Freyr - 01.01.1987, Blaðsíða 38

Saga Torfa Bjamasonar og Ólafsdalsskóla
JátmíufTíikull'Jultui&ni.
BjanuíAnírtV
^Dla^dal^Í^U.
1&00~i0iT?
Út er komin á vegum Búnaðarfé-
lags íslands Saga Torfa Bjarna-
sonar og Ólafsdalsskóla, eftir Ját-
varð Jökul Júlíusson, bónda og
rithöfund á Miðjanesi í Reykhóla-
sveit. í bókinni er og nemendatal
skólans, greinagott æviágrip hvers
og eins og myndir af flestum nem-
endum. Þetta er mikil bók, rúmar
500 bls. og ágætlega úr garði gerð,
bæði að frágangi og efni, enda
Játvarður með afbrigðum vel rit-
fær og vandvirkur höfundur.
Jafnan ber til hverrar sögu
nokkuð. Búnaðarskólinn í Ólafs-
dal var stofnaður árið 1880 og
starfaði til ársins 1907. Á 100 ára
afmæli skólans, 1980, flutti Ját-
varður Jökull erindi um skólann í
Útvarpið. Var vel til þess vandað
og duldist engum, sem á hlýddi,
að mál Játvarðar var byggt á mik-
illi þekkingu á sögu skólans og
Torfa. Þetta var svo kveikjan að
því að Búnaðarfélag Islands
leitaði til Játvarðar með að skrifa
sögu skólans og Torfa og varð
hann við því. Játvarður hóf að rita
bókina 18. sept. 1980, en vann
jafnframt að öðrum ritstörfum, og
nú er verkinu lokið.
Svo skemmtilega vill til að höf-
undurinn er með nokkrum hætti
tengdur Ólafsdalsskólanum. Faðir
hans, Júlíus Jóhann Ólafsson,
sundaði nám við skólann tvo
fyrstu veturna, sem hann starfaði,
og kom, að sögn, fyrstur nemenda
heim á staðinn fyrir 106 árum.
Bókin skiptist í eftirgreinda
meginkafla: Inngangur. Árdegi
ævinnar. Verslunarfélag Dala-
sýslu. Að kenna að búa. Á úthall-
andi ævidegi. Þá er þáttur um
Guðlaugu konu Torfa, ritskrá
Torfa, eftirmáli, nafnskrá og loks
nemendatalið. Auk mynda af
nemendum eru fjölmargar aðrar
myndir í bókinni.
Torfi í Ólafsdal var án allra
tvímæla einn merkasti braut-
ryðjandi í atvinnumálum íslend-
inga. Ungur braust hann utan til
náms af litlum efnum en mikum
áhuga og fróðleikslöngun. Dvald-
ist hann í Noregi, Skotlandi og
Ameríku. Kynni hans af þessum
þjóðum og atvinnuháttum þeirra
opnuðu augu hans enn betur en
áður fyrir því, hversu allur bú-
skapur íslendinga var á frumstæðu
stigi. Olli því einkum tvennt: Al-
ger skortur á verk- og ræktunar-
menningu og verslunarhelsið. í
raun og veru hafði allt setið hér í
sama fari öldum saman. Þjóðin
stóð enn í sporum land-
námsmannanna og var þó um
sumt verr sett.
Torfi ákvað að berjast á báðum
víestöðvum. Hann stofnaði og rak
í Olafsdal fyrsta búnaðarskólann á
landinu og starfaði hann í 27 ár,
frá 1880—1907. Á þessu árabili
útskrifaði skólinn hátt á annað
hundrað búfræðinga sem síðan
dreifðust um allt land og
leiðbeindu bændum um ræktun og
landbætur á túnum og engjum og
notkun ýmissa nýrra verkfæra,
sem þeir höfuð kynnst í Ólafsdal.
Þannig lagði Torfi með skóla sín-
um grunninn að þeirri ræktunar-
menningu í sveitum landsins, sem
við búum að enn í dag.
En Ólafsdalur nægði engan veg-
inn umsvifum og athafnaþrá
Torfa. Hann nytaði tvær jarðir
niðri í Saurbæ og stofnaði þar til
mikilla áveituframkvæmda. Þar
lét hann nemendur sjálfa um verk-
stjórn og ábyrgð á því hvernig
störfin voru af hendi leyst. Þannig
örvaði hann sjálfstæði þeirra og á-
byrgðartilfinningu.
Torfi flutti með sér að utan
ýmiss konar áhöld og verkfæri,
sem hér voru þá með öllu óþekkt.
Lét síðan smíða og smíðaði eftir
þeim heima í Ólafsdal og vann
ötullega að útbreiðslu þeirra um
landið. Sem dæmi um þau verk-
færi, sem Torfi færði íslendingum
og kenndi þeim að nota, má
nefna: plóga, herfi, kerrur, hjól-
börur, hestarekur, undirristu-
spaða, vatnshrúta, aktygi, rokka
og svo ljáinn, sem jók afköst við
slátt a.m.k. um þriðjung auk þess
sem sagt hefur verið að ljár Torfa
hafi bjargað því, sem eftir var af
íslensku skógunum, þar sem nú
var ekki lengur þörf á viðarkolum
til þess að herða ljáina. Öll þessi
verkfæri voru notuð þar til drátt-
arvélamar komu til sögunnar og
ollu, á sínum tíma, engu minni
byltingu í ræktunar- og bústörfum
en þær.
Þótt ætla mætti að rekstur
skólans væri ærið starf einum
manni þá fullnægði það ekki at-
hafna- og umbótaþrá Torfa. Hann
vildi einnig leggja hönd að því að
losa um verslunarhöftin. Því beitti
hann sér fyrir stofnun Verslunar-
félags Dalasýslu árið 1886 og náði
30 Freyr