Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1904, Side 59

uð farið s|e svona illa með liið ágaiu íslenzka sauðakjefc
án þess að gera nokkuð sjálfir!
Eins og flestum íslendingum er kunnugt, hefur verzl-
unin við ísland nú í margar aldir verið mest í höndum
útlendinga. A þriðju öid höfðu þeir einokun yfir verzluninnL
Einokunarkaup mennirnir snuðuðu bændur og rúðu þá, eptir
því sem þeir gátu. Bændur fundu til þess, sem von var,
kærðu kaupmenn opt fyrir stjórninni og kaupmenn kærðu
þá aptur. Stundum varð stjórnin vel við kærum bænda
og fann að við kaumenn, en stundum ekki. Stundnm stóð
stjórnin ráðalaus uppi og gat ekkert að gert. Hún gat
auðvitað ekki ráðið við þetta nema að ofurlitlu leyti. I
verzlunarmálum verða menn, eins og í öðru, fyrst og
fremst að læra að hjálpa sér sjálfir, en það ltunnu Jslend-
ingar sízt af öllu.
Einokunarverzlunin hafði likailláhrif á íslenzku þjóð-
ina. Einokunarkaupmennirnir íjeflettu bændur í verzlun-
arviðskiptum og ljeku þá á ýmsan hátt illa og óvingjarn-
lega. Almenningur fjekk því hatur á kaupmönnum ; bænd-
ur reyndu að hefna sín á þeim með því að svíkja þá á
ýmsan hátt og þá kom upp orðtækið íslenzka um vonda
vöru „það er nógu gott í kaupmánninn11. Bændur urðu
þannig margir óáreiðanlegir í viðskiptum, vönduðu ekki
vöru sína og sviku hana á ýmsan hátt, þegar svo bar
undir, og smátt og smátt varð þetta almennur þjóðlöstur.
En sú þjóð, sem verður óáreiðanleg í viðskiptum við
kaupmenn sína — hvort sem sá óáreiðanlegleiki kemur
ur fram í vörusvikum eða öðru, stendur á sama — hún
verður einnig óáreiðanleg í viðskiptum við aðra. Sú sið-
ferðislega spilling, sem einokunarverzlunin hafði i för með
sjer, var stórkostleg og það er eigi hlaupið að þvi að ryðja
henni burt. Jeg hefstundum hugsað um það, hvort skað-
legra hafi verið fyrir Islendinga, fjefletting sú, sem þeir
urðu fyrir at' einokunarkaupmönnum, eða þau spillandi á-
hrif, sem einokunin hafði á landsmenn. En um þetta er
ekki hægt að segja neitt með áreiðanlegri vissu, því að
eigi er hægt að leggja sama mælikvarða á hvorttveggja-