu þessir menn
að hafa, þvi að oft kom fyrir, að kópamir
voru að rísa úr rotinu aftur, og þurfti þá
að rota þá á ný. Væru einhverjir kópamir
litlir, sem í bælunmn vom, voru þeir
látnir eiga sig þar til síðar. Þegar allir
kópar voru komnir í skipið úr þessum
hólma, var róið til næsta hólma á eftir
léttbátnum og allt fór á sömu leið þar til
haldið var heim á leið. Menn urðu að
vera í skorpu til að fylgjast sem bezt að.
Selfarið stóð yfir í tvo daga; siðar var svo
farið i eftirleit og þá hafður með skutul)
til að skutla þá kópa, er skriðnir voru ofan,
en vom ófimir á sundinu og að stinga
sér i kaf. Stundum voru foreldrarnir uppi
við bælin hjá kópunum, er að var komið.
Kvendýrið — urtuna — lét Bjarni ætíð
sleppa, sagði að hún væri sama og kýrin
i fjósinu sínu, en karldýrið — brimilinn
— drap hann stundum. Þurfti þá að hafa
snör handtök og gott barefli, þvi að væri
ekki hægt að slá selinn á augabragði og
brjóta höfuðkúpuna, hleypti hann spikinu
fram í hausinn og eftir það var ekki til
neins að ætla sér að rota hann, og var hann
þá tapaður. Hann reyndi einnig að grípa í
keppinn með kjaftinum og ofvopna mann-
inn, en flýtti sér til sjávar á eftir urtunni.
Þegar komið var i land, var selurinn bor-
inn upp í rétt og lagður þar hlið við hlið
í röðum. Venjulega fengust um 120 kópar
alls á hausti. Voru þeir svo reiddir heim
flegnir; spikið brætt, en kjötið saltað í
tunnur og haft til átu. Þótti það gott.
Skinnin voru flegin af með grönum og
hreyfum, söltuð og verkuð að vorinu.
Seldust þau á 5—10 krónur hvert, og þótti
gott verð, en kópaskinn að vorinu seldust
ekki meira en á 3—4 krónur mest. Skrokk
af haustkóp seldi Bjami á eina krónu.
Þótti það gott verð og sóttust margir eftir
því. Heilan kóp seldi Bjami á 10 krónur.
Oft vom menn lúnir að kvöldi, er heim
var komið úr selafarinu og vom fegnir
að ganga til hvildar, en töluvert kapp var
i mönnum meðan á veiðinni stóð og bar-
dagahugur. einkum er átt var við fullorð-
inn sel; var og erfitt að drasla þeim til
skips.
Flutningar:
Strax eftir selfarið var farið að flytja
fram lömb til göngu í eyjunum og slátur-
fé til fitunar, einnig folöld og trippi er
ganga áttu i eyjunum vetrarlangt eða svo
lengi sem hægt væri. Eyjataðan var svo
tekin i bátinn á leiðinni í land. Var oft
erfitt í þessum ferðum, einkum vegna
sjávarfallanna. Það var ekki hægt að lenda
i lendingunni heima á Reykhólum með
lægra i en hálfföllnum sjó, og þurfti meira
flóð, ef hlaðið var eða skip stórt. Voru
menn þá að mjakast hægt og hægt að
landi, eftir því sem að féll, og oft var
komin nótt, er heim var komið, en ef
allt hefði gengið eðlilega og sjávarföll ekki
tafið, hefði verið leikur að koma heim i
björtu og fyrir háttatíma. Það var líka, að
sjávargata á Reykhólum var bæði löng —
um hálftíma gangur, eða meir í myrkri,
— blaut og óslétt að auki.
Eyjatöðunni var hlaðið í stóran galta við
sjóinn og svo flutt heim að vetrinum á
sleðum eða reidd á hestum. Var oft á þriðja
hundrað hestar af vænu bandi. Seint á
haustin var oft slegið í eyjimum, einkum
53